Israël is in oorlog met Hamas: wat is er gebeurd en hoe gaat het verder?

Sinds 7 oktober 2023 is de decennialange strijd die in Nederland het ‘Israëlisch-Palestijns conflict’ wordt genoemd, opnieuw geëscaleerd. Universitair docent Geschiedenis van de internationale betrekkingen Peter Malcontent specialiseert zich in deze geschiedenis, het Nederlandse en Europese beleid hieromtrent, en de geschiedenis van mensenrechten. Hij is door verschillende media uitgenodigd om zijn duiding te geven over de situatie en recente gebeurtenissen, met name in Gaza. Een overzicht van de laatste ontwikkelingen in deze decennialange strijd.

Aanval van Hamas op Israël

Hamas is een soennitisch-islamitische en jihadistische organisatie die terreurgeweld niet schuwt, legt Malcontent uit in EenVandaag (10 oktober 2023). “Bij bijna alle internationale organisaties en overheden staan ze op de lijst van terroristische organisaties.” Hamas is echter meer dan dat, benadrukt hij. Het is naast een terroristische organisatie ook een politieke partij die in 2006 aan de (democratische) Palestijnse verkiezingen deelnam en deze won. Daarnaast verleent Hamas ook sociale diensten aan haar achterban. De organisatie is in vele opzichten vergelijkbaar met Hezbollah in Libanon, zij het dat die organisatie de sjiitische versie van de islam aanhangt.

Vanuit de Gazastrook opent Hamas op zaterdag 7 oktober 2023 een grootschalige en bloedige aanval op Israël. Hamas schiet duizenden raketten af op Israëlische steden en Hamasstrijders, die door het grenshek waren gebroken, vermoorden ongeveer 1400 Israëlische burgers en militairen. Daarnaast nemen ze meer dan tweehonderd mensen als gijzelaars mee naar Gaza. “Nog nooit hebben Palestijnse strijders van Hamas zich zo [massaal] op Israëlisch territorium begeven”, zegt Malcontent in Trouw (7 oktober 2023).

Interne spanningen in Israël

De timing is niet willekeurig, denkt Malcontent. “Ik denk dat Hamas zich heel goed gerealiseerd heeft dat Israël erg met zichzelf bezig is geweest de afgelopen periode” (Trouw, 7 oktober 2023). Sinds het aantreden van een nieuwe ultrarechtse regering in december 2022 wordt Israël geteisterd door grote interne spanningen. Zo gingen honderdduizenden Israëliërs het afgelopen half jaar wekelijks de straat op om te protesteren tegen de regering van premier Benjamin ‘Bibi’ Netanyahu, die met de invoering van nieuwe wetten de democratie wil inperken.

De regering steunt ook Israëlische kolonisten op de bezette Westelijke Jordaanoever. Omdat het geweld tussen Palestijnen en kolonisten daar sterk is toegenomen, heeft het Israëlische leger – de Israeli Defence Forces (IDF) – troepen bij de grens van Gaza moeten verplaatsen naar deze ‘Westbank’. “Iedereen kijkt heel veel naar elkaar, iedereen discussieert heel veel met elkaar, met als gevolg dat de operationele kant van de zaak misschien niet helemaal op orde is. Daar heeft Hamas gebruik van kunnen maken”, aldus Malcontent (Trouw, 7 oktober 2023).

De hoop van Hamas

De laatste openlijke oorlog tussen Israël en Palestijnen vond plaats in 2021. Die duurde toen twee weken en daarna laaide het geweld nog een aantal keer op. “De militaire superioriteit van Israël is natuurlijk een feit”, zegt Malcontent in Trouw (7 oktober 2023). Alle Gaza-oorlogen sinds 2006 zijn in het voordeel van Israël geëindigd. “Hamas weet dat het nooit van Israël zal kunnen winnen.”

Hamas voert de nieuwe aanvallen echter niet voor niets uit, denkt Malcontent. “Het maakt hiermee duidelijk dat het nog bestaat, dat het nog krachtig is.” Daarnaast hoopt Hamas volgens hem de toenadering tussen Israël en Saudi-Arabië te saboteren. Hamas zou de Arabische landen willen dwingen achter de Palestijnen te blijven staan. Ook Iran, dat Hamas zowel militair als financieel steunt, is niet enthousiast over meer toenadering tussen Saudi-Arabië en Israël. Iran beschouwt Israël als aartsvijand en de soenitische Saudi’s als belangrijke regionale concurrent.

Ook zou Hamas hopen dat de vonk van deze oorlog overslaat naar de Westelijke Jordaanoever en dat daar een nieuwe Palestijnse intifada (opstand) veroorzaakt. Verder hoopt Hamas mogelijk op hulp van de eveneens door Iran gesteunde Hezbollah-beweging in Libanon, die tiendduizenden strijders op de been kan brengen om Israël vanuit het noorden binnen te vallen.

Israël staat nu voor een dilemma, stelt Malcontent in Met het Oog op Morgen (7 oktober 2023). Een grondoffensief is nodig om Hamas uit te schakelen, alleen met bombardementen gaat dat niet. Ook heeft de regering iets nodig om het verlangen naar recht en vergelding onder de eigen bevolking te bevredigen. Maar zo’n grondoffensief kan de hele regio in brand zetten, met Israël erbij.  

Blokkade van de Gazastrook

Op 9 oktober komt het nieuws dat er op en rond een festivalterrein bij de kibboets Re’im honderden lichamen van vermoorde festivalgangers zijn gevonden en dat Hamas meer dan tweehonderd mensen in gijzeling houdt. Later die dag kondigt de Israëlische regering een blokkade aan die de Gazastrook volledig afsluit van water, elektriciteit, brandstof en andere goederen. 24 uur later wordt de waterkraan weer opengedraaid.

Met de blokkade zullen vooral onschuldige burgers van Gaza worden getroffen, zegt Malcontent in RTL Nieuws (9 oktober 2023). “Sinds 2007 is er gebrek aan van alles in Gaza. Dat zal nu alleen nog maar erger worden.”

Reactie in Nederland

Direct na de inval van Hamas op 7 oktober verklaart demissionair minister-president Mark Rutte dat Nederland pal achter Israël staat en op 9 oktober gaat op veel overheidsgebouwen de Israëlische vlag uit. Malcontent vindt het gebaar begrijpelijk, maar vraagt zich bij de NOS (9 oktober 2023) af of het niet een mooier gebaar was geweest om gemeentevlaggen halfstok te hangen.

Net als in veel andere landen wordt er in Nederland geworsteld met de oorlog tussen Israël en Hamas. “In de eerste plaats heeft dit te maken met de lange schaduw van de Tweede Wereldoorlog”, legt Malcontent uit in EenVandaag (10 oktober 2023). Op jongere generaties heeft de Tweede Wereldoorlog echter minder invloed, ziet hij. Zij vormen hun mening eerder door beelden die op sociale media rondgaan.

Daarnaast speelt volgens Malcontent mee dat de Nederlandse samenleving is veranderd. “Er zijn veel Nederlanders met een niet-Nederlandse achtergrond, vaak met hun roots in Noord-Afrika of het Midden-Oosten. Zij bekijken Palestijnen veelal op een andere manier dan, laten we zeggen, de gemiddelde witte Nederlander.” Hij wijst op een gedeeld geloof en een gedeelde cultuur.

Deze Nederlanders zien in het conflict tussen Israël en de Palestijnen een koloniaal conflict, zegt Malcontent, waarbij Israël de kolonisator is en de Palestijnen de gekoloniseerden. Hiermee wordt met name de Westelijke Jordaanoever bedoeld, die sinds 1967 gedeeltelijk door Israël wordt bezet.

Palestijnse president Abbas

De oorlog tussen Israël en Hamas brengt de Palestijnse president Mahmoud Abbas in een spagaat, vertelt Malcontent in EenVandaag (12 oktober 2023). Aan de ene kant moet Abbas genoeg steun behouden op de Westelijke Jordaanoever, waar hij al niet populair is – de Israëlische aanwezigheid op de Westbank is groot, de Palestijnse Autoriteit corrupt en incompetent, en de beloofde Palestijnse staat is er ook nog niet. Hij kan het geweld van Hamas dus niet eenvoudig veroordelen. Zwijgen is echter ook geen optie, want hij moet eveneens de internationale gemeenschap te vriend houden.

Israël roept Palestijnen op te vertrekken

De Israëlische regering roept de bewoners van het noorden van de Gazastrook op 13 oktober op om te vertrekken naar het zuiden. Het gaat hierbij om ongeveer een miljoen Palestijnen. “Die oproep lijkt heel netjes”, zegt Malcontent in RTL Nieuws (13 oktober 2023), “maar het is heel simpel: de burgers in de Gazastrook kunnen nergens naartoe. Dat weet Israël ook.”

Malcontent voorziet onmiddellijke ellende en verschrikkingen (Nieuwsblad, 13 oktober 2023). “Er zijn onvoldoende huizen en voorzieningen. Ik denk dat het onvermijdelijk is dat ze vroeg of laat het Israëlische leger toch zullen tegenkomen.” Eind oktober hebben de Israëlische bombardementen op Gaza inmiddels bijna achtduizend dodelijke slachtoffers geëist.

Grensovergang tussen Gaza en Egypte

De enige weg die de Palestijnen kunnen nemen is die richting Sinaïwoestijn in Egypte, zegt Malcontent bij VRT NWS (13 oktober 2023), en Israël wil ze daar graag naartoe sturen. Ondanks dat de Egyptische bevolking vierkant achter de Palestijnen staat, wenst Egypte niet mee te werken aan zo’n exodus.

Het land vreest onder andere de gevolgen van vluchtelingenkampen met honderdduizenden Palestijnen in de woestijn. “De Sinaïwoestijn is al jaren een vluchthaven voor gewapende extremisten”, legt Malcontent uit in Het Parool (16 oktober 2023). En de kans dat er met de Palestijnse vluchtelingen ook Hamasstrijders meekomen is honderd procent. Dit ligt gevoelig bij het regime van president Abdul Fatah al-Sisi. “Dat heeft vooral te maken met het gegeven dat Hamas voortgekomen is uit de Palestijnse afdeling van de Egyptische Moslimbroederschap, die door Caïro niet wordt geduld.”

Inmiddels is de grensovergang met Egypte in het zuiden van Gaza bij Rafah verschillende keren opengegaan voor humanitaire hulp, al laat Israël die maar mondjesmaat toe. Vrachtwagens met brandstof, die noodzakelijk zijn om de aggregaten van ziekenhuizen te laten draaien, mogen de grens nog altijd niet over. Voor personenvervoer blijft de grens dicht en niemand kan vanuit Gaza Egypte in.

De Nakba

De herinnering aan de Nakba (‘catastrofe’) is voor Egypte een andere reden om de grens dicht te houden. Tijdens Israëls onafhankelijkheidsoorlog (1947-1948) vluchtten 750.000 Palestijnen, door het oorlogsgeweld en soms onder dwang van Joodse zionisten, naar omliggende Arabische landen. Toen de rook van de oorlog was opgetrokken verbood Israël de vluchtelingen terug te keren.

