Editie 20a, 1912: Jan Frederik Niermeyer, 'Bos’ Schoolatlas der geheele aarde'
De alweer twintigste editie van de Bosatlas uit 1912 kenmerkt zich door behoorlijk wat staatkundige veranderingen. En het zou weinig later nog erger worden: de Eerste Wereldoorlog stond immers voor de deur. Het Franse protectoraat over Marokko, de Italiaans-Turkse oorlog en de Balkanoorlogen vormden daar opmaten toe. In het voorwoord van april 1912 staat: ‘Tot mijn spijt was Blad 39 afgedrukt voor de nieuwe grensregeling tusschen Kameroen en Fransch-Kongo en de afkondiging van het Fransche protectoraat over Marokko bekend werden; beide konden echter op Blad 2 nog worden opgenomen.’
Verder zien we op de provinciekaarten van Nederland een voortgaande verdichting van het spoor- en tramnetwerk.
Kaartverschillen met de negentiende editie
[Kaart 1]
Van de in de vorige editie gebleken toegenomen kennis van de noordoosthoek van Groenland (Frederik VIII Land en Erichsen Land) blijkt hier nog niets. Bij de Zuidpool is aangegeven dat de Noor Roald Amundsen die in 1912 als eerste bereikte.
[Kaart 2]
De tint ‘Gebieden zonder koloniën’ is nu ook op de Franse Sahara toegepast en heeft daar meer de betekenis van ‘onvolledig onder controle’. Kameroen is vergroot ten koste van Frans Equatoriaal Afrika, Marokko is aangegeven met de Franse kleur, het is tot Frans protectoraat verklaard.
[Kaart 5]
Europa staatkundig: Dat Marokko een Frans protectoraat geworden is, kon op deze editie niet meer worden aangegeven.
[Kaart 9]
Op de kaart Duitsland staatkundig wordt nu verschil gemaakt tussen de op de vorige drukken voorkomende twee Lotharingens: het Duitse Elzas-Lotharingen (Rijksland) en het Franse Lotharingen (Lorraine).
[Kaart 10]
In de Rotterdamse haven is men bezig met de uitbreiding van de Waalhaven. De geplande bebouwing noordelijk van het Centraal Station lijkt weer van de baan, evenals de geprojecteerde havens tussen Delfshaven en Rotterdam. In Delfshaven heeft men grote plannen met de bebouwing van de Boschpolder en havenaanleg in de Keilepolder en op de Ruige Plaat. Benoorden de Quarantaine gebouwen is ook een kanaal aangelegd.
[Kaart 13-16]
Provinciekaarten: In Noord-Holland is er een nieuwe trambaan van Barsingerhorn naar Ewijcksluis als in aanleg aangegeven; de trambaan van Koedijk naar Bergen is doorgetrokken naar de nieuwe badplaats Bergen aan Zee. Er is een nieuwe spoorlijn van Leiden door de Haarlemmermeer naar Haarlem gebouwd, met een zijtak naar Aalsmeer, in augustus 1912 gereed gekomen.
In Friesland is een nieuwe trambaan van Oosterwolde naar Gorredijk gerealiseerd; Drachten heeft een tramverbinding via Roden en Peize met Groningen in aanleg, en van Onstwedde tot Nieuweschans is het ‘Verenigd Kanaal v. h. Wat. Westerwolde’ (= van het waterschap Westerwolde) ingetekend, nodig geworden om de door de vervening ontstane wateroverlast te bestrijden. De tram van Nieuw-Amsterdam naar Emmer Compascuum sluit nu aan op de lijn naar Ter Apel en Stadskanaal. In Overijssel is de spoorlijn van Ommen via Raalte en Diepenveen naar Deventer aangelegd, evenals de spoorlijn van Goor via Rijssen naar Hellendoorn.
In Limburg staat de spoorlijn Valkenburg-Heerlen weer als ‘in aanleg’ gekarteerd.
