Wereldkaart Gastaldi van Gerard de Jode
Een van de belangrijkste wereldkaarten van de 16de eeuw
Deze kaart, uitgegeven in 1555 door de Antwerpenaar Gerard de Jode, is een getrouwe kopie van de invloedrijke wereldkaart Universale uit 1546 van Giacomo Gastaldi. De kaart bestaat uit twee aan elkaar gemonteerde bladen en meet, exclusief de titelstrook, 47,5 x 81 cm. Gastaldi’s kaart, de eerste in diens cartografisch oeuvre, wordt als één van de belangrijkste kaarten van de 16de eeuw beschouwd. Er zijn vele kopieën van bekend.
Noodzakelijk voor alle studies
De tekst aan de bovenzijde van de wereldkaart luidt:
‘Universalis Exactissima atquenon recens modo, verum et recentioribus nominibus totius Orbis insignita descriptio: quo nomine studiosis omnibus non tam utilis quàm maximè necessaria per Iacobum Castaldum Pedemont. Cosmogr. apud Venetos. Venuent Antuerpiae Gerard Iudaeo. 1555.’
Vrij vertaald: 'De nauwkeurige beschrijving van de wereld, niet alleen maar een nieuwe, maar één met de laatste namen van de gehele aarde er op getekend. Namen, die niet alleen nuttig, maar uiterst noodzakelijk zijn voor alle studies, door Giacomo Gastaldi uit Piemont, kosmograaf bij de Venetiërs. Te koop in Antwerpen bij Gerard de Jode, 1555.'
Misvattingen
In het kaartbeeld valt direct het verschil op in het gebied van de Grote Oceaan: Amerika en Azië zijn met elkaar verbonden door een immens brede landmassa. Aan de westkust van Noord-Amerika is het schiereiland Californië ingetekend. Later zou deze – juiste – voorstelling vervangen worden door dat van een eiland, een op onduidelijke berichten gebaseerde misvatting.
Verontschuldiging
De – waarschijnlijk – Italiaanse kopiist van Gastaldi’s kaart volgde diens wereldbeeld nauwkeurig, zij het met minder detaillering. Het zuidelijke continent is echter veel groter en met een totaal afwijkende vorm afgebeeld. Tevens zijn zes Latijnse legenda’s toegevoegd, onder andere met een verontschuldiging dat niet alle namen in het Latijn gesteld zijn, omdat men de namen moest meedelen zoals ze aangeboden werden (‘Cand. lectori, Ne offendant te haec barbara nomina [...]’).
Onbekend zuidland
Met betrekking tot het zuidelijke continent zegt men: ‘Dit zuidelijke land, dat nog niet verkend is, ligt volgens velen en ook betrouwbare berichten op een afstand van 350 mijl van Kaap de Goede Hoop’ (‘Terra hec Australis [...]’). De weergave van Amerika wordt verklaard als volgt: ‘Wanneer wij in de afbeelding van Amerika van andere kosmografen afwijken en voorzover wij dit continent van Azië afscheiden, dat is niet zonder reden voor ons een vaststaand feit’ (‘Quod in describendo America [...]’).
Zeldzame kaart
De Universiteitsbibliotheek Utrecht bezit het enig wereldwijd bekende exemplaar van deze kaart. De Bibliothèque Nationale in Parijs beschikt weliswaar over een exemplaar met een identieke cartografische weergave, doch met een gewijzigde en ongedateerde titelstrook aan de onderzijde van de kaart.
Auteur