De Nakba staat in het geheugen gegrift en Egypte wil anno 2023 niet ongewild medeverantwoordelijk worden aan een tweede Nakba. Begrijpelijk, vindt Malcontent. Hij vraagt zich af of Israël gevluchte Palestijnen deze keer wel zal laten terugkeren.

Oproep van Hamas: ‘Vertrek niet’

Tegelijkertijd met de oproep van Israël, roept Hamas de bevolking op juist niet te vertrekken. “Hamas heeft er alle baat bij dat de burgers daar blijven”, legt Malcontent uit in Nieuwsblad (13 oktober 2023). “Hoe meer burgers er rondlopen tijdens het grondoffensief, hoe moeilijker het voor de Israëli’s is om de Hamas-strijders eruit te pikken.”

Malcontent zei in EenVandaag (11 oktober 2023) al dat het voor het Israëlische leger waarschijnlijk erg lastig wordt om Hamasstrijders te onderscheiden van burgers. “In zo’n stadsguerrilla, die je uiteindelijk zult krijgen, moeten de Israëlische militairen maar uit gaan vogelen waar [de Hamasstrijders] precies zitten en hoe je ze kunt uitschakelen.”

Met name voor de Palestijnse bevolking verwacht hij een slagveld (RTL Nieuws, 13 oktober 2023), niet in de laatste plaats omdat Hamas bewust raketlanceerinstallaties inricht naast scholen, ziekenhuizen en kinderdagverblijven.

Onderhandelingen

Het geplande grondoffensief is nog uitgebleven, maar volgens Malcontent is het onvermijdelijk dat het er gaat komen (RTL Nieuws, 17 oktober 2023). “Natuurlijk wordt er nu druk onderhandeld, maar dat is om de humanitaire hulp doorgang te kunnen laten geven en om ervoor te zorgen dat het conflict straks niet verder gaat uitbreiden over de rest van het Midden-Oosten, want dat gevaar bestaat nog steeds.” Ook probeert Israël eerder zoveel mogelijk gegijzelden vrij te krijgen, verwacht Malcontent. Daar hebben ook de VS en Europa baat bij, want veel gegijzelden komen daarvandaan. 

Malcontent denkt niet dat het nog mogelijk is om het conflict diplomatiek op te lossen. “De Israëlische regering met premier Netanyahu en minister van Defensie Gallant voorop heeft heel nadrukkelijk aangegeven: wij gaan Gaza binnen.” Voor hen is het verslaan van Hamas het enige einde van het conflict en hiervoor is een grondoffensief onontkoombaar.

Amerikaanse president Biden bezoekt Israël

De Amerikaanse president Joe Biden bracht op woensdag 18 oktober 2023 een bezoek aan Israël. Zo wilde hij nogmaals laten zien dat de Verenigde Staten pal achter Israël staan, zegt Malcontent in het RTL Nieuws (17 oktober 2023). Ook zal hij premier Netanyahu hebben verteld zich aan de regels van het internationale recht te houden.

De Amerikanen zitten niet te wachten op een grote regionale oorlog die het hele Midden-Oosten in vuur en vlam zal zetten, denkt Malcontent. Om dat te voorkomen liggen er al twee Amerikaanse vliegdekschepen voor de kust. Biden blijft wel benadrukken dat Israël als onderdeel van zijn recht op zelfverdediging gerechtigd is Gaza binnen te vallen om Hamas uit te schakelen. De Amerikaanse president waarschuwt echter dat, voor er een grondoffensief komt, duidelijk moet zijn wat er met Gaza gaat gebeuren na de vernietiging van Hamas.

Biden opperde eerder dat de Palestijnse Autoriteit het bestuur in Gaza over zou kunnen nemen, maar Malcontent betwijfelt of president Abbas dit een oplossing vindt. “Dan lijkt het toch alsof de Palestijnse Autoriteit daar door Israël is neergezet nadat Hamas is neergeslagen.” Dat lijkt op heulen met de vijand, zullen veel Palestijnen denken, aldus Malcontent.

Veel Nederlanders kiezen (nog) geen kant in conflict Israël-Palestijnen

Uit een enquête van onderzoeksbureau Ipsos blijkt dat een meerderheid van de Nederlanders geen kant kiest in het conflict tussen Israël en de Palestijnen, schrijft Nieuwsuur (18 oktober 2023). Anders dan demissionair minister-president Mark Rutte, die direct na de aanval van Hamas liet weten dat Nederland zich achter Israël schaart, is de Nederlandse bevolking terughoudender.

De Nederlanders die wel een kant kiezen hebben een duidelijke voorkeur voor Israël. Ruim dertig procent vindt dat Nederland Israël moet steunen, tegenover acht procent die vindt dat Nederland achter de Palestijnen moet gaan staan. Malcontent is niet verbaasd. “De cijfers bevestigen een trend die sinds eind jaren 70 zichtbaar is: de traditioneel forse sympathie voor Israël daalt, maar dat leidt niet automatisch tot meer steun voor de Palestijnse zaak.”

Wel merkt hij op dat de “uitzonderlijk lage” steun voor de Palestijnen naar alle waarschijnlijkheid te maken heeft met de timing van de enquête, “een week na de gruweldaden van Hamas.”

‘The war on information’

Op dinsdagavond 17 oktober richtte een raket veel schade aan in de directe omgeving van het al-Ahli-ziekenhuis in Gaza-stad. Hierbij vielen volgens Palestijnse autoriteiten in Gaza honderden doden. Hamas beschuldigde Israël van een doelbewuste aanval en veel internationale media gingen hier aanvankelijk in mee.

Naar aanleiding van een onderzoek door het onafhankelijke journalistencollectief Bellingcat is inmiddels duidelijk dat een defecte raket van Islamitische Jihad waarschijnlijk de boosdoener is geweest. Malcontent wijst hierop in EenVandaag (18 oktober 2023). Hij benadrukt dat de schuldvraag dan al niet relevant meer is: “De schade voor Israël is al aangericht.” Door snel Israël als schuldige aan te wijzen, slaagde Hamas erin een ongekende volkswoede in de omliggende Arabische landen te ontketenen. De regeringen van die landen kunnen daardoor weinig anders dan daar gedeeltelijk in mee gaan, zegt Malcontent.

Net als Hamas probeert ook Israël de publieke opinie te beïnvloeden. Zo koopt Israël advertentieruimte op sociale media om beelden van slachtoffers van de Hamasaanval van 7 oktober te tonen. Israël ziet ook dat, naarmate er in de media steeds meer beelden van burgerslachtoffers in Gaza verschijnen, de publieke opinie in het Westen, en met name in Europa, langzaam begint te kantelen.

Om dit te voorkomen, organiseerde de Israëlische regering op 27 oktober een besloten bijeenkomst voor buitenlandse journalisten, waar het een film vertoonde die ongecensureerd gruwelijkheden liet zien waaraan Hamas zich schuldig heeft gemaakt. Dit doet Israël enerzijds om haar afschuw over het geweld van Hamas met de buitenwereld te delen, zegt Malcontent bij Nieuwsuur (23 oktober 2023), maar ook om via de internationale media de ‘hearts and minds’ van de Westerse samenlevingen te winnen. “Ze willen dat de wereld ziet hoeveel leed ze is aangedaan. Door expliciete beelden te delen, hopen ze mensen voor zich te winnen.”

Gijzelaars van Hamas

De achttienjarige Israëliër Ofir Engel, een van de gijzelaars van Hamas, krijgt met spoed een Nederlands paspoort. Zijn grootvader is een Nederlandse Jood die na de Tweede Wereldoorlog naar Israël is geëmigreerd. De aanvraagprocedure was voor de gijzeling al ingezet, maar met de spoednaturalisatie hoopt Nederland Hamas onder druk te zetten Engel vrij te laten. Hoeveel effect het gaat hebben, durft Malcontent niet te zeggen (NOS, 20 oktober 2023). “Hoe je het ook wendt of keert, deze gevangenen blijven wisselgeld voor Hamas.”

Inmiddels zijn na intensieve onderhandelingen al enkele gevangenen door Hamas vrijgelaten. Als min of meer neutrale partij lijkt vooral Qatar hierbij een belangrijke rol te hebben gespeeld, zegt Malcontent. Naar de motieven van Hamas om enkele gegijzelden te laten gaan, blijft het ook voor hem gissen. Mogelijk probeert Hamas zijn imago op te krikken en een Israëlisch grondoffensief uit te stellen of te voorkomen. Hamas weet hoe belangrijk de vrijlating van de gegijzelden voor Israël is en dat het alles zal doen om hen levend terug te krijgen.

Malcontent denkt dat Hamasleiders de gegijzelden tijdens een grondoffensief zo dicht mogelijk bij zich zullen houden en inzetten als een menselijk schild. “Want zolang deze gevangenen heel dicht bij de leiders van Hamas in Gaza zitten, is het voor Israël lastig om dat leiderschap uit te schakelen. Dan loop je namelijk ook het risico dat je die gevangenen meeneemt.”

Houding van de EU

In een brief aan Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, schrijven honderden ambtenaren van de Europese Unie ontevreden te zijn over de positie die de EU aanneemt in de oorlog tussen Israël en Hamas. Ze vergelijken de situatie in Gaza met de oorlog in Oekraïne en verwijten de EU dubbele standaarden. De EU zou Israël volgens hen scherper moeten veroordelen.

Malcontent vindt dit “appels met peren vergelijken”, zegt hij bij de NOS, 22 oktober 2023. “In Oekraïne kun je duidelijk zeggen: het is Rusland dat binnengevallen is, dat gaat in tegen alle afspraken. Daar moet je Rusland voor veroordelen. In Israël en Gaza is het veel complexer.”

Desondanks hebben de protesterende ambtenaren volgens Malcontent wel een punt, laat hij weten. Het EU-beleid is er al decennia op gericht om de tweestatenoplossing te bevorderen en om een Palestijnse staat naast de Israëlische mogelijk te maken. Hiervoor steunt de EU de Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever met veel financiële middelen en tegelijkertijd probeert de EU via diplomatieke kanalen zowel Israël als de Palestijnse Autoriteit bij de les te houden, zegt Malcontent. Evenwichtigheid staat hierbij centraal en die heeft de EU direct na de aanvallen van Hamas laten varen, vindt hij.

Met het oog op het geweld waarmee Hamas Israël op 7 oktober binnenviel, vond Malcontent het Europese standpunt aanvankelijk begrijpelijk. Maar naarmate de hieropvolgende Israëlische bombardementen steeds meer slachtoffers eisten, bleef de Europese Commissie zonder enig commentaar pal achter Israël staan.