[Kaart 17]
De Alpenkaart heeft een grotere schaal gekregen: 1:2,25 miljoen in plaats van 1:3 miljoen. Nu Frankrijk, Duitsland, Italië en Oostenrijk allemaal de schaal 1:3 miljoen hebben, moet deze kaart wel wat extra’s brengen. Het nieuwe teken voor bergtop is een omgekeerde ‘v’. Bij de inhoudsopgave staat dat men voor de verklaring van de hoogtezones op de natuurkundige kaarten van de landen van Europa moet zijn bij deze kaart van de Alpen. Bij de inhoudsopgave staat dat op de Alpenkaart alleen de belangrijkste spoorwegen aangegeven staan. Een tunnel wordt aangegeven met de signatuur van een gestreepte spoorlijn. Čičen Boden in het Karstgebied geeft het woongebied aan van een later geslavificeerde Romaanse bevolkingsgroep. Aan de Rivièra heeft ook het Italiaanssprekende Mentone het wat zijn naam betreft af moeten leggen tegen het verfranste Menton. Niet alles is goed gegaan bij het tekenen van deze fraaie kaart: bij Arles moet het zijn ‘Chaine des Alpilles’ in plaats van ‘Chaine des Alpines’. Minder belangrijke spoorwegen zijn met een dunnere, lichtere signatuur gekarteerd. Het uitgebreide, uit de Middeleeuwen daterende kanalenstelsel rond Milaan is ook opgenomen, onder andere de Naviglio Grande, het kanaal waarmee de steenblokken voor de Kathedraal van Milaan ooit werden aangevoerd. Er is op deze kaart zelfs ruimte om ten zuiden van Parma in de voetheuvels van de Apennijnen het slot Canossa aan te geven, waar in het jaar 1077 Keizer Hendrik IV boete deed voor Paus Gregorius VII. Het dorpje Prosecco bij Triëst heeft zijn naam gegeven aan de mousserende Prosecco-wijn.
De bijkaart geeft nu in plaats van de voornaamste passen de voornaamste tunnels weer, met hun lengte en hoogte. De kaart bevat verder de kamlijnen (lijnen die hoge toppen met elkaar verbinden), bedoeld om de structuur van de Alpen te verduidelijken: in welke richting verlopen de bergruggen, waar worden ze doorbroken, dat wil zeggen, wat voor verkeershindernis vormen ze?
Zowel op de hoofd- als bijkaart wordt de hoofdstad van Stiermarken of Steiermark voor het eerst als ‘Graz’ gespeld in plaats van ‘Gratz‘; Niermeyer geeft hier dus weer voorrang aan de officiële spelling in plaats van de juiste weergave van de uitspraak in het Nederlands. Die officiële spelling zal slechts langzaam doordringen op de andere kaarten: pas in de 24ste druk (1918) wordt de officiële spelling op de kaart van de Donaulanden en op Europa staatkundig ingevoerd, op de economische kaart van West, Zuid- en Centraal-Europa zal ‘Gratz’ tot en met de 28ste druk (1923) blijven staan.
[Kaart 20]
Zwitserland: De treinveerverbinding over het Bodenmeer, tussen Romanshorn en Friedrichshafen staat nieuw op de kaart.
[Kaart 23]
Rusland: In de Kaukasus is een spoorlijn aangelegd van Tiflis naar steden dichterbij de Turkse grens: Kars, Edzjmiadzin (Echmiadzin) en Eriwan. In de Rokitno-moerassen, waarvan in de drie vorige edities vermeld werd dat het deels drooggelegd was, is nu met een iets donkerder getekend moerassymbool aangegeven welke gebieden waren gedraineerd.
[Kaart 24]
Op de kaart van Denemarken staat naast het stoomveer tussen Trelleborg in Zweden en Sassnitz in Duitsland nu ook die tussen Gjedser en Warnemünde vermeld.
[Kaart 26]
Spanje en Portugal: Er is nog niet aangegeven dat het Rifgebied nu door Spanje bezet is. Op de bijkaart van de neerslag zijn de geïrrigeerde gebieden aangegeven. De grootste ervan is de huerta van Valencia, ten zuiden daarvan ligt de huerta van Alicante, de Palmeral van Elche en de huerta van Murcia; in het binnenland ligt onder andere de Vega van Granada.
