Welke regeneratieve behandelingen zijn er beschikbaar voor knieartrose? Artrose in de knie is een groeiend probleem in onze samenleving dat in sommige gevallen kan worden behandeld met een regeneratieve behandeling met stamcellen.
Wat is stamceltoerisme en wat zijn de risico’s?
In het buitenland zijn er klinieken die stamcelbehandelingen aanbieden aan patiënten, voor hun eigen rekening. Maar deze behandelingen worden juist niet vergoed omdat de werking ervan nog niet of onvoldoende bewezen is. Specialisten en experts maken zich zorgen over deze ontwikkeling, die ook wel stamceltoerisme wordt genoemd.
Waarom gaan patienten op zoek naar stamcelbehandelingen?
Stamceltoerisme is een groeiende vorm van medisch toerisme waarbij een persoon (vaak vergezeld van haar/zijn verzorger/familie) naar een ander land reist om een stamcelbehandeling te ondergaan die niet beschikbaar is in eigen land. De patiënten die op deze behandelingen afkomen zijn vaak uitbehandeld binnen het reguliere medische circuit. Deze patiënten hebben dan meestal levensbedreigende aandoeningen waarbij conventionele behandelingen niet (meer) werken, zijn wanhopig en willen alle mogelijke opties benutten.
Wat zijn de risico’s van stamcelinterventies?
Stamceltoerisme brengt een aantal nadelen en risico’s met zich mee. De aangeboden stamcelbehandelingen – die eigenlijk stamcelinterventies zouden moeten heten omdat ze niet bewezen effectief zijn – zijn heel duur (5 tot 50 duizend euro per behandeling) en helaas meestal niet effectief. Ook kunnen ze leiden tot complicaties zoals infecties en tumoren, en er bestaat een verhoogd risico op het ontstaan van resistente bacteriestammen. Daarnaast kunnen patiënten die onbewezen behandelingen hebben ondergaan worden uitgesloten van deelname aan goedgekeurde klinische stamcelonderzoeken, mochten deze beschikbaar komen. Een patiënt kan daarmee een mogelijk effectieve behandeling mislopen.
Naast de hoge prijs die de patiënt betaalt, is de kostenlast van stamceltoerisme ook aanzienlijk voor de gezondheidszorg in het algemeen, zorgverkeringsmaatschappijen en ziekenhuizen. De reden hiervan is dat er nauwelijks follow-up wordt gedaan door klinieken die de behandeling uitvoeren. De nazorg en zorg nodig voor behandeling van complicaties is voor “eigen” rekening. Een ander gevaar is dat ongereguleerde en onbewezen behandelingen de geloofwaardigheid en validiteit van legitiem stamcelonderzoek ondermijnen.
Komt stamceltoerisme veel voor?
We weten niet hoeveel patiënten jaarlijks voor stamcelbehandelingen naar het buitenland reizen, maar uit onderzoek is bekend dat er meer dan 400 websites zijn waar stamcelbehandelingen worden aangeboden. Klinieken die stamcelbehandelingen op deze manier aanbieden werden gevonden in 21 landen waarbij aanbieders uit VS, China, India, Thailand en Mexico samen meer dan 70% van het totaal uitmaakten.
Adverteerders bieden online en via social media stamcelbehandelingen aan die zijn gericht op een breed spectrum van ziekten en aandoeningen, maar ook op veroudering en cosmetische procedures. Adverteerders gebruiken vaak emotionele betogen zoals patiëntenverhalen en persoonlijke blogs om potentiële klanten te lokken. Er wordt gebruik gemaakt van influencers, sporters of andere spraakmakende personen om behandelingen aan te prijzen. Daarnaast worden termen als “klinisch bewezen” en “wetenschappelijke publicaties” misbruikt om geloofwaardig over te komen.
In Nederland heeft de commerciële instelling Stamcelinstituut Eindhoven in 2020 de deuren moeten sluiten nadat het onder toezicht was gesteld door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd wegens onvoldoende kwaliteit van zorg.
Kan wetgeving hier niet iets in betekenen?
Vooralsnog is dat erg lastig, want stamcelklinieken die onbewezen behandelingen aanbieden opereren vaak via de mazen in de wetgeving. In de VS bijvoorbeeld hebben klinieken tot 2014 hun stamceltherapie aangemerkt als menselijk cellulaire en weefsel-gebaseerde producten (HCT/p) in plaats van biologische geneesmiddelen, om een keuringsprocedure te omzeilen. Daarnaast zijn er wereldwijd juridische verschillen met betrekking tot wet- en regelgeving, gedragscodes, ethische commissies en naleving van procedures.
Wat kunnen we tegen (de risico’s van) stamceltoerisme doen?
De International Society for Stem Cell Research (ISSCR) heeft professionele richtlijnen opgesteld. Dergelijke richtlijnen moeten internationaal zoveel mogelijk worden geformaliseerd in de wet- en regelgeving van nationale overheden en internationale instanties (zoals de Europese Unie).
Een oplossing zou kunnen liggen in een wereldwijd accreditatiesysteem dat wordt beheerd door de WHO | World Health Organization (WHO) of de Joint Commission International | The Joint Commission (JCI). Toetsingscommissies kunnen dan de kwaliteit van informatie onderzoeken klinieken verstrekken. Ook zouden Nationale autoriteiten sancties moeten opleggen aan klinieken die onjuiste claims maken (Lyons et al 2021). Ook is het van belang dat deze klinieken verplicht worden om te voldoen aan zorgvuldige beoordeling en goedkeuring ten aanzien van onderzoek met proefpersonen. Dit is vooral belangrijk om ernstige complicaties na de toediening van onbewezen stamcelinterventies te documenteren.