Inmiddels is het standpunt van de EU weer evenwichtiger, laat Malcontent weten, en wordt Israël gemaand zich aan de regels van het internationale recht te houden. Ook pleit de EU voor humanitaire corridors en gevechtspauzes om hulp doorgang te geven.

Veel indruk maakt het Europese standpunt aan Israëlische kant overigens niet, zegt Malcontent: het is met 27 lidstaten, en dus 27 verschillende smaken, altijd tamelijk vaag. Zowel de Palestijnse Autoriteit als de Israëlische regering weten dat de EU nooit economische sancties tegen hen zal durven nemen om hen tot nieuwe onderhandelingen te dwingen, aldus Malcontent.

De tekst hieronder is aangevuld na 30 oktober 2023.

Waarom stemde Nederland niet bij de Verenigde Naties?

Op 28 oktober 2023 stemde de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in een spoedvergadering voor een humanitair staakt-het-vuren in Gaza. 121 landen stemden voor de resolutie, 14 tegen en 44 stemden niet. Een van de landen die zich onthielden van stemming was Nederland. Volgens demissionair minister-president Mark Rutte ging de resolutie voorbij aan Israëls recht op verdediging.

“In de resolutie worden de betrokken partijen, Hamas en Israël, opgeroepen om een onmiddellijk staakt-het-vuren in te stellen, waardoor de humanitaire hulp doorgang kan vinden”, vertelt Malcontent (Lang Verhaal Kort, 30 oktober 2023). Israël hoeft zich echter niet aan de resolutie te houden omdat resoluties van de Algemene Vergadering, anders dan die van de Veiligheidsraad, niet bindend zijn.

“Wat je eruit kunt halen is hoe de wereld over een bepaald probleem denkt. Je zou het als een internationale opiniepeiling kunnen beschouwen.” Hij verwacht dan ook dat Israël deze en mogelijke toekomstige resoluties naast zich neerlegt, zolang het ziet dat de steun van bondgenoten niet afneemt.

Verschil tussen de staat Israël en het Jodendom

Premier Netanyahu stelt dat een staakt-het-vuren gelijkstaat aan overgave van Israël aan Hamas, liet hij na de VN-vergadering weten. Israël zal dan ook doorgaan met de luchtaanvallen en de grondoperatie die inmiddels is gestart. Op 30 oktober besprak ook de VN Veiligheidsraad de situatie in Gaza, waar ondertussen 1,4 miljoen mensen zijn ontheemd en meer dan achtduizend mensen vermoord. De Israëlische VN-ambassadeur Gilad Erdan plakte hier een Jodenster op, als ‘symbool van trots en aansporing om Israël te verdedigen’.

Vanuit Israëlisch perspectief snapt Malcontent waar Erdans actie vandaan komt (NOS Radio 1 Journaal, 31 oktober 2023). Hij wijst erop dat Israël en de Palestijnen al sinds 1948 met elkaar op voet van oorlog verkeren. “Aan beide kanten hebben zich perspectieven ontwikkeld, die onwrikbaar zijn gaan vastzitten in het identiteitsdenken. En aan Israëlische kant is dat het perspectief dat begint met de Holocaust”, legt hij uit. “Vanuit het perspectief: wij zijn hier om te overleven en te overwinnen. Juist ter nagedachtenis aan de Holocaust.”

Er zijn echter vraagtekens te zetten, zegt Malcontent. “Hoe erg en hoe verschrikkelijk de aanval van Hamas op 7 oktober ook is geweest, het voortbestaan van de staat Israël heeft geen moment op het spel gestaan.” Hij vervolgt: “En ik zeg dit niet alleen, ook de directeur van het Yad Vashem-museum in Jeruzalem, specifiek ingericht ter nagedachtenis van de Holocaust, heeft eigenlijk al dezelfde woorden uitgesproken.” Sterker nog, zegt hij, Israël laat juist zien dat het een sterk land is, dat goed in staat is zich te verdedigen.

Malcontent benadrukt het belang om duidelijk onderscheid te blijven maken tussen het Jodendom en de staat Israël, al vinden veel mensen dat lastig. “Het zou eigenlijk zo moeten kunnen zijn dat je de staat Israël best zou mogen bekritiseren op zijn daden, zonder dat je daarmee iets afdoet aan het Jodendom.” Met het gebruik van de Jodenster vaagt Israëlisch ambassadeur Erdan de grens weg, vindt hij.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

“Kritiek hebben op de staat Israël is iets anders dan culturele of etnische Jodenhaat, en in principe hetzelfde als kritiek hebben op België of Duitsland. De Israëlische overheid moedigt die denkfout aan, want als de grens tussen Israëlkritiek en antisemitisme vervaagt, is dat gunstig voor Israël; dan mag niemand ze meer terechtwijzen”, voegt hij toe in een artikel over de leus ‘from the river to the sea’ in Trouw (4 november 2023).

Wat toenadering tussen Israëliërs en Palestijnen zo moeilijk maakt

Toenadering tussen Israëliërs en Palestijnen lijkt verder weg dan ooit. Maar hoe komt dat nu eigenlijk? Bij Khalid & Sophie (31 oktober 2023) vertelt Malcontent dat, hoewel het voor ‘ons als relatieve buitenstaanders’ misschien lastig te begrijpen is, aan Israëlische en Palestijnse kant verschillende interpretaties van de geschiedenis bestaan. Beide kanten hebben hun eigen lezing van historische gebeurtenissen en die zijn na al die decennia van strijd vergroeid met hun identiteit, legt hij uit.

Een groot deel van de Joods-Israëlische bevolking komt uit Joodse families die de Holocaust hebben overleefd. De littekens van die genocide dragen zij nog steeds met zich mee. Voor hen geldt dat hun families de staat Israël hebben opgebouwd uit de as van de Holocaust, licht Malcontent toe. “Vervolgens is Israël 75 jaar in conflict geraakt. Eerst met Arabische landen, de Palestijnen, dan weer de Arabische landen…” Dit heeft volgens hem geleid tot het idee leeft dat Israël er, als puntje bij paaltje komt, alleen voor staat. “‘We zijn altijd het slachtoffer van de geschiedenis geweest en de enige manier om daarvan af te komen is om onze zaken zelf op te lossen’”, kenschetst hij het Israëlische perspectief.

Aan Palestijnse kant zie je hetzelfde, vervolgt Malcontent. Het Palestijnse verhaal hangt samen met de onafhankelijkheidsstrijd van de staat Israël (1948-1949) en de Nakba, die hierboven wordt beschreven. “Dat is hun verhaal en ook dat is na 75 jaar vergroeid met hun identiteit.” Beide lezingen zijn gestoeld op historische feiten, wat toenadering extra moeilijk maakt.

Oplossing voor het Israëlisch-Palestijns conflict: de tweestatenoplossing of toch één?

Internationaal wordt een ‘tweestatenoplossing’ gezien als mogelijke uitweg uit de oorlog: het vormen van twee autonome staten, zowel een Israëlische als een Palestijnse. Dit lijkt misschien een goede oplossing, maar er zitten nogal wat haken en ogen aan, legt Malcontent uit bij NU.nl (1 november 2023).

De Israëlische nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever vormen volgens Malcontent een van de complicerende factoren. Hij denkt dat een vereiste voor het slagen van de tweestatenoplossing is dat alle Israëlische kolonisten uit de Palestijnse Gebieden vertrekken. Maar zij zullen hun huis niet zonder slag of stoot achterlaten. “Dan moet het Israëlische leger slag gaan leveren met Joden op de Westelijke Jordaanoever”, verwacht Malcontent en wijst erop dat het terughalen van kolonisten uit het veel kleinere Gaza in 2005 al complex was.

Een ander vraagstuk is de vertegenwoordiging van de Palestijnen. Wie mag er voor hen aan de onderhandelingstafel plaatsnemen om in gesprek te gaan over het vormen van een autonome staat? Hamas zal moeten worden ontwapend en de Palestijnse Autoriteit geniet onder de bevolking weinig vertrouwen, onder andere door beschuldigingen van corruptie en het uitblijven van verkiezingen.

Is het vormen van één gezamenlijke staat dan een meer haalbare optie? Ook niet, vreest Malcontent. In die staat zullen Palestijnen dezelfde rechten als Joden willen en geen tweederangs burgers worden, zoals de huidige Palestijns-Arabische bevolking in Israël. Daar zal de Israëlische regering echter weinig voor voelen, denkt Malcontent. “Als je alle Palestijnen dezelfde burgerschapsrechten geeft, blijft er van de hele Joodse natiestaat niets over.”

Ziekenhuizen in Noord-Gaza

‘Een oord van dood, verwoesting en wanhoop’, omschrijft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de situatie in het al-Shifa-ziekenhuis in Noord-Gaza. Onder vuur genomen, zit het ziekenhuis al dagen zonder water en elektriciteit en de medische voorraden raken op. In andere ziekenhuizen in het gebied is de situatie vergelijkbaar, terwijl de strijdende partijen naar elkaar wijzen.

Volgens Israël verschuilen Hamasstrijders zich in tunnels onder de ziekenhuizen. “Elke burgerdode, elke dode baby is een tragedie,” zei premier Netanyahu, “maar die komt volledig op het conto van Hamas, dat zijn militaire installaties en commandoposten in ziekenhuizen plaatst.” Hard bewijs hiervoor heeft Israël echter nog niet geleverd, volgens Malcontent (EenVandaag, 13 november 2023).

“Dat bewijs ontbreekt na de Israëlische inname van het al-Shifa-ziekenhuis nog steeds”, zegt Malcontent tegen ons (24 november 2023). Er zijn tunnels en een groot keldercomplex gevonden onder het ziekenhuis, en volgens het Israëlische leger zijn er op verschillende plekken wapens aangetroffen, maar het bewijsmateriaal blijft discutabel, vindt hij. “Ook blijft het onduidelijk of zich tijdens het Israëlisch beleg daadwerkelijk Hamasstrijders in of onder het ziekenhuis ophielden, evenzeer als de aanwezigheid van een commandocentrum.”

Malcontent herhaalt wat hij in EenVandaag (13 november 2023) zei: “Als je het niet voor honderd procent hard kunt maken, mag een ziekenhuis of andere humanitaire post geen doelwit zijn. Daar is het internationale oorlogsrecht heel duidelijk over.”

Israël en Hamas sluiten deal over staakt-het-vuren en vrijlating gijzelaars

Eind november lijkt een tijdelijk staakt-het-vuren toch in zicht. Israël en Hamas zouden een deal hebben bereikt over een staakt-het-vuren van vier dagen en de vrijlating van gijzelaars, vijftig Israëlische vrouwen en kinderen en honderdvijftig Palestijnse vrouwen, kinderen en achttienjarigen. Door het dagelijks vrijlaten van tien extra gijzelaars kan het staakt-het-vuren worden verlengd tot tien dagen. Volgens Malcontent (NOS, 22 november 2023) kunnen beide partijen de deal goed verdedigen bij hun achterban.