[Kaart 27]
Italië: De hier aangegeven spoorlijn tussen Cuneo en Ventimiglia over de Col de Tende zal pas in 1928 gereed komen.
[Kaart 29]
Kreta heeft nog steeds een van Griekenland afwijkende kleur en er staat nog een grens tussen beide aangegeven.
[Kaart 30]
Klein Azië: Samos heeft hier een afwijkend kleurtje, maar dat verwijst naar haar semionafhankelijke status van vorstendom, die nog dateert van voor de Balkanoorlog; in maart 1913 werd het eiland met Griekenland verenigd.
[Kaart 31]
Korea is voor het eerst op de staatkundige kaart van Azië nu ook in Japanse kleuren weergegeven; in de vorige editie was dat al op de kaart van Zuid- en Oost-Azië te zien. Sedert 1910 is het een Japanse kolonie.
Het binnenland van Arabië wordt door de elkaar bestrijdende Sjammaren (hoofdstad Hail) en Wahabieten (hoofdstad ‘Er Riad’, en niet ‘E’Riad’ zoals hier foutief aangegeven) beheerst. Het achterland van Libië lijkt door Groot-Brittannië bezet te zijn; de facto wordt het gebied door de sekte van de Senussi’s bestuurd.
[Kaart 32]
In de Gangesvlakte is de naam ‘Noordwest Provincies’ vervangen door ‘Verenigde Provincies’ (bedoeld wordt van Agra en Oudh).
[Kaart 33]
Insulinde: Met de openlegging van Nieuw-Guinea gaat het nu snel: hadden we in de negentiende editie nog slechts het ‘Charles Louis Gebergte’, de ‘Carstensz Berg’, het ‘Sneeuw Gebergte’ en de ‘Julianatop’, nu zijn daar de ‘Wilhelminatop’, het ‘Oranjegebergte’, en het ‘Centraal Gebergte’ bijgekomen, De rivier de Idenburg of Mamberamo is gekarteerd, de Noordwest- en de Lorentsrivier zijn ook verkend.
[Kaart 34]
Op de staatkundige kaart van Java is de spoorlijn tussen Krawang en Cheribon (Cirebon) nieuw, evenals die van Manon-djaja (Manonjaya) in de Preanger naar Kali-Poetjang (Kalipucang) en Parigi aan de zuidkust. De eerste was inderdaad in 1912 gereed gekomen. De laatste lijn zou echter pas in 1916 Kali Poetjang (Kalipucang) bereiken, en pas in 1921 Parigi.
[Kaart 35]
De plattegrond van Soerabaja heeft een verandering ondergaan: de nieuwe haven en een complete stadswijk – die een verlegging van de spoorbaan noodzakelijk maakten – zijn gepland. Een torpedohaven is in aanleg. In de haven van Tandjong Priok bij Batavia is een tweede binnenhaven aangelegd.
[Kaart 36]
Sumatra: De spoorlijn door Malakka naar Singapore, die in de vorige editie was ingetekend, heeft nu een geheel ander, rechtlijnig verloop gekregen. De lijn loopt niet langs de stad Malakka maar door het binnenland. Er is nu een aftakking van de spoorweg van Padang naar het binnenland noordwestwaarts naar Priaman en Soengailiman.
[Kaart 38]
Afrika natuurkundig: Op deze kaart heet Kreta nog Candia, terwijl het elders in de atlas Kreta heet.
[Kaart 39]
Afrika staatkundig: Het Lado-gebied, dat Leopold II voor zijn leven toegewezen had gekregen van de Britten en Egyptenaren (toen de Mahdi in Soedan aan de macht was), ging na Leopolds dood in 1910 terug naar de Soedan. Daardoor verloor de Kongo een haven aan de Nijl. In Duits Oost-Afrika is de spoorlijn van Dar es-Salaam landinwaarts gekomen tot voorbij Morogoro.