Maar…móeten we wel wat tegen stamceltoerisme doen?
Er is steeds meer aandacht voor het belang van keuzevrijheid van patiënten. In de Verenigde Staten roept de zogenaamde ‘right-to-try’ beweging op om patiënten meer mogelijkheden te geven om experimentele behandelingen uit te proberen als zij uitbehandeld zijn binnen de reguliere geneeskunde. Uitgangspunt hierbij is dat de autonomie van de patiënt zo veel mogelijk gerespecteerd moet worden. De International Society for Stem Cell Research (ISSCR) heeft zich uitgesproken tegen dit ‘recht om te experimenteren’ gezien de risico’s die dit meebrengt.
In Nederland speelt deze discussie minder. Wel wordt breed erkend dat de patiënt centraal moet staan in het zorgsysteem. De ISSCR heeft richtlijnen ontwikkeld om de patiënt zoveel mogelijk te ondersteunen in het maken van een weloverwogen beslissingen rondom reguliere stamceltherapie of deelname aan een goedgekeurde klinische studie. Artsen dragen hierbij een belangrijke verantwoordelijkheid. Zij moeten patiënten juiste en begrijpelijke informatie verstrekken. Zo moeten zij goed uitleggen wat de voor- en nadelen van (buitenlandse) experimentele behandelingen zijn. Daarbij moeten zij zich baseren op wetenschappelijke kennis. Daarnaast moeten artsen de patiënt ondersteunen in het keuzeproces en uitleg geven waar nodig. Transparante communicatie en een goede relatie tussen arts en patiënt is daarbij belangrijk. De patiënt moet zich op haar/zijn gemak voelen om een arts te benaderen voordat zij/hij zich aanmeldt voor onbewezen en ongereguleerde therapieën. Goede voorlichting over mogelijke frauduleuze claims van stamcelklinieken kan helpen patiënten te beschermen tegen uitbuiting.
Kun je met stamcellen hele organen vervangen als deze niet meer werken? Onderzoekers bestuderen hoe je van stamcellen hele organen kunt maken. Dan kun je in de toekomst zieke organen vervangen of orgaantransplantatie overbodig maken.
Wat is stamceltoerisme en wat zijn de risico’s? In het buitenland bieden klinieken (onbewezen) stamcelbehandelingen aan die niet vergoed worden. Wat is stamceltoerisme en wat zijn de risico’s?
Waar kan ik een regeneratieve behandeling krijgen? In Nederland zijn het vooral de academische ziekenhuizen. Neem contact op met je behandelend arts voor jouw specifieke situatie.
Is een regeneratieve behandeling veilig? Een behandeling wordt uitgebreid beoordeeld voordat het wordt goedgekeurd.
Kunnen stamcellen hersenschade herstellen? Baby’s met een herseninfarct kunnen veilig behandeld worden met stamcel-neusdruppels.
Welke regeneratieve behandelingen zijn beschikbaar? Een overzicht van de behandelingen die op januari 2022 zijn goedgekeurd in Europa en/of Nederland.
Kan RM leverschade behandelen of herstellen? Binnen de regeneratieve geneeskunde wordt onderzocht hoe stamcellen, gentherapie en bioprinten kunnen helpen wanneer de lever ernstig beschadigd is.
Kunnen stamcellen worden gebruikt bij de genezing van hiv? Een handjevol mensen is ooit genezen van hiv door een stamceltransplantatie. Maar hoe werkt zo’n behandeling en waarom wordt die nog niet bij iedereen toegepast?
Welke regeneratieve behandelingen zijn er beschikbaar voor diabetes? Diabetes is een van de meest voorkomende chronische ziekten. Met regeneratieve behandelingen wordt ernaar gestreefd dat de patiënt niet meer afhankelijk is van medicijnen.
Kan regeneratieve geneeskunde helpen bij verminderde nierfunctie? Onderzoekers werken hard aan technieken die dialyse effectiever, veiliger en minder ingrijpend kunnen maken.
Komen er regeneratieve behandelingen voor retina-/oogziekten? Regeneratieve geneeskunde voor de oogheelkunde ontwikkelt behandelingen voor verschillende oogaandoeningen, met het doel om het zicht te herstellen.
Kan regeneratieve geneeskunde erfelijke stofwisselingsziekten genezen? Stofwisselingsziekten (metabole ziekten) zijn ernstig en moeilijk te behandelen. Met gentherapie wordt geprobeerd betere behandelingen te ontwikkelen.
Kunnen stamcellen in de nabije toekomst toegepast worden voor herstel van het hart? Hart- en vaatziekten zijn wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak. Hoe wordt stamcelonderzoek ingezet voor het herstel van het hart?
Bronnen:
- Wetenschappelijk artikel van Lyons et al. (2021) over het aanbod van stamcelinterventies (in het Engels)
- Artikel uit de Volkskrant over onderzoek van de inspectie naar twee Nederlandse stamcelklinieken in 2015
- Artikel van Skipr over de opheffing van het stamcelinstituut in Eindhoven
- Artikel van MSweb over het stamcelinstituut in Eindhoven
- Rapport van de IJG over het stamcelinstituut in Eindhoven (te vinden door op de website te zoeken op de term 'stamcelinstituut')
Geschreven door:
Anne-Floor de Kanter Laatst bewerkt op 29 augustus 2022