“Dat Israël er veel voor over heeft om mensen terug te krijgen is niet nieuw, maar nu heb je te maken met meerdere families van gegijzelden. Die zijn een kracht op zich geworden, waar de Israëlische regering niet omheen kan.” Malcontent ziet de boodschap van de regering dan ook verschuiven van ‘Hamas koste wat kost uitschakelen’ naar het willen terughalen van gijzelaars. Internationale druk speelt hierbij mede een rol, denkt hij (EenVandaag, 22 november 2023). “Het verhaal wordt steeds lastiger als je de beelden vanuit Gaza ziet. Je moet dat wel kunnen uitleggen naar je eigen samenleving, wil je Israël blijven steunen. Dat heeft geleid tot de situatie dat Israël geen kant meer op kon.”

Malcontent wijst erop dat Netanyahu al heeft gezegd dat dit staakt-het-vuren geen einde van de oorlog betekent. “Hij kan ook moeilijk wat anders zeggen, maar nu er een tijdelijke pauze is, wordt de druk op Israël alleen maar groter.” Bij NOS (22 november 2023) vult hij aan: “Tijd werkt niet in het voordeel van Israël, maar in het voordeel van Hamas. Israël zal zich iedere dag tijdens de wapenstilstand moeten verdedigen waarom het noodzakelijk is om opnieuw te vechten.”

Op woensdag 23 november 2023 sluiten Israël en Hamas inderdaad een deal over een staakt-het-vuren en de vrijlating van gijzelaars, met Qatar en de Verenigde Staten als bemiddelaars. Hamas hoopt op zijn beurt wel dat dit een definitieve wapenstilstand is, denkt Malcontent. “Hamas weet dat het de oorlog tegen Israël nooit kan winnen”, zegt hij tegen ons (24 november 2023). “Bovendien hebben ze bereikt wat ze wilden: de Palestijnse kwestie staat weer hoog op de internationale agenda. Ook hebben veel Arabische landen opnieuw hun steun betuigd, ondanks hun toenaderingen tot Israël, en Palestijnse gijzelaars worden vrijgelaten.”

Staakt-het-vuren Israël Hamas na zeven dagen ten einde

Na zeven dagen komt het staakt-het-vuren op 1 december 2023 abrupt tot een einde. Een onverwachte wending, vindt Malcontent. Bij het NOS Radio 1 Journaal (1 december 2023) herhaalt hij dat Hamas niets heeft te winnen met het opnieuw oplaaien van de oorlog. En binnen Israël was de tendens dat eerst alle gijzelaars vrijgelaten zouden moeten worden, voordat de strijd kon worden hervat. Dat is nog niet gebeurd.

Israël en Hamas wijzen naar elkaar voor het mislukken van de onderhandelingen. Malcontent vindt het lastig om in te schatten waar het is misgegaan. Wellicht een onvermogen van Hamas om ervoor te zorgen dat er meer gijzelaars worden vrijgelaten, suggereert hij. Er is in ieder geval op Israëlisch regeringsniveau iets veranderd, vult hij ’s avonds aan (EenVandaag, 1 december 2023). “Dat kan zijn dat de militairen toch harder met de vuist op tafel hebben geslagen en hebben gezegd: het is eigenlijk beter om nu door te vechten.”

Mogelijk kreeg Israël ook hernieuwd vertrouwen door de uitspraken van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Blinken, legt Malcontent uit in het NOS Radio 1 Journaal (1 december 2023). Blinken herhaalde de dag ervoor meermaals dat Israël op Amerikaanse steun kan blijven rekenen, mits het de veiligheid van burgers beter garandeert.

Malcontent ziet hiertoe nog geen serieuze pogingen. In EenVandaag (1 december 2023) wijst hij op een Arabischtalige app die het Israëlische leger heeft ontwikkeld, waarop Palestijnen in Gaza kunnen zien wanneer hun gebied eventueel aangevallen wordt. “Maar dat betekent dat Palestijnen 24 uur per dag de telefoon voor hun neus moeten houden, in een gebied waar amper elektriciteit is. En als ze op de vlucht slaan, is het nog maar de vraag waar ze naartoe moeten.”

Wat betekent het klappen van het staakt-het-vuren voor de vooruitzichten in de oorlog?

Ondertussen zitten Israël en Hamas nog om de tafel. “We zien het aan de voorkant niet, maar aan de achterkant vinden onderhandelingen over wapenstilstanden nog steeds plaats,” vertelt Malcontent bij het NOS Radio 1 Journaal (1 december 2023). “Maar ik denk dat het hoogst haalbare nu nog een paar korte wapenstilstandjes is, die er misschien toe leiden dat er gijzelaars worden vrijgelaten” (EenVandaag, 1 december 2023).

Het geweld woedt weer even onverbiddelijk als voor het staakt-het-vuren. Aan Palestijnse kant zijn tot nu toe 19.667 dodelijke slachtoffers gevallen, aan Israëlische 1139 (19 december 2023). Het toenemende geweld van kolonisten en het Israëlisch leger tegen Palestijnse burgers op de Westelijke Jordaanoever heeft inmiddels geleid tot 301 doden. Ook komen er steeds meer details naar buiten. Zo publiceerde Israël beelden van de Israëlische politie en verklaringen van Israëlische hulpverleners over vermeend seksueel geweld en verminking van Israëlische vrouwen door Hamas op 7 en 8 oktober.

Veel vertrouwen in een vredesakkoord in de nabije toekomst heeft Malcontent niet meer. “Tot voorkort had ik ergens nog wel het idee dat we middels korte akkoorden uiteindelijk misschien tot een langer bestand konden komen, maar daar geloof ik eerlijk gezegd niet meer zo in”, zei hij in EenVandaag (1 december 2023). “Het is toch wel vrij duidelijk dat Israël uit is op de vernietiging van Hamas en dat ook wil gaan doorzetten.”

De internationale reactie: toewerken naar staakt-het-vuren of niet?

De Verenigde Naties proberen desondanks aan te sturen op een staakt-het-vuren. Om Israël en Hamas hiertoe te bewegen, zette secretaris-generaal António Guterres op 7 december artikel 99 uit het VN-Handvest in, een zeldzame ingreep waarmee hij persoonlijk de Veiligheidsraad bijeenriep. Dat deed Guterres omdat er volgens hem “een ernstig risico bestaat dat het humanitaire systeem in Gaza instort”. Hoewel de Verenigde Staten een nieuwe oproep tot een staakt-het-vuren vetode, ziet Malcontent dit wel als een signaal (NOS, 12 december 2023). “Het voert de druk op, met name op de Verenigde Staten.” Hij denkt dat de VS vervolgens, met een verwijzing naar de verder afkalvende steun, de druk op Israël kan verhogen.

Een spoedzitting van de Algemene Vergadering van de VN volgde. Hier nam een grote meerderheid opnieuw een staakt-het-vuren-resolutie aan, wat de internationale druk op de VS en Israël verder opvoert, denkt Malcontent. Niet in de laatste plaats omdat de landen in de resolutie verwijzen naar resolutie 377, de zogenaamde Uniting for Peace-resolutie, die in 1950 in het leven werd geroepen om een veto van de Sovjet Unie te omzeilen.

In die resolutie stond dat wanneer de Veiligheidsraad er niet in slaagt zijn ‘primaire verantwoordelijkheid te nemen voor het handhaven van de internationale vrede en veiligheid’, de Algemene Vergadering deze overneemt. Resoluties van de Algemene Vergadering zijn echter, in tegenstelling tot die van de Veiligheidsraad, slechts een aanbeveling en niet bindend. “Als de nieuwe resolutie op meer steun kan rekenen van de EU-landen komt de VS steeds geïsoleerder te staan”, legt Malcontent uit (NOS, 12 december 2023). “Dat kunnen de Amerikanen wel lijden, maar een prettig vooruitzicht is het niet. Mogelijk zal president Biden de druk op Israël dan proberen op te voeren met als boodschap dat de tijd begint te dringen.”

De EU en belangrijke lidstaten als Frankrijk, Duitsland en zelfs trouwe VS-bondgenoot het Verenigd Koninkrijk spreken zich steeds luider uit voor een staakt-het-vuren. Wil er een einde komen aan het oorlogsgeweld in Gaza, dan zal de internationale gemeenschap ook actiever moeten optreden, zei Malcontent al eerder in Spraakmakers (29 november 2023). Landen hebben internationaal rechtelijke verantwoordelijkheden die ze door een terughoudende opstelling ontlopen, vindt hij. Hij verwijst onder andere naar de Responsibility to Protect-doctrine, die de internationale gemeenschap oproept om schendingen van mensenrechten te bestrijden wanneer de verantwoordelijke entiteit dat zelf niet doet. “En die is door alle lidstaten van de Verenigde Naties aangenomen, en ook door de Veiligheidsraad.”

De laatste ontwikkelingen rondom Israël en Gaza

Eind januari 2024 zien we drie grote ontwikkelingen prevaleren in de mediaoptredens van Peter Malcontent van afgelopen anderhalve maand. De vraag of er een regionale oorlog gaat uitbreken, het vraagstuk over wat er na de oorlog moet gebeuren om toekomstige escalatie te voorkomen, en de genocideaanklacht die Zuid-Afrika tegen Israël indiende bij het Internationaal Gerechtshof.

Toenemende spanningen in het Midden-Oosten

De al eerder in dit stuk omschreven spanningen in het Midden-Oosten zijn blijven toenemen. Israël heeft meerdere leiders van de door Iran gesteunde Hezbollah-beweging in Libanon en de Iraanse Revolutionaire Garde geliquideerd, Hezbollah bestookt Israël met raketten, en de verhoudingen tussen Noord-Israël en Zuid-Libanon staan sowieso op scherp. Rondom de Rode Zee vallen Jemenitische Houthi-rebellen Britse, Amerikaanse en (volgens hen) aan Israël gelieerde schepen aan. Een door de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk geleide militaire missie heeft daarop meerdere malen stellingen van de Houthi’s in Jemen gebombardeerd.

Rationeel gezien ligt het uitbreken van een regionale oorlog in het Midden-Oosten echter (nog) niet in de lijn der verwachting, denkt Malcontent. De Verenigde Staten, Iran, het door Iran gesteunde Assad-regime in Syrië en de Iraanse bondgenoot Hezbollah hebben allemaal geen belang bij het uitbreken van zo’n oorlog, benadrukt hij in het RTL Nieuws (17 januari 2024). Helemaal zorgenvrij is hij tegelijkertijd niet. “We zien ook dat waar oorlog is, emotie een belangrijke rol speelt”, zegt hij bij Spraakmakers (12 januari 2024). “Er hoeft maar één iemand iets raars te doen en voor je het weet ben je in een veel groter conflict verzeild geraakt.”

