Welke regeneratieve behandelingen zijn er beschikbaar voor knieartrose? Artrose in de knie is een groeiend probleem in onze samenleving dat in sommige gevallen kan worden behandeld met een regeneratieve behandeling met stamcellen.
Welke regeneratieve behandelingen zijn er beschikbaar voor knieartrose?
Artrose in de knie is een groeiend probleem, zeker in onze vergrijzende populatie. Artrose is een afname van kraakbeen rondom het kniegewricht die elke beweging pijnlijk maakt. Voldoende beweging en het tegengaan van overgewicht helpt in het voorkomen van knie-artrose. En als artrose toch ontstaat, is zo vroeg mogelijk behandelen effectief om ervoor te zorgen dat het niet erger wordt. In sommige gevallen kan dat met een regeneratieve behandeling met stamcellen.
Wat is artrose?
Zo’n 1,4 miljoen Nederlanders hebben last van artrose in een of meerdere gewrichten, en artrose in de knie is een veel voorkomende vorm. De gevolgen op het dagelijks leven zijn groot. Kraakbeen is zachter en elastischer dan bot en zit om de gewrichten heen. Het functioneert als een schokdemper en zorgt ervoor dat de gewrichten soepel over elkaar heen bewegen. Bij artrose is dat kraakbeen gedeeltelijk of geheel weg, waardoor de botten op een pijnlijke manier over elkaar schuren bij iedere beweging.
Wat is de oorzaak van artrose?
Hoe knie-artrose precies ontstaat is nog niet duidelijk. Wel zijn er enkele oorzaken aan te wijzen. Simpelweg ouder worden, is de belangrijkste. Met het verstrijken van de jaren vermindert de kwaliteit van het kraakbeen waardoor het gemakkelijker slijt. Omdat Nederlanders steeds ouder worden, is dat dan ook een belangrijke reden voor de toename van artrose. Ook reumatoïde artritis leidt vaak tot artrose. De ontstekingen in gewrichten die met reumatoïde artritis gepaard gaan, tasten het kraakbeen aan. Overbelasting is een andere oorzaak. Dit kan komen door overgewicht of door te intensief sporten. In beide gevallen wordt er te veel gevraagd van het kraakbeen, waardoor het harder slijt. Een standsafwijking, bijvoorbeeld O-benen, zorgt ook voor overbelasting van een deel van het kraakbeen, omdat de belasting niet gelijkmatig over de hele knie is verspreid. Verder kunnen een ongeluk of een harde val op de knie ook – ernstige – kraakbeenschade opleveren.
Wat kun je tegen (beginnende) artrose doen?
Bij beginnende artrose ben je misschien geneigd door de pijn minder te bewegen. Dat is begrijpelijk, maar niet goed voor het herstel. Dat zit zo. Kraakbeen heeft geen eigen bloedvoorziening, en moet dus op een andere manier aan voedingsstoffen komen. Dat gaat via de gewrichtsvloeistof die om het kraakbeen heen zit. Deze vloeistof bevat voedingsstoffen die het kraakbeen gezond houden. Beweging perst de voedingstoffen uit het gewricht in het kraakbeen. Beweging is dus essentieel voor de gezondheid van het kraakbeen! Soms kan pijnstilling helpen om het bewegen vol te houden. Uiteraard helpt beweging ook om overgewicht te voorkomen en soepel te bewegen, wat de stijfheid bij artrose ook tegenwerkt.
Het corrigeren van X en O-benen
Als je X- of O-benen hebt staan de botten in je benen niet helemaal recht boven elkaar. Dat kan op zich geen kwaad, maar het risico is wel dat de druk in je kniegewricht dan niet goed verdeeld is. Je loopt meer kans op artrose in de delen van je knie die onder grote druk staan. De gebruikelijke ingreep hiervoor is de standscorrectie, waarbij de arts een stuk uit het bot haalt. Dit maakt je been rechter en de belasting gelijkmatiger. Het is een ingrijpende maar effectieve behandeling.