In Rhodesië is de spoorlijn van Kalomo noordwaarts doorgetrokken tot Broken Hill.
In heel Opper-Guinee worden er van de kusthavens uit spoorwegen aangelegd het binnenland in. In Ivoorkust is Bingerville, genoemd naar de Franse ex-gouverneur van het gebied en hoofdstad van 1909 tot 1934, beginpunt van een spoorweg naar Bouaké, voor het eerst opgenomen in de zeventiende editie van 1906. In de Goudkust dateert de spoorweg Secondi (Kojokrom)-Kumasi van 1903, die van Accra naar het binnenland gaat, van 1910; beide staan al in de zeventiende editie van 1906. In Togo werd in 1905 de spoorweg Lomé-Aneho vrijgegeven, hij staat voor het eerst in de negentiende editie van 1910. In Nigeria is in 1901 de spoorweg Lagos-Ibadan gereed, in 1907 heeft hij Ilorin bereikt (dat staat in de negentiende editie van 1910) en Osogbo.
[Kaart 40]
Zuid-Afrika: In Namibië zijn Keetmanshoop en Kalkfontein nu met Lüderitz aan de kust verbonden. Er is veel aan spoorwegaanleg gedaan sedert de vorige editie: nieuwe spoorverbindingen zijn gerealiseerd tussen Victoria West en Carnarvon, tussen Uniondale en Uitenhage, tussen Williamstown en Butterworth, tussen Middelburg en Maclear, tussen Bloemfontein en Kimberley en tussen Bethlehem en Klerksdorp.
[Kaart 42]
Noord-Amerika staatkundig: Manitoba heeft nu ook zijn huidige grenzen gekregen; de status van het gebied ten noorden van de Albany river in Ontario is op de kaart nog onduidelijk. Maar men is gewoon vergeten het grensbiesje weg te halen, de provincie strekt zich nu uit tot de Hudsonbaai. In 1912 had ook Québec zijn huidige grenzen gekregen, en kreeg het het gebied langs de oostkust van de Hudsonbaai erbij. Dat betekende het einde van Ungava als aparte bestuurlijke eenheid. De grenzen met Labrador werden door New Foundland (waaronder Labrador viel) aangevochten.
[Kaart 44]
Verenigde Staten: Als laatste territorium binnen de bestaande unie is Arizona in februari 1912 lid van de unie geworden. In Mexico zijn naast de staten ook territoria, te herkennen aan de magere schreefloze kapitalen.
Van San Antonio in Texas loopt een nieuwe spoorlijn naar Monterey in Mexico, langs het Mexicaanse grensstation Ciudad Porfirio Diaz. Dat was genoemd naar de Mexicaanse president die van 1876 tot 1911 zou regeren. In de legenda is aangegeven met welk lettertype de territoria in Mexico zijn aangegeven.
In de Verenigde Staten zijn er nieuwe nationale parken, het Sequoia National Park in Californië, het Glacier National Park in Montana en het Mesa Verde National Park in Colorado.
[Kaart 45]
Zuid-Amerika staatkundig: In Paraguay heeft nu de hoofdstad Asuncion via Villa Rica een link met het Argentijnse spoorwegnet. In de staat Bahia is Caravelas aan de Atlantische Oceaan nu via lijnen door het binnenland met Rio verbonden. Ook de spoorlijn van La Paz in Bolivia langs het Titicacameer naar Puno in Peru aan datzelfde meer is nu weer van de kaart gehaald.
In Brazilië heeft de spoorlijn uit Sao Paulo, via de staten Parana en Santa Catarina nu ook verbinding gekregen met de spoorlijnen in Rio Grande do Sul.
[Kaart 46]
In Suriname is de bovenloop van de Sipaliwini verkend.
[Kaart 47]
In Australië zijn nieuwe spoorlijnen gebouwd om de Liverpool vlakte open te leggen, en er is ook een nieuwe lijn van Sydney naar het noordwesten.