“Verenigde Staten willen exitstrategie van Israël”

Internationaal blijven landen aandringen op een staakt-het-vuren, maar Malcontent denkt niet dat er op korte termijn zicht is op een akkoord (Nieuwsuur, 28 december 2023). Hij ziet dat er na de laatste gevechtspauze een redelijke consensus is ontstaan binnen de regering: doorvechten. “Dus dat wil zeggen, de doelstelling van de vernietiging van Hamas linksom of rechtsom behalen. Wat daar ook nog bij komt is dat je binnen de Israëlische regering, in ieder geval vanuit mijn perspectief, de afgelopen weken een zekere verharding ziet, een radicalisering.”

Ondertussen hameren de Verenigde Staten op het bedenken van een exitstrategie. Israël zou wat de Amerikanen betreft zo snel mogelijk moeten komen met ideeën over hoe de oorlog te beëindigen en hoe de toekomst vorm te geven. Malcontent legt uit dat, wanneer daarmee wordt gewacht, de kans groot is dat er niets verandert en de Israëliërs en Palestijnen verzanden in dezelfde situatie als we voor 7 oktober 2023 kenden (NOS Met het Oog op Morgen, 5 januari 2024).

Om invloed te kunnen uitoefenen blijven de Amerikanen Israël wel steunen, vertelt Malcontent. “Voor de Verenigde Staten is het heel belangrijk dat dit conflict beperkt blijft. Dit omdat ze bang zijn dat, als het conflict zich uitbreidt tot bijvoorbeeld een oorlog tussen Israël en Hezbollah, het hele Midden-Oosten vlam kan vatten”, zegt hij bij EenVandaag (7 januari 2024). “Dat is ook de reden dat de Amerikanen Israël in het openbaar door dik en dun blijven steunen, ook al uiten ze intern veel kritiek op Israël. Ze weten dat, als hun steun voor Israël wegvalt, dit een uitnodiging is naar andere partijen in het Midden-Oosten om op Israël te gaan inhakken.”

Een louter barmhartige Samaritaan is de Verenigde Staten echter ook weer niet te noemen. En of hun inmenging effect heeft, vindt Malcontent moeilijk te zeggen (De Wereld Vandaag, 8 januari 2024). Voor het vierde bezoek van de Amerikaanse minister Blinken aan Israël, leek defensieminister Yoav Gallant wel een handreiking te doen door wereldkundig te maken dat de oorlog in een nieuwe fase was beland. Dat leek erop te duiden dat Israël bereid was zijn oorlogsvoering aan te passen.

Tegelijkertijd gaf Israël aan dat met de ontmanteling van Hamas in het noorden de focus op het midden en zuiden komt te liggen. “Dat maakt het noodzakelijk om een vraagteken te plaatsen bij Gallants beloften”, zegt Malcontent, ook terugverwijzend op het willen doorvechten van Israël. Eerder in het RTL Nieuws (28 december 2023) zei hij al: “Aan het begin van de oorlog schatte Israël het aantal [Hamas]strijders op 30.000. In dat geval zitten er dus nog zo’n 22.000. Hoe Israël hen allemaal wil uitschakelen, weet ik eerlijk gezegd ook niet. Dat blijft het irreële van deze oorlog: Hamas helemaal willen vernietigen, maar hoe dan? Dit kan geen maanden aanhouden en nog eens tienduizenden burgerdoden als gevolg hebben.”

“Je kunt je de vraag stellen of de Verenigde Staten voldoende druk uitoefenen: het blijft bij praten en over beperking van de militaire hulp willen ze het niet hebben”, vertelt Malcontent ons (26 januari 2024). “Inmiddels moeten we constateren dat van minder Israëlisch geweld in Gaza geen sprake is en dat de situatie in het zuiden, met name in de stad Khan Younis, steeds nijpender wordt. Het wordt steeds duidelijker dat diplomatieke verzoeken van Amerikaanse en Europese zijde om Palestijnse burgers te sparen weinig effect hebben.”

Israël heeft nieuwe plannen voor na de oorlog

Een exitstrategie is er misschien nog niet, maar voor de toekomst van Gaza gaan er al wel een aantal scenario’s rond. In Het Parool (6 januari 2024) geeft Malcontent commentaar op vier veelbesproken plannen. Twee scenario’s hebben we hierboven al beschreven: de één- en tweestatenoplossing. Binnen de Israëlische regering circuleren daarnaast twee nieuwe plannen die met de buitenwereld zijn gedeeld.

Het eerste komt van de Israëlische ministers Itamar Ben-Gvir (Nationale veiligheid) en Bezalel Smotrich (Financiën). Hun plan voor gedwongen emigratie van Palestijnen en het in Gaza vestigen van Israëlische kolonisten kon internationaal op stevige kritiek rekenen. “Een volstrekt kansloos plan, net als het idee om Palestijnen in de [Egyptische] Sinaï[woestijn] te vestigen”, zegt Malcontent. “Daaraan zal geen enkele Arabische regering meewerken, niemand wil medeverantwoordelijk zijn voor wat er in 1947-1948 is gebeurd toen de Palestijnen van hun land werden verdreven.”

Dan is er nog het plan van defensieminister Gallant. “Dat plan komt iets meer in de richting van wat de Europese Unie en de Verenigde Staten graag zouden willen”, zegt Malcontent in Met het Oog op Morgen (5 januari 2024). In het scenario dat Gallant schetst, krijgen Palestijnen zelfbestuur in Gaza, al behoudt Israël het recht op militaire supervisie en kan het ingrijpen wanneer het dat nodig vindt.

“Wat minder duidelijk is, is welke Palestijnen het dan voor het zeggen zouden krijgen”, vervolgt Malcontent. De Israëlische minister heeft gezegd dat hij in de eerste instantie denkt aan lokale bestuurders, Palestijnen uit Gaza zelf die niets met Hamas te maken hebben, en dat is tegen het zere been van de Europeanen en Amerikanen. De Europese Unie en de Verenigde Staten zien namelijk het liefst dat de Palestijnse Autoriteit het in Gaza voor het zeggen krijgt.

Voor wat de Palestijnen zelf willen en vinden is weinig aandacht. “Er wordt over de hoofden van de Palestijnen heen besloten wat hun toekomst is”, zegt Malcontent. Hij verwacht niet dat de Palestijnen akkoord zouden gaan met dit plan. “Wat Gallant voorstelt is een soort heel, heel beperkte autonomie, die misschien nog minder ver gaat dan in delen van de Westelijke Jordaanoever waar de Palestijnse Autoriteit het voor het zeggen heeft en dat is voor de Palestijnen eigenlijk onacceptabel.”

Zuid-Afrika beschuldigt Israël bij het Internationaal Gerechtshof van genocide

Zuid-Afrika heeft bij het Internationaal Gerechtshof een zaak aangespannen tegen Israël. Volgens het land voert Israël genocidale handelingen uit tegen Palestijnen en is de oorlog tegen Hamas uitgemond in een strijd tegen de hele Gazaanse bevolking. Hierboven beschreven we al dat en waarom genocide extreem moeilijk te bewijzen is en Israël heeft al aangegeven een vonnis naast zich neer te leggen.

Toch denkt Malcontent dat de zaak wel degelijk effect heeft. “Het feit dat deze procedure bij het Internationaal Gerechtshof zelfs maar bestaat, zet Israël onder druk”, zegt hij in het Duitse Tagesschau (11 januari 2024). “Er gaat geen VN-leger binnenvallen in Gaza, maar op den duur is de rek eruit bij de bondgenoten” (Brandpunt+, 11 januari 2024). Voor bondgenoten is het lastiger om het vonnis te negeren, omdat landen hiermee zouden aangeven het Internationaal Gerechtshof niet serieus te nemen.

In Bureau Buitenland (26 januari 2024) voegt Malcontent toe: “Als belangrijke westerse bondgenoten, die nota bene pal hebben gestaan voor het internationale recht en de instelling van dit soort hoven, uitspraken selectief gaan steunen of afwijzen – dus steunen in het geval van Rusland of Oekraïne en misschien afwijzen in dit geval, zoals de Amerikanen eigenlijk al hebben aangekondigd, mocht de uitspraak negatief voor Israël uitpakken – dan geef je Israël publiekelijk de ruimte om te zeggen: waarom zouden wij ons er dan druk over moeten maken?”

In een tussenvonnis op 26 januari 2024 beveelt het Internationaal Gerechtshof Israël alles te doen om een genocide te voorkomen. “Israël hoeft de militaire strijd tegen Hamas niet te staken, maar moet wel de bevolking van Gaza ontzien en ervoor zorgen dat er meer humanitaire hulp beschikbaar komt”, zegt Malcontent tegen ons (26 januari 2024). “Tevens roept het hof Hamas op om alle op 7 oktober gemaakte gijzelaars onmiddellijk vrij te laten.”

Over de vraag of er daadwerkelijk een genocide plaatsvindt of heeft plaatsgevonden kan het hof nog geen oordeel vellen. Het hof is wel van mening dat Zuid-Afrika voldoende heeft onderbouwd waarom het vindt dat Israël mogelijk genocide pleegt, waardoor het de zaak kan gaan behandelen, maar dat proces kan nog jaren duren. Lees meer over het tussenvonnis van het Internationaal Gerechtshof in dit NOS-bericht (26 januari 2024).

Bij Spraakmakers (30 januari 2024) wordt Malcontent gevraagd of hij verwacht dat Israël het vonnis van het Internationaal Gerechtshof inderdaad naast zich neer zal leggen. Hij zegt dat het vier dagen na het vonnis te vroeg is om daar een duidelijk antwoord op te geven. “Van de hulpverlening zijn er tekenen dat dat nu misschien een beetje beter gaat, maar waar het gaat om burgers ontzien van geweld hebben we eigenlijk nog niet veel positiefs gezien. De bombardementen op Khan Younis en allerlei kampen daar, van de UNRWA onder andere, gaan gewoon door.”

Waarom wil Israël de stad Rafah aanvallen?

Begin februari liet Israël weten het offensief uit te breiden richting Rafah. Deze stad, die tegen de Egyptische grens aan ligt, is momenteel de enige plek waar mensen en goederen Gaza nog in en uit kunnen. Het is ook de plaats die naar schatting een miljoen Palestijnen herbergt die vanuit andere delen van Gaza zijn gevlucht.

Volgens Netanyahu krijgen alle 1,5 miljoen inwoners van Rafah de mogelijkheid de stad te verlaten. Malcontent zet daar vraagtekens bij. “Niemand weet hoe een eventuele evacuatie eruit zou moeten zien”, zegt hij in het Belgische De Tijd (12 februari 2024). “De meeste mensen zijn ondervoed en velen zijn gewond. Ze kunnen eventueel naar het noorden van de Gazastrook, maar daar is niets en wordt nog gevochten.” Er wordt gevreesd dat Palestijnen de grens naar Egypte over zullen proberen te vluchten of dat Israël hen over de grens dwingt. “Ook voor andere Arabische landen is dat een rode lijn.” Een ontbranding van een regionale oorlog is in zo’n geval niet ondenkbaar, aldus Malcontent.