Een stamceltransplantatie voor het kraakbeen
Op dit moment is er één goedgekeurde regeneratieve (ATMP) behandeling voor de knie. Deze behandeling, ACI (autologe chondrocyten implantatie, (goedgekeurd onder de merknaam Spherox), wordt vooral gebruikt bij kleine beschadigingen veroorzaakt door acuut letsel, bijvoorbeeld na een val. Bij deze behandeling haalt de arts gezonde cellen uit het kraakbeen van de patiënt. Deze cellen worden vermeerderd in het laboratorium, en tijdens een tweede operatie teruggeplaatst op de plek van de beschadiging. Daar zetten de cellen het lichaam aan tot herstel van de schade. Het is effectief, maar ook een hele dure behandeling, en er zijn twee operaties nodig.
Op dit moment wordt onderzocht of de behandeling ook met gedoneerde stamcellen effectief is. Dan is er maar één operatie nodig. Deze IMPACT-studie is bijna afgerond: de klinische trial loopt in 2024 af. De laatste stap is goedkeuring krijgen van de Europese en Nederlandse geneesmiddelenautoriteiten. Dat is nog best ingewikkeld, omdat het zo'n innovatieve behandeling betreft.
Bekijk het filmpje hieronder als je meer wil weten over het onderzoek binnen de IMPACT-studie:
Kraakbeen de ruimte geven voor herstel
Als kraakbeen overbelast is kun je het ook wat ruimte geven. Dat is de essentie van kniedistractie. Deze behandeling draait om een frame dat enkele weken om en in je been zit, en wat het kniegewricht een klein stukje uit elkaar trekt. Het kraakbeen krijgt zo ruimte om weer terug te groeien. Kniedistractie is een vrij nieuwe behandeling, dus de resultaten op hele lange termijn zijn nog niet duidelijk. Maar er zijn patiënten die al meer dan tien jaar pijnvrij zijn erdoor. Kniedistractie is vooral een aantrekkelijke optie voor mensen die jonger zijn dan 65 en voor wie een knieprothese te vroeg zou zijn.
Een prothese als laatste redmiddel
Een knieprothese (kunstknie) is meestal het laatste redmiddel bij ernstige schade. Het is een van de meest succesvolle ingrepen die er is. Het zorgt ervoor dat je kunt blijven bewegen, en dat is op hoge leeftijd erg belangrijk voor de gezondheid. Echter, zo'n prothese slijt, en hoe jonger de patiënt is waarbij hij geplaatst wordt, hoe eerder hij aan vervanging toe is. En die vervanging gaat minder lang mee en is een lastigere ingreep, dus het liefst wacht de arts zo lang mogelijk hiermee.
Mogelijke toekomstige behandelingen
De kwaliteit van de gewrichtsvloeistof verbeteren
De gewrichtsvloeistof die het kraakbeen omringt is essentieel voor de aanvoer van voedingsstoffen naar het kraakbeen. Maar de kwaliteit van die vloeistof is belangrijk, en heeft invloed op het kraakbeen. Daarom wordt onderzocht hoe deze kwaliteit bevorderd kan worden. Het zou kunnen dat injecties met groeifactoren deze vloeistof verbeteren, maar onderzoek moet nog uitwijzen wat dat doet met de pijn en de afbraak van afvalstoffen.
Lijmen en regenereren met een hydrogel
Een andere klinische studie naar nieuwe kraakbeenbehandelingen die loopt gaat om een injecteerbare hydrogel (genaamd Hy2Care). Deze behandeling bestaat uit een operatie waarbij eerst het kraakbeendefect wordt schoongemaakt. Vervolgens wordt de Hydrogel geïnjecteerd in het defect. De gel is vloeibaar bij inspuiting, maar eenmaal geïnjecteerd zal deze net als een componentenlijm uitharden. De hydrogel bestaat onder andere uit suikerpolymeren, dat zijn stoffen die van nature ook voorkomen in het kraakbeen. Het materiaal biedt daarmee een structuur waar kraakbeencellen weer kunnen ingroeien. Het nieuwe kraakbeen vervangt in zekere zin de gel, die langzaam afbreekt. Het kraakbeendefect is na verloop van tijd helemaal hersteld en opgevuld met nieuw kraakbeen.
Knieweefsel vervangen met biofabricatie
Op de langere termijn wordt er veel verwacht van het bioprinten van kraakbeen. Door het nabootsen van de complexe architectuur van het originele kraakbeen, is het uiteindelijke doel om het weefsel zichzelf te laten regenereren in plaats van te repareren. Door het combineren van bouwtechnische en biologische technieken zijn de eigenschappen van bot en kraakbeen goed na te bootsen. Het plaatsen van een regeneratief implantaat versterkt het kraakbeen zodanig dat het kniegewricht belasting weer goed aan kan.
