Als oorlog en terreur de klas in komen
Universitair hoofddocent Bjorn Wansink doet onderzoek naar conflict in educatieve settings. Hij doet mee aan TerInfo , een UU-project waar interdisciplinaire wetenschap en public engagement samenkomen. “We proberen onderzoekers, leerlingen, leraren en studenten te verbinden. Heel ingewikkeld, maar fantastisch om daar onderdeel van te zijn en mijn kennis te kunnen delen.”
Een voorbeeld van een disruptieve gebeurtenis: de tramaanslag in 2019. Duizenden Utrechtse leerlingen wachtten opgesloten op school op hun ouders. Hoe ga je als leraar met zo’n moment om? Heel verschillend, weet lerarenopleider en historicus Bjorn Wansink. “In sommige klassen werd een gesprek gevoerd over terrorisme. Andere leraren mochten van hun schoolleiding er niets over zeggen, en lieten het gesprek aan de ouders over – terwijl leerlingen hun mobiel in hun hand hadden.” Terrorisme. ‘Reconciliation’ (verzoening), vredeseducatie. Klimaatverandering. Wel/niet vaccineren. Allemaal onderwerpen die in educatieve settings heel ingewikkeld kunnen zijn. Dat maakt ze stuk voor stuk interessante thema’s voor Bjorn.
Prijs voor TerInfo
Bjorn Wansink zit in het kernteam van TerInfo, een project van de Universiteit Utrecht dat scholen helpt bij het bespreekbaar maken van terrorisme, politiek geweld en ‘disruptieve momenten’. De Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen (KHMW) kende het TerInfo-project de Brouwer Vertrouwensprijs toe (€ 100.000). Deze prijs beloont een maatschappelijk initiatief dat het onderling vertrouwen in de Nederlandse samenleving versterkt. De prijsuitreiking was dinsdag 24 januari.
Wat we bij TerInfo doen is bijzonder, omdat we inhoud, pedagogiek en didactiek aan elkaar koppelen.
Controversiële thema’s
TerInfo bestaat al jaren, vertelt Bjorn Wansink. Het project is opgericht en wordt geleid door historicus Beatrice de Graaf met als doel: leerlingen een historiserend kader bieden bij disruptieve gebeurtenissen. De relatie met de faculteit Sociale Wetenschappen is er vanaf het begin geweest. Zo schreven pedagogiek-hoogleraren Mariëtte de Haan en Micha de Winter (emeritus) mee aan het pedagogische kader. “Wat we bij TerInfo doen is bijzonder, omdat we inhoud, pedagogiek en didactiek aan elkaar koppelen. Binnen de pedagogiek en didactiek zijn er wel handleidingen ‘hoe ga je om met controversiële thema 's in de klas’, maar dat zijn generieke tips, ze staan los van de inhoud. En veel geschiedenisonderwijs gaat over: wat is de geschiedenis achter dit conflict? Bij TerInfo brengen we dit bij elkaar: hoe vertaal je de vakspecifieke inhoud voor docenten en leerlingen, en breng je die inhoud over aan de specifieke leeftijdsgroep?”
We gebruiken expertise van experts bij Geesteswetenschappen, o.a. over de oorlog in Oekraïne; bij FSW brengen bijvoorbeeld Kees van den Bos en David van Alten hun kennis in.
Interdisciplinair team
Die combinatie vraagt om een team met verschillende bloedgroepen. “Ik houd me voornamelijk bezig met de pedagogische leerlijn en Beatrice de Graaf is bijvoorbeeld weer meer gericht op de inhoudelijk historiserende leerlijn. De projectleiding is ook interdisciplinair: Maxine Herinx is religiewetenschapper en Mila Bammens studeerde Antropologie en deed de ISW-master Social Policy & Public Health. We gebruiken expertise van experts bij Geesteswetenschappen, o.a. over de oorlog in Oekraïne; bij FSW brengen bijvoorbeeld Kees van den Bos en David van Alten hun kennis in.”
Lesbrieven
“Vanuit TerInfo verzorgen we trainingen en lezingen op scholen en lerarenopleidingen. Ook is er een goedgevulde databank met informatie”, vertelt Bjorn. “Bijvoorbeeld over: Wat is terrorisme, Welke aanslagen zijn er de afgelopen jaren gepleegd, Hoe ga je om met de boerenprotesten? Daarnaast hebben we veel impact met lesbrieven, die we meteen na een disruptieve gebeurtenis schrijven en verspreiden onder leraren – voor de jury een belangrijke reden om ons de prijs toe te kennen. De lesbrieven bestaan uit een historisch kennisdeel, verschillende werkvormen gedifferentieerd per doelgroep en pedagogische tips. Ze worden veel gebruikt: door leraren, maar ook op de Politieacademie en door universitair docenten.”
Sommige leerlingen denken dat er in Nederland wel honderdduizend mensen overleden zijn bij aanslagen; logisch dat ze bang zijn.
Onderzoek
Bjorn Wansink wil het effect van de TerInfo-aanpak evidence based onderbouwen. “TerInfo heeft in 28 klassen een workshop over terrorisme gegeven en daarbij een voor- en nameting gedaan: wat doet deze workshop voor de angst van leerlingen?” De data zijn net binnen, die moeten dus geanalyseerd worden. Dat gaat psycholoog en onderzoeker Laura Bucher doen. “Veel leerlingen lijken terrorisme te overschatten – precies wat terroristen willen dus, angst zaaien. Sommige leerlingen denken dat er in Nederland wel honderdduizend mensen overleden zijn bij aanslagen; logisch dat ze bang zijn. Het waren er zes. Wij willen weten of kennis van dit soort feiten hun angst vermindert.”
Het is belangrijk om in deze extreme condities onderzoek te doen
Oekraïne
Naast het TerInfo-onderzoek op de Nederlandse scholen wil Bjorn Wansink onderzoek doen in Oekraïne en een vluchtelingenkamp in Jordanië. “Ik ben al jaren bezig met het krijgen van ‘consent’, van instituten ter plekke en daardoor ook van onze Facultaire Ethische Toetsingscommissie. Ik werk in Oekraïne met wetenschappers die net nieuw lesmateriaal hebben gemaakt. Zij zouden interviews gaan afnemen, maar zitten vaak zonder licht met alleen hun mobiele telefoon. Oorlog maakt de condities wel heel ingewikkeld. En dat Syrische-vluchtelingenkamp komen we gewoon niet in.” Dit onderzoek-over-de-grens vraagt om een lange adem maar het is belangrijk om in deze extreme condities onderzoek te doen, legt Bjorn uit: “Om te begrijpen wat oorlog met onderwijs doet, om vervolgens in vredestijd docenten te ondersteunen met herstel.” Iets wat Bjorn op dit moment al doet in bijvoorbeeld voormalig Joegoslavië en Libanon, in samenwerking met de Europese vereniging van geschiedenisleraren EuroClio.