Waarom Israël toch een aanval op Rafah zegt voor te bereiden, heeft te maken met de mogelijke aanwezigheid van Hamasstrijders, legt Malcontent uit in de uitzending van EenVandaag (12 februari 2024). “Je mag verwachten dat daar nog heel veel Hamasstrijders zitten. In tunnels, zeker daar bij de grens met Egypte – tunnels die mogelijkerwijs tot in Egypte doorlopen.” Aan de Egyptische kant van de grens ligt namelijk de Sinaïwoestijn, een onherbergzaam gebied waar Egypte al jarenlang een strijd voert tegen meerdere gewapende jihadistische groeperingen die zich daar schuilhouden.

Kritiek van bondgenoten op Israël neemt toe

De relaties van Israël komen steeds verder op scherp te staan, ziet Malcontent. Niet alleen in de regio, het vredesverdrag tussen Israël en Egypte piept en kraakt, maar in een tijdsbestek van een paar dagen veranderde ook de steun van bondgenoten.

Om dicht bij huis te beginnen: op 19 maart 2024 sprak demissionair minister-president Rutte zich voor zijn doen ferm uit jegens Israël. Hij noemde een eventueel Israëlisch grondoffensief in de stad Rafah “een gamechanger en een humanitaire ramp”. Een grondoffensief in deze stad, waar veel inwoners in tentenkampen verblijven en flinke tekorten zijn aan voedsel en medische zorg, is “een politiek moment dat gevolgen zal hebben.”

Dat Rutte het woord ‘gamechanger’ in de mond nam, verbaast Malcontent. “Het zou kunnen dat de Nederlandse positie binnen de Europese Unie verandert en dat Nederland wat meer naar de Belgen, de Spanjaarden en de Ieren trekt”, zegt hij bij de NOS (20 maart 2024). Deze landen laten zich binnen de EU vrij kritisch uit over de acties van Israël tegen de Palestijnen. Veel impact op Israël zullen Ruttes uitspraken echter niet hebben, denkt Malcontent.

Enkele dagen later, tijdens een tweedaagse top op 21 en 22 maart 2024, tekenden de 27 leiders van de EU-landen een verklaring: Israël moet afzien van de geplande invasie van Rafah, en Israël en Hamas moeten een staakt-het-vuren in heel Gaza in acht nemen. Malcontent verwacht alleen geen concrete vervolgstappen, zegt hij in MAX Nieuwsweekend (23 maart 2024). “Israël weet bij voorbaat: de Verenigde Staten en de Europese Unie doen toch niets, want het blijft altijd bij woorden.”

Nog een paar dagen later, op 25 maart 2024, nam de VN Veiligheidsraad een resolutie aan voor een staakt-het-vuren in Gaza. Na eerdere pogingen lukte dat nu omdat de Verenigde Staten zich voor het eerst onthielden van stemming. Malcontent denkt echter dat ook deze motie de situatie niet direct verandert, vertelt hij in EenVandaag (26 maart 2024). Hij herhaalt wat hij bij MAX Nieuwsweekend zei: “Netanyahu verwacht niet dat de Amerikanen de militaire hulp stopzetten en zolang ze dat niet doen, is het voor hem prima.”

Confrontatie tussen Iran en Israël: aanvallen over en weer

Begin april werd het Iraanse consulaat in de Syrische hoofdstad Damascus onder vuur genomen. Daarbij zijn enkele hooggeplaatste Iraanse militairen om het leven gekomen. Mogelijk was de aanslag een vergelding voor een aanval van een pro-Iraanse militie op de Israëlische stad Eilat eind maart. Iran dreigt met een tegenaanval en dat moeten we serieus nemen, zegt Malcontent bij het RTL Nieuws (12 april 2024). “Israël heeft een stukje Iran in Syrië gebombardeerd”, legt hij uit. “Je raakt daarmee een land bijzonder hard en Iran kan weinig anders dan een vergeldingsaanval plegen. De vraag is alleen: op welke schaal?”

Malcontent verwacht geen directe oorlog tussen Iran en Israël. “Het meest logische is een aanval op een Israëlische legerbasis”, denkt hij. “Militaire doelwitten komen minder hard aan dan burgerdoelwitten. Dan kan Iran erop hopen dat Israël geen wraak neemt.”

In de nacht van 13 op 14 april vuurt Iran honderden drones en kruisrakketten af op Israël. Volgens de Israëlische legerwoordvoerder heeft Israël veruit de meeste bommen kunnen onderscheppen en is de schade beperkt. Een vergelding volgt op 19 april: Israël zegt met succes een doel te hebben geraakt in Iran. Een Iraanse reactie blijft vooralsnog uit.

Onderhandelingen tussen Israël en Hamas over staakt-het-vuren

Israël heeft een deel van zijn offensieve troepen uit Gaza teruggetrokken, waardoor de gevechten er in april iets minder intens zijn dan eerder. Eind april lijkt er zelfs een akkoord over een staakt-het-vuren ophanden. “Amerika en Israël hebben het kunnen framen als een aanbod dat Hamas niet kan weigeren,” vertelt Malcontent bij het RTL Nieuws (30 april 2024), “en Israël biedt meer concessies dan ooit tevoren.” Het zou bijvoorbeeld toelaten dat een deel van de gevluchte bewoners van het noorden van Gaza mag terugkeren.

“Voor Hamas blijft het onzeker of dit gaat leiden tot een definitief vredesakkoord. En dat is uiteindelijk waar Hamas op uit is”, zegt Malcontent. “De signalen zijn positiever dan ooit, maar dat wil nog niet zeggen dat het ook tot een akkoord komt.”

Op 7 mei komt naar buiten dat er geen staakt-het-vuren komt. Hamas was akkoord gegaan met een afgezwakt voorstel, een deal die voor Israël niet acceptabel is. In Bureau Buitenland (7 mei 2024) legt Malcontent uit dat Hamas de passage over de fase na het staakt-het-vuren heeft aangepast. “In het origineel wordt gesproken over onderhandelingen over een stabiele, rustige toestand. En als je nu naar dat gedeelte kijkt, staat er dat er een akkoord komt en een einde aan het vechten.”

Ondertussen zijn de gevechten in Gaza misschien minder zwaar dan eerder, maar tegelijkertijd intensiveert Israël de aanvallen op Rafah, ziet Malcontent (RTL Nieuws, 30 april 2024). “Het is niet dat het heel Rafah platbombardeert, maar het voert wel gerichte aanvallen uit.”

In de nacht van 6 op 7 mei neemt Israël ook de Palestijnse zijde van de grenspost in Rafah in. Bondgenoten die zich eerder kritisch uitspraken over een offensief in Rafah laten echter weten dat deze aanvallen niet de rode lijn zijn die zij eerder hebben genoemd. “Dit is niet het grote offensief waar we op hebben zitten wachten”, zegt Malcontent in Bureau Buitenland (7 mei 2024). “Wel is het een serieuze aanval. Ik denk dat dit vooral heeft plaatsgevonden als onderdeel van het hele onderhandelingsspel, om de druk op te voeren.”

De Verenigde Staten stopt wapenlevering aan Israël

Ook op Israël is tijdens de onderhandelingen druk uitgevoerd, en wel door de Verenigde Staten. In de hoop Israël akkoord te laten gaan met het voorstel dat op tafel lag, heeft president Biden Israël laten weten dat een wapenlevering van 3500 zware granaten is geblokkeerd. Een stevige waarschuwing, vindt Malcontent (NOS, 10 mei 2024), al denkt hij niet dat het Israël tegenhoudt een offensief in Rafah te beginnen. “Het is niet zo dat de magazijnen nu ineens leeg zijn. Maar op een bepaald moment gaat er toch een tekort aan dit soort munitie ontstaan. Het heeft dus op termijn wel effect, maar het zal een inval in Rafah niet voorkomen.”

Malcontent verwacht dat het bevriezen van de wapenlevering ook veel te maken heeft met de situatie in de Verenigde Staten zelf. Het feit dat de campagnes voor de presidentsverkiezingen van november op stoom komen, moet volgens hem niet worden vergeten. Hij wijst erop dat Biden moet balanceren tussen drie belangrijke kiezersgroepen voor de Democratische Partij: progressieve kiezers, de Arabische gemeenschap en de Joodse gemeenschap (NOS Radio 1 Journaal, 10 mei 2024). “Om van die balanceeract af te komen en met een goed gevoel de verkiezingen in te kunnen gaan, heeft hij belang bij een succes, zo snel mogelijk. Bijvoorbeeld het voorkomen van het binnenvallen van Rafah.”

Mogelijke arrestatiebevelen van het Internationaal Strafhof

De aanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag wil een arrestatiebevel uitvoeren tegen Netanyahu, Gallant en Hamasleiders Yahya Sinwar, Mohammed al-Deif en Ismail Haniyeh. Volgens hem zijn er ‘gegronde redenen’ om aan te nemen dat zij zich schuldig hebben gemaakt aan oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. De aanklacht moet nog worden goedgekeurd door de achttien rechters van het hof, zegt Malcontent in Nieuws en co (21 mei 2024).

Hoewel Duitsland en Frankrijk Israël eerder hebben gesteund en verdedigd, steunen ze nu het besluit van de aanklager. “Landen als Duitsland en Frankrijk hebben bijgedragen aan de oprichting van het Strafhof”, legt Malcontent uit. “Dan is het lastig als ze nu de andere kant zouden opkijken en zouden willen dat het Strafhof niet ingrijpt.”

Voor de Verenigde Staten en het Verenigd Koninklijk, landen die hebben aangegeven niet achter de aanklacht te staan, ligt dat anders. “De Amerikanen zijn geen partij in het Internationaal Strafhof. Het zou eventuele pogingen in de wielen rijden om Hamas en Israël bij elkaar te krijgen om tot een eventueel akkoord te komen”, zegt Malcontent. “Als het om de Britten gaat is het wat lastiger. Zij zijn voorstander van het Internationaal Strafhof, maar hebben inmiddels een conservatieve premier die meer op de lijn van de VS zit als het gaat om het dossier Israël-Palestijnen.”

Israëlisch offensief in Rafah

Ondanks internationale waarschuwingen aan Israël om de ‘rode lijn’ niet te overschrijden, melden inwoners van de Palestijnse stad Rafah Israëlische beschietingen en een aanval op een vluchtelingenkamp. Bij de NOS (29 mei 2024) geeft Malcontent antwoord op de vraag of Israël die rode lijn heeft overschreden.

“Biden heeft gezegd dat een grootschalig offensief een rode lijn is,” zegt Malcontent, “maar volgens Israël is het nog geen grootschalig offensief en bestaat de operatie alleen uit gerichte aanvallen op Hamasleden.” En ook Nederland lijkt niet te vinden dat Israël de rode lijn heeft overschreden.

