Zeven Utrechtse onderzoekers ontvangen ERC Starting Grant
1,5 miljoen euro voor een eigen onderzoeksteam of programma
Zeven onderzoekers verbonden aan de Universiteit Utrecht ontvangen dit jaar een ERC Starting Grant. De European Research Council kent de beurs van 1,5 miljoen euro toe aan Yang Yao, Frederik Verweij, Daan Weits, Joost Snijder, Niko Wanders, Floris Schuiling en Daan van Uhm. Dankzij de beurs kunnen ze een eigen onderzoekproject opzetten, een onderzoeksteam samenstellen en wetenschappelijke ideeën uitwerken.
Projecten en laureaten
Dit project biedt een nieuw platform voor bio-engineering bij temperaturen onder het vriespunt en zal licht werpen op de astrobiologie.
Project ArtWater
Zonder vloeibaar water is er geen leven mogelijk. Toch blijken er organismen te leven in permafrost bij een temperatuur van -20 °C, waar water normaal gesproken bevroren is. Hoe het deze organismen lukt te overleven onder deze omstandigheden is nog steeds niet helemaal duidelijk, terwijl inzicht hierin wel belangrijke consequenties heeft voor onderzoek naar de oorsprong van het leven en de zoektocht naar leven buiten de aarde.
Binnen dit project wil Yao inzicht krijgen in de fysische staat van water in levende cellen bij temperaturen onder het vriespunt. Ze gaat daarvoor geavanceerde synthetische compartimenten gebruiken die fungeren als modelsystemen voor cellen. De compartimenten worden gevuld met vloeistoffen die het cytoplasma, de inhoud van de cel buiten de celkern, nabootsen. Yao bestudeert vervolgens de kristallisatie en de dynamiek van het water in de compartimenten. De fysisch chemicus wil uiteindelijk kunstmatige cellen gevuld met vloeibaar water ontwikkelen die biologische activiteit vertonen bij temperaturen onder nul.
We willen het mogelijk maken om de kleine blaasjes waarmee cellen onderling communiceren uit te lezen in hun natