Adaptatie aan klimaatverandering
Aanpassing aan klimaatverandering, ook wel adaptatie genoemd, is een beleidsveld vrijwel zonder harde juridische verplichtingen. Dat biedt partijen de ruimte om met hun eigen oplossingen te komen, maar roept ook vragen op. Wie moet zich waaraan aanpassen? Wat is een geschikte adaptatiemaatregel? Daarom is onderzoek gedaan naar wat er nodig is om de governance van klimaatadaptatie effectief, legitiem en veerkrachtig te laten zijn.
Afgeronde onderzoeksprojecten
Aanpassen aan de mogelijke veranderingen van het klimaat is een uitdaging binnen de bestaande governance structuren en arrangementen. Dit interdisciplinaire onderzoeksprogramma had tot doel de kennis te ontwikkelen en integreren van bestuurskundigen, politicologen, economen en juristen.
Aanpassing aan klimaatverandering is niet alleen een zaak van slimme (technologische) oplossingen, maar ook van governance. De governance van adaptatie biedt bijzondere uitdagingen, zoals de lange tijdhorizon, de onzekerheden, de risico’s van oplossingen en de onvermijdelijke controverses. Governance van adaptatie moet transparant en eerlijk zijn, effectief en veerkrachtig.
Werkpakket 5 onderzocht de principes die ten grondslag liggen aan de Nederlandse governance van aanpassing aan klimaatverandering. Deze principes staan impliciet of expliciet ter discussie tijdens het zoeken naar nieuwe manieren van governance en nieuwe beleidsinstrumenten en reflecteren verschillende ideeën van wat in het publiek belang is.
Case study onderzoek gericht op waterveiligheid, veerkrachtige ecosystemen en zoetwatervoorziening zal meer inzicht bieden in de vraag welke principes een rol spelen en aan welke veranderingen deze onderhevig zijn als gevolg van de discussie over aanpassing aan klimaatverandering.
Betrokken onderzoekers:
- prof. dr. Marleen van Rijswick (werkpakket leider, Universiteit Utrecht)
- dr. Andrea Keessen (Universiteit Utrecht)
- dr. Herman Kasper Gilissen (Universiteit Utrecht)
- Wouter Ernst (LLM) (Universiteit Utrecht)
- dr. Mark Wiering (Radboud Universiteit Nijmegen)
- dr. Carel Dieperink (Universiteit Utrecht)
- Marjolein van Eerd (LLM) (Radboud Universiteit Nijmegen).
Dit onderzoek richt zich op normatieve waarden die ten grondslag liggen aan adaptatie aan de gevolgen van klimaatsverandering (klimaatadaptatie). Het onderzoek wordt verricht binnen het Governance consortium dat deel uitmaakt van het onderzoeksprogramma van Kennis voor Klimaat. De focus ligt in dit onderzoek op regelgeving en aanverwant beleid van overheidsactoren, die deelnemen aan een ‘governance arrangement’ rondom dergelijke projecten. Het onderzoek vindt plaats door middel van ‘case studies’.
De gevolgen van klimaatverandering zijn steeds duidelijker merkbaar in het alledaagse leven. Niet alleen in het geval van extreme weersomstandigheden, maar ook door ‘subtielere’ veranderingen zoals de gestage zeespiegel stijging en veranderende seizoensgebonden neerslagpatronen. Door het vaststellen van zulke effecten wordt het mogelijk erop te reageren.
Overheden worden geacht het publieke belang te dienen. Wat echter onder dat publieke belang zou moeten vallen, is onderwerp van discussie. Zelfs als een bepaald onderwerp binnen het publiek belang wordt geacht te vallen, kan er nog verschillend over de manier van overheidsinmenging worden gedacht. Aan het bepalen van het publieke belang liggen normatieve waarden ten grondslag, zoals solidariteit.
Belangrijke grondslagen van de rechtstaat zijn het legaliteitsbeginsel en de gebondenheid aan het recht; voor zowel de burger als voor de overheid zelf. Uit het recht kan daarom in belangrijke mate de grondslag van het publieke belang – de normatieve waarden – worden opgemaakt.
Een reactie op klimaatsverandering is om aan te passen aan de gevolgen ervan. Dit wordt ook wel adaptatie aan klimaatsverandering genoemd. De normatieve waarden die bepalen of een dergelijke reactie onder het publieke belang valt, en zo ja, in hoeverre en wat voor een overheidsinmenging dan is gerechtvaardigd, zijn het onderwerp van dit onderzoek.
Door middel van case studies worden projecten onderzocht die gerelateerd zijn aan drie aspecten van waterbeheer, te weten zoetwatervoorziening, overstromingsbescherming en natuurbescherming. Deze projecten houden steeds rekening met klimaatsverandering en zijn (ten dele) ontworpen om de gevolgen ervan te kunnen weerstaan. De focus in de case studies ligt bij de regelgeving en het aanverwante beleid. Hierdoor wordt de relatie tussen een normatieve waarde in regelgeving en daaropvolgende overheids(in)actie in kaart gebracht.
Het doel van dit onderzoek is om de wetenschappelijke kennis omtrent normatieve waarden in het juridische kader rondom projecten op het gebied van klimaatadaptatie te vergroten, en om voor publieke en private actoren inzichtelijk te maken wat de implicaties van normatieve waarden in regelgeving zijn voor een eventuele reactie op de gevolgen van klimaatsverandering.