De Europese Unie heeft volgens Malcontent wel een signaal afgegeven door het handelsassociatieverdrag ter discussie te stellen. “We moeten nog wel gaan zien wat het in de praktijk gaat inhouden. De kans dat het akkoord wordt bevroren, is klein.” Een deel van de Europese landen vindt het verbreken van het verdrag te ver gaan, legt Malcontent vervolgens ook uit in Nieuws en co (29 mei 2024).

Ontwikkelingen binnen het Israëlische oorlogskabinet

Begin juni weet Israël vier gijzelaars te bevrijden. Malcontent verwacht echter niet dat er veel zullen volgen, zegt hij bij de NOS (10 juni 2024). “Eigenlijk laat afgelopen zaterdag ook zien hoe moeilijk het is om gegijzelden met militair geweld te bevrijden”, merkt hij op. “Ik denk dat een aantal gijzelaars in de buurt van Hamas-leider Yahya Sinwar wordt vastgehouden als menselijk schild. Andere gegijzelden zullen nu beter worden bewaakt.”

Eveneens begin juni stapt minister Benny Gantz van de relatief gematigde Partij van Nationale Eenheid uit het oorlogskabinet. “Gantz beticht Netanyahu er al langer van dat zijn beslissingen politiek gedreven zijn en in de weg staan van het vrij krijgen van de gijzelaars”, vertelt Malcontent bij de NOS (10 juni 2024). Ook het uitblijven van een toekomstvisie voor de Gazastrook speelt mee met Gantz’ keuze.

Een week na Gantz’ vertrek ontbindt Netanyahu het volledige Israëlische oorlogskabinet. Een symbolische daad, volgens Malcontent (Het Parool, 17 juni 2024), “omdat er niet zo veel verandert aan de manier waarop beleid wordt gemaakt binnen het kabinet. Netanyahu zal naar verwachting doorgaan met het houden van veiligheidsoverleggen over de oorlog met belangrijke functionarissen, waaronder degenen die in het nu ontbonden oorlogskabinet zaten. Het lijkt erop dat hij enigszins ad hoc beslissingen neemt met mensen die toch al om de tafel zitten.”

“Maar”, vervolgt Malcontent, “aan de andere kant is het ook een slimme strategische zet geweest van Netanyahu.” De controversiële nationalistisch-religieuze ministers Bezalel Smotrich en Itamar Ben-Gvir eisten namelijk een plekje in het oorlogskabinet. “Hij heeft Smotrich en Ben-Gvir nodig, maar wil ze toch ook op afstand houden om wat de internationale gemeenschap van die twee denkt.”

‘Tactische pauzes van militaire activiteiten’

Half juni laat het Israëlische leger weten dat het dagelijks ‘tactische pauzes van militaire activiteiten’ inlast, zodat hulpgoederen de Gazastrook kunnen bereiken. “Ze willen dat er via de zuidelijke grensovergang meer hulp kan binnenkomen,” legt Malcontent uit bij het RTL Nieuws (16 juni 2024), “en dat het veiliger door Zuid-Gaza richting noorden kan komen.”

Het leger maakte deze beslissing met de VN, verschillende hulpinstanties en het COGAT, de coördinator van Israëlische overheidsactiviteiten in bezet Palestijns gebied. De Israëlische regering was er niet bij betrokken en deze autonome actie valt daar dan ook slecht. “Het is duidelijk dat de regering van Netanyahu onaangenaam verrast was, en dat de ultrarechtse partijen in de regering hiertegen zijn, want zij willen helemaal geen hulpverlening in Gaza zien.”

“Vanuit humanitair oogpunt is het dus een welkome stap, al is het niet genoeg”, bepleit Malcontent. “Het is een druppel op een gloeiende plaat, maar het is beter dan helemaal niets.” De militaire operaties van Israël zullen echter hetzelfde blijven, voorspelt hij. “Er verandert niks aan de oorlogsdoelen van Israël, deze pauze moet alleen zorgen dat de hulpverlening vanuit Zuid-Gaza ook gemakkelijker Noord-Gaza binnen kan komen.”

Komt het tot (ongewilde) oorlog tussen Israël en Hezbollah?

Ondertussen neemt de dreiging van een totale oorlog tussen Israël en Hezbollah toe. De organisatie bestookt het noorden van Israël met raketten vanuit Libanon en Netanyahu wil een deel van zijn troepen naar de Libanese grens verplaatsen. “Puur rationeel gezien, heeft geen enkele van de betrokken partijen – Israël, zijn bondgenoot de Verenigde Staten, Hezbollah en zijn bondgenoot Iran – baat bij een oorlog”, vertelt Malcontent bij VRT Nieuws (24 juni 2024).

Israël wil geen oorlog op meerdere fronten en de Verenigde Staten maken zich op voor presidentsverkiezingen, zegt Malconent. Net als Iran, dat ook grote sociaaleconomische uitdagingen kent. Libanon bevindt zich al jaren in een economische crisis en een oorlog zou Hezbollahs macht kunnen beschadigen. Voor de Verenigde Staten speelt bovendien mee dat een totale oorlog mogelijk een grotere invloed van Rusland en China in het Midden-Oosten betekent.

Alleen Netanyahu zelf en zijn radicaal-rechtse regering zullen minder afhoudend tegenover een oorlog staan, verwacht Malcontent. “Alles wat de oorlog kan verlengen, houdt voor Netanyahu nieuwe verkiezingen af. Ultrarechtse ministers roepen zelf op tot een uitbreiding van de oorlog. Die spraken eerder zelfs al van een permanente bezettingszone in Zuid-Libanon.”

Mocht het tot een totale oorlog komen, kan dat een uitputtingsslag worden, denkt Malcontent. Niet alleen voor Hezbollah, maar ook voor Israël. “Hezbollah versla je ook niet zomaar, dat weet Israël maar al te goed”, zegt hij, verwijzend naar de Tweede Libanonoorlog (2006). “Het eindresultaat was veel doden langs Israëlische kant en een deuk in het imago van Israël.”

“Hezbollah is veel sterker dan Hamas in de Gazastrook”, vervolgt Malcontent. “De strijdkrachten van Hezbollah worden geschat op 100.000 strijders, ze hebben een enorm wapenarsenaal van raketten en drones die kwalitatief een pak verfijnder zijn dan die van Hamas.” En hoewel Israël in totaal zo’n 600.000 militairen kan oproepen, moet het zich nu al richten op verschillende regio’s. Daarmee bedoelt Malcontent naast de Gazastrook, ook de Westelijke Jordaanoever, waar de spanningen tussen Israëliërs en Palestijnen blijven oplopen.

Israël neemt motie aan tegen oprichting Palestijnse staat

Met het aannemen van een motie tegen de oprichting van een Palestijnse staat gooit het Israëlisch parlement de deur keihard dicht, zegt Malcontent bij de NOS (18 juli 2024). “De vestiging van een Palestijnse staat in het hart van Israël zal een existentiële bedreiging vormen voor de staat Israël en zijn burgers, het Israëlisch-Palestijnse conflict bestendigen en de regio destabiliseren”, valt er in de motie te lezen, schrijft de NOS. Een autonome Palestijnse staat kan hiermee voor Israël geen uitkomst zijn van vredesonderhandelingen.

Malcontent is verbaasd over de overgrote meerderheid waarmee de motie is aangenomen, 68 tegen 9 parlementsleden. “Ieder vooruitzicht [voor Palestijnen] valt weg”, aldus Malcontent. Het ontbreken aan perspectief kan volgens hem leiden tot radicalisering onder meer gematigde Palestijnen, die tot nu toe hun hoop hadden gevestigd op onderhandelingen.

Fatah en Hamas sluiten een akkoord

De twee grootste Palestijnse politieke groeperingen, Fatah en Hamas, sluiten op 23 juli 2024 een deal over verzoening en samenwerking. Malcontent is niet meteen euforisch, vertelt hij bij VRT NWS (23 juli 2024). “Het is een van de vele akkoorden die sinds 2007 ondertekend zijn, en die werden telkens geschonden nog voor de inkt droog was.”

Wel snapt Malcontent dat de partijen het akkoord hebben getekend. “Beide partijen zijn op zoek naar mogelijkheden die het beste zijn voor hun toekomst.” Fatah wil onderhandelen en krijgt internationaal mogelijk meer kansen als het een eenheidsregering vormt met Hamas, verwacht Malcontent. Daarvoor moet Hamas geweld afzweren en de staat Israël erkennen, net zoals Fatah eerder heeft gedaan. 

“Tegelijk zal Israël dan weer zeggen dat Fatah nu met de terroristen van Hamas samenwerkt, wat dan weer nadelig kan zijn voor de partij. Hamas zelf zit nu aan de kant waar de klappen vallen, het moet zijn voortbestaan verdedigen. Voor beide partijen is dit dus niet dé oplossing, maar een optie die ze willen warm houden voor de toekomst, los van wat er in het akkoord staat.”

Dat Fatah en Hamas het akkoord onder leiding van China tekenden, komt vooral China goed uit, zegt Malcontent. “Voor de Chinezen is dit natuurlijk ook een prachtig moment om te tonen dat ze een grote speler zijn, ook in het Midden-Oosten. Ze proberen daar hun positie te versterken.”

Spanningen Israël-Hezbollah lopen verder op

De raketaanval die op 27 juli 2024 een voetbalveldje op de door Israël bezette Golanhoogvlakte raakt, zet de verhoudingen tussen Israël en Hezbollah verder op scherp. Israël beschuldigt Hezbollah, Hezbollah ontkent. In Het Parool (28 juli 2024) legt Malcontent uit dat Israël op de hoogvlakte meerdere militaire bases heeft. “Dat zijn doelwitten voor Hezbollah en uit informatie van de Amerikaanse inlichtingendiensten blijkt inmiddels dat het niet zeker was of het voetbalveldje in Majdal Shams daadwerkelijk het doel was van de raketaanval. Waarschijnlijk niet.”

Als vergelding bombardeert Israël militaire doelen in Libanon. Daar blijft het voorlopig bij, verwacht Malcontent, “maar iedereen moet wel z’n zenuwen in bedwang kunnen houden. Zeker bij een aanval zoals die van zaterdag is dat een lastig verhaal. Het aantal grote incidenten stapelt zich op. De Amerikanen moeten opnieuw overuren maken om druk van de ketel te halen.”

Israël doodt hoge Hamasleiders

Na de (vermeende) dood van militair leider Mohammed Deif op 13 juli, werd op 31 juli ook politiek leider en hoofdonderhandelaar Ismail Haniyeh gedood. De twee Hamaskopstukken worden door Israël gezien als drijvende krachten achter de aanslagen van 7 oktober 2023. De moordaanslag op Haniyeh vond plaats in de Iraanse hoofdstad Teheran en Iran beschuldigt Israël. Dat betekent extra olie op het vijandelijke vuur tussen de twee landen.

