Toelichting op de digitale tentoonstelling '100 thematische kaarten'
Nederlandse kartografen hebben geschiedenis geschreven: natuurlijk zijn ze bekend als het gaat om ontdekkingsreizen, zoals Abel Tasman, Jakob Roggeveen, Isaac LeMaire of Willem Barentsz. Daarnaast hebben Nederlandse kartografen een belangrijke rol gespeeld in de democratisering van de kartografie, door hun rol in de ontwikkeling van atlassen en in de kaartenhandel. Namen als Willem Blaeu, Johannes Janssonius of Frederik de Wit komen dan naar voren. Wat minder bekend is de rol van Nederlandse kartografen bij de ontwikkeling van de thematische kartografie. Toch zijn er karteringstechnieken voor de weergave van de ruimtelijke verbreiding van specifieke thema’s voor het eerst in Nederland toegepast. De dieptekaart van het Spaarne, vervaardigd door Pieter Bruinsz., gezworen landmeter van Rijnland, in 1584 is er een voorbeeld van. Op zijn kaart komt de eerste dieptelijn voor, die ooit werd ingetekend en dat is meteen ook de eerste toepassing van de isolijn. Dagelijks worden over de hele wereld miljoenen weerkaarten vervaardigd, die gebruik maken van de techniek van de isolijn.
Thematische kaarten
Dat zijn kaarten waarop - tegen een achtergrond die ons in staat stelt de getoonde verschijnselen te ‘plaatsen’ - de verbreiding qua intensiteit of kenmerken van een bepaald verschijnsel worden getoond. De weergave van dat verschijnsel heeft grafisch ook de meeste nadruk; de ondergrond kan bestaan uit wat grenzen, kustlijnen en belangrijke plaatsen die ons in staat stellen ons te oriënteren. Aanvankelijk werden vooral fysische verschijnselen zoals vegetatie, geologie, neerslag en bodem gekarteerd. Later kwamen ook sociaal-economische verschijnselen aan bod, waarvoor weer andere technieken werden ontwikkeld. De meeste van de daaruit voortkomende kaarttypen zijn in de 19de eeuw ontstaan. Voorwaarde voor het kunnen vervaardigen van de kaarten was natuurlijk het beschikbaar zijn van voldoende waarnemingen op al die verschillende gebieden.
Inhoud
Met de site 100 thematische kaarten wordt de ontwikkeling van de thematische kartografie getoond aan de hand van Nederlandse voorbeelden. Het grootste deel van de voorbeelden stamt uit de kaartencollectie van de Utrechtse Universiteitsbibliotheek. Het is echter geen zuiver Utrechtse aangelegenheid: voor een aantal topstukken is een beroep gedaan op andere Nederlandse collecties zodat het een nationale onderneming is geworden.
Doel
Het doel van het op deze site toegankelijk maken van deze selectie van thematische kaarten is in de eerste plaats ondersteuning van het onderwijs in de kartografie en in de geschiedenis van de kartografie. Beide specialisaties worden gegeven aan de Universiteit Utrecht. Maar daarnaast is er een grote kring van geïnteresseerden in (oude) kaarten, die meer willen weten van de ontwikkeling van de hier beschreven technieken en de hier getoonde resultaten.
Selectiecriteria
De thematische kaarten, die uitgekozen zijn voor de site, moesten in Nederland of zijn koloniën vervaardigd zijn. Verder dienden ze een belangrijke plaats te hebben in de ontwikkeling van de thematische kartografie, ofwel Nederlandse representanten zijn van bepaalde nieuwe ontwikkelingen. Het kan daarbij om grafische ontwikkelingen gaan, maar ook op het vakgebied of op het gebied van de gegevensverzameling. De grondsoortenkaart van Acker Stratingh van Groningen uit het jaar 1837 is bijvoorbeeld gebaseerd op een enquête, waarbij aan alle schoolmeesters uit de provincie werd gevraagd op basis van een smaakproef vast te stellen op wat voor grond hun school stond en die informatie op te sturen!
Opzet
Bij elke kaart staan vermeld de titel, schaal, auteur en indien bekend de uitgevende instantie, en natuurlijk bibliografische gegevens om hem in een bibliotheek terug te vinden. Daarnaast kent elke kaart een wetenschappelijke toelichting waarin aangegeven waarom de kaart bijzonder is in de ontwikkeling van de thematische kartografie, met eventuele verwijzingen naar relevante literatuur daarover. De deskundige toelichtingen zijn grotendeels vervaardigd door prof. dr. F.J. Ormeling jr., hoogleraar kartografie van de Universiteit Utrecht. De fotografie en digitalisering van de kaarten is voor een groot deel gerealiseerd door Theo van Pinxteren (ImageFinder).
Meewerkende bibliotheken
Op de site zijn kaarten zichtbaar uit de volgende instellingen:
- Gemeentearchief Rotterdam
- Hoogheemraadschap van Rijnland
- Koninklijke Bibliotheek
- Tresoar (Frysk Histoarysk en Letterkundich Sintrum)
- Universiteitsbibliotheek Universiteit van Amsterdam
- Universiteitsbibliotheek Utrecht
- Universiteitsbibliotheek Leiden
- Utrechts Archief
Copyright
De UBU heeft alle mogelijke moeite gedaan om de rechthebbenden van de gepresenteerde gedigitaliseerde kaarten te achterhalen. Bent u echter van mening dat u aanspraak kunt maken op het auteursrechtelijk eigendom van één of meerdere van de op deze site gepresenteerde kaarten, wilt u dan zo vriendelijk zijn contact op te nemen met m.vanegmond@uu.nl
Auteur