Behandelingen die niet werken
Een corticosteroïdenprik die je verder van huis brengt
Een behandeling die nog heel vaak wordt toegepast zijn injecties met corticosteroïden. Corticosteroïden werken pijnstillend, dus in die zin is deze behandeling effectief. Maar het werkt slechts kortdurend en is niet goed voor het kraakbeen. Bovendien verhoogt het de kans op infectie enorm, en dat zorgt ervoor dat er maanden geen operatie mogelijk is. Ondanks de beperkte werking worden deze injecties wereldwijd nog zeer vaak gezet, ook door huisartsen.
Hyaluronzuur en glucosamide werken ook niet
Ook hyaluronzuurinjecties worden nog vaak toegepast. Het leek een tijdje goed te werken, maar inmiddels is duidelijk dat dat nauwelijks het geval is. Hetzelfde geldt voor het stofje glucosamine. Sommige mensen met artrose slikken dit voedingssupplement omdat het goed zou werken. Hier is verschillend wetenschappelijk onderzoek naar gedaan, maar er is geen positief of werkzaam effect gevonden. Tegelijkertijd kan deze voedingsstof ook geen kwaad, dus als iemand het gevoel heeft er wel baat bij te hebben en het is betaalbaar, dan kan diegene het blijven gebruiken.
Kunnen stamcellen worden gebruikt bij de genezing van hiv? Een handjevol mensen is ooit genezen van hiv door een stamceltransplantatie. Maar hoe werkt zo’n behandeling en waarom wordt die nog niet bij iedereen toegepast?
Kan RM leverschade behandelen of herstellen? Binnen de regeneratieve geneeskunde wordt onderzocht hoe stamcellen, gentherapie en bioprinten kunnen helpen wanneer de lever ernstig beschadigd is.
Kan regeneratieve geneeskunde erfelijke stofwisselingsziekten genezen? Stofwisselingsziekten (metabole ziekten) zijn ernstig en moeilijk te behandelen. Met gentherapie wordt geprobeerd betere behandelingen te ontwikkelen.
Kunnen stamcellen in de nabije toekomst toegepast worden voor herstel van het hart? Hart- en vaatziekten zijn wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak. Hoe wordt stamcelonderzoek ingezet voor het herstel van het hart?
Welke regeneratieve behandelingen zijn beschikbaar? Een overzicht van de behandelingen die op januari 2022 zijn goedgekeurd in Europa en/of Nederland.
Kunnen stamcellen hersenschade herstellen? Baby’s met een herseninfarct kunnen veilig behandeld worden met stamcel-neusdruppels.
Is een regeneratieve behandeling veilig? Een behandeling wordt uitgebreid beoordeeld voordat het wordt goedgekeurd.
Waar kan ik een regeneratieve behandeling krijgen? In Nederland zijn het vooral de academische ziekenhuizen. Neem contact op met je behandelend arts voor jouw specifieke situatie.
Wat is stamceltoerisme en wat zijn de risico’s? In het buitenland bieden klinieken (onbewezen) stamcelbehandelingen aan die niet vergoed worden. Wat is stamceltoerisme en wat zijn de risico’s?
Kun je met stamcellen hele organen vervangen als deze niet meer werken? Onderzoekers bestuderen hoe je van stamcellen hele organen kunt maken. Dan kun je in de toekomst zieke organen vervangen of orgaantransplantatie overbodig maken.
Kan regeneratieve geneeskunde helpen bij verminderde nierfunctie? Onderzoekers werken hard aan technieken die dialyse effectiever, veiliger en minder ingrijpend kunnen maken.
Bronnen:
- Interview met Roel Custers op de website van het UMC Utrecht over de noodzaak van het vroeg behandelen van artrose
- Wetenschappelijk artikel van Mylène P. Jansen en Simon C. Mastbergen (2022) over kniedistractie (in het Engels)
- Artikel op de website van de Universiteit Twente over een hydrogel voor reparatie van kraakbeen die voor het eerst bij mensen werd getest in 2022
Geschreven door:
Roel Custers Laatst bijgewerkt op 16-08-2023