Malcontent verwacht dat Iran komt met een tegenaanval, zegt hij in EenVandaag (12 augustus 2024). “Het kan relatief matig zijn, maar het kan ook van het niveau zijn zoals we in april zagen. Eigenlijk is niks uitgesloten.” Dat komt mede doordat er in Iran verschillende opvattingen bestaan over een mogelijke vergelding. “Aan de ene kant heb je de meer radicale elementen, met ayatollah Khamenei bovenaan. Aan de andere kant is de nieuwgekozen president Pezeshkian wat gematigder. Zijn standpunt is: we moeten reageren, maar niet zorgen dat Iran nog verder geïsoleerd raakt dan het nu al is.”

Hamas kiest hardliner als nieuwe hoogste leider

Hamas wees Yahya Sinwar aan als nieuwe hoogste leider. Waar Haniyeh kan worden gezien als meer diplomatiek en pragmatisch, staat Sinwar bekend als hardliner die volgens Israël het brein achter 7 oktober is. Sinwars aanstelling is niet bevorderlijk voor het bereiken van een staakt-het-vuren, denkt Malcontent (NOS, 8 augustus 2024). “Het is duidelijk dat Sinwar de afgelopen maanden harde eisen stelde. Die positie zal hij handhaven. Hij kan ook niet anders: het zou zwak overkomen als hij compromissen zou sluiten nadat er net een belangrijke leider is vermoord.”

Hamas laat vervolgens weten niet aan te schuiven in de Quatarese hoofdstad Doha, waar Israël, de Verenigde Staten, Egypte en Qatar onderhandelen over een staakt-het-vuren. De beweging zegt te willen vasthouden aan het driefasenplan dat er al ligt, terwijl Israël de plannen nog wil wijzigen. Op zijn beurt noemt Israël de aanpassingen “slechts verduidelijkingen” (NU.nl, 14 augustus 2024).

De internationale druk om tot een akkoord te komen is hoog. “Het gaat al lang niet meer alleen om vrede in Gaza”, zegt Malcontent in het RTL Nieuws (19 augustus 2024). “De angst bestaat dat Iran wraak neemt voor Israëlische aanvallen, of dat Hezbollah dat doet vanuit Libanon, of samen. Dan zou Israël waarschijnlijk terugslaan en kan het snel escaleren.” 

Drie Iraanse functionarissen hebben ondertussen laten weten dat Iran mogelijk afziet van een vergeldingsactie indien de partijen binnen afzienbare tijd tot een akkoord komen. Vanuit Libanon kwamen eind augustus wel aanvallen. Malcontent vermoedt dat Hezbollah de druk op Israël zo probeert te verhogen. “Het kan een waarschuwing zijn naar Israël toe om tot een akkoord te komen, en dat er daarna geen wraakactie meer zal komen”, zegt hij bij de NOS (25 augustus 2024).

Waarom komt er maar geen staakt-het-vuren?

Netanyahu is nooit een voorstander van een tweestatenoplossing geweest, vertelt Malcontent in De Sociëteit (8 september 2024). “Het begint er steeds meer op te lijken dat Netanyahu helemaal geen vrede wil, maar dat hij uit is op continuering van zijn kabinet.”

In die regering hebben twee kleine, ultrarechtse partijen veel invloed, legt Malcontent uit. Ook zij willen geen vrede, maar beogen een Israël dat hetzelfde gebied omvat als het koninkrijk Israël, dat volgens de Bijbel van ca. 930 tot 722 v.Chr. bestond. “Zij houden er een visie op na die kort gezegd neerkomt op: wij willen heel Palestina Palestijnenvrij – dat moet de staat Israël worden, met Westbank en Gaza erbij, en als het kan nog een klein stukje Zuid-Libanon.”

Ook Hamas lijkt minder te zien in een staakt-het-vuren dan eerder. “Met de aanstelling van Yahya Sinwar als hoogste leider van de beweging binnen en buiten Gaza lijkt de houding van Hamas verhard”, ziet Malcontent (UU.nl, 27 september 2024). “Hamas wil de oorlog overleven en ook in het naoorlogse Gaza nog een rol van betekenis spelen, maar dat is nou precies wat Israël hoe dan ook wil voorkomen.”

Waarom hebben bondgenoten en instituten zo weinig invloed op Israël en Hamas?

Hardliners binnen de regering-Netanyahu en Hamas vormen een van de redenen waarom Israël en Hamas maar niet tot een staakt-het-vuren komen. Maar hoe komt het dat bondgenoten zo weinig impact hebben? En internationale instituten als de Verenigde Naties? Al maanden proberen zij de druk op te voeren om de partijen tot het tekenen van een staakt-het-vuren te bewegen, maar ook in september heeft dat niets opgeleverd.

Het lijkt misschien alsof er internationaal weinig wordt gedaan om de oorlog in Gaza te stoppen, maar dat is niet zo, beklemtoont Malcontent in Het Parool (13 september 2024). Hij noemt onder andere de resoluties die de VN Veiligheidsraad heeft aangenomen, het Amerikaanse vredesplan, de sancties die de Europese Unie en Verenigde Staten hebben ingesteld tegen Israëlische kolonistenleiders, en de arrestatiebevelen die het Internationaal Strafhof heeft uitgevaardigd tegen verschillende Israëlische en Hamasleiders. “Dat is niet niets”, zegt hij. “Maar het is veel te weinig.”

Invloed van bondgenoten van Israël en de Palestijnen

Hoe komt het dat bondgenoten niet lukt om Israël en Hamas te laten tekenen? “De Verenigde Staten zitten in een spagaat”, legt Malcontent uit. “Ze proberen Israël met name diplomatiek onder druk te zetten. Als ze verder gaan dan dat, riskeren ze dat Israël verzwakt en dat zou andere landen uitnodigen tot een aanval.” Verder is het Midden-Oosten strategisch cruciaal voor Washington vanwege olie, handelsroutes en dreigingen zoals Iran, terwijl ook andere grootmachten er invloed zoeken. Bovendien maakt de binnenlandse politiek het lastig, zegt Malcontent. De Amerikaanse bevolking kent namelijk twee belangrijke kiezersgroepen die Israël steunen: Joden (voornamelijk Democraten) en evangelische christenen (voornamelijk Republikeinen).

“De EU kan al sinds jaar en dag meer doen”, vervolgt Malcontent. “Maar dat doet ze niet.” De 27 lidstaten zijn onderling sterk verdeeld, waardoor gezamenlijke actie moeilijk is. Duitsland, als grootste lidstaat, blijft Israël bijvoorbeeld steunen vanwege de historische redenen, terwijl landen als Spanje, Slovenië en Ierland Palestina officieel als staat hebben erkend. Een bijkomend nadeel: naar buiten toe ondermijnen interne tegenstellingen als deze de geloofwaardigheid van de EU.

Hoewel Arabische landen zeggen solidair te zijn met de Palestijnen, blijkt dat niet altijd uit de praktijk, zegt Malcontent (UU.nl, 27 september 2024). “Onder andere economische belangen maken dat soennitische Arabische landen als Egypte, Saoedi-Arabië en Jordanië meer zijn gericht op goede relaties met Israël en de Verenigde Staten. Die hebben ze nodig als onderdeel van een gezamenlijk front tegen het sjiítische Iran.” Dat zij geen grote aantallen Palestijnse vluchtelingen willen toelaten, vindt Malcontent begrijpelijk, omdat ze zich hiermee bijvoorbeeld kwetsbaar zouden maken voor het verwijt medeplichtig te zijn aan een tweede Nakba.   

De macht van wereldwijde instituten

Malcontent vindt dat er te veel wordt verwacht van wereldwijde organisaties als de Verenigde Naties. De VN is geen wereldregering, benadrukt hij in Het Parool (13 september 2024). “De internationale politiek blijft voor een groot deel anarchistisch. Je kunt verdragen sluiten en beloftes doen, maar de controle op de naleving daarvan is zeer beperkt.” In de loop der tijd zijn regels opgesteld om conflicten zoveel mogelijk te voorkomen, maar over het algemeen houden staten zich er alleen aan als het hen uitkomt. “Iedereen doet maar wat”, zei Malcontent eerder in De Sociëteit (8 september 2024). “Door de bank genomen zijn we ons steeds meer aan de regels gaan houden, maar heel vaak gebeurt dat nog niet en dat zie je heel vaak bij dit soort conflicten.”

Met name de Veiligheidsraad zou iets kunnen betekenen, denkt Malcontent (Het Parool, 13 september 2024), maar omdat de grote leden als de VS, China en Rusland het vrijwel altijd oneens zijn, is ook dit orgaan zo goed als verlamd. Wel, zegt Malcontent in Spraakmakers (27 september 2024), speelt er ook een hoop achter de gesloten deuren van de Algemene Vergadering bijvoorbeeld. “Achter de schermen zullen delegaties van Netanyahu en andere landen met elkaar spreken. Het blijft toch een belangrijk forum om eventuele deals of akkoorden voor te bereiden.”

In De Sociëteit (8 september 2024) vat Malcontent het antwoord op de vraag waarom er nog geen staakt-het-vuren is kort samen: “Als je vrede wilt bereiken, moeten de meest betrokken partijen dat ook wel willen. Anders wordt het wel heel lastig.”

Komt het nu dan toch tot een oorlog op meerdere fronten?

Eind september lijkt Israël de aandacht te verleggen van Gaza naar Libanon als het conflict tussen Israël en Hezbollah in het zuiden van Libanon verder escaleert. Het doel: de dreiging van Hezbollah verminderen en circa 60.000 Israëliërs laten terugkeren naar huis. Zij waren die ontvlucht omdat er in het noorden van Israël dagelijks wordt geschoten tussen Israël en Hezbollah.

Netanyahu wordt al langer verweten alleen op Gaza te focussen en een verlegging van focus komt hem wel goed uit, zegt Malcontent bij VRT NWS (24 september 2024). “Door het geweld als het ware te verplaatsen naar Libanon, kan hij de oorlog voortzetten. Dat betekent: geen nieuwe verkiezingen in Israël en dus geen einde aan het tijdperk-Netanyahu.”

Met een nieuwe oorlog zou Netanyahu er bovendien voor kunnen zorgen dat de Verenigde Staten Israël blijven steunen. “Focust Israël alleen op Gaza – waar de Amerikanen toch kritiek op hebben, dan lokt het kritiek uit. Als het ook Hezbollah gaat aanvallen en zo Iran op de zenuwen gaat werken, creëert het een regionaal conflict. En in een regionaal conflict zullen de Amerikanen altijd Israël blijven steunen.”

Waar de spanningen tussen Israël en Hezbollah al maanden steeds hoger opliepen, komen ze op 17 en 18 september 2024 tot een kookpunt. Op die dagen ontploften honderden piepers en portofoons van Hezbollahleden door een Israëlische sabotageactie. De gevolgen zijn gigantisch, met aanvallen tussen Hezbollah en Israël over en weer, waaronder de grootste en bloedigste sinds 7 oktober 2023 (AD, 23 september 2024).

Dit artikel is voor het eerst gepubliceerd op 30 oktober 2023. Het is hierna bijgewerkt en aangevuld t/m 30 september 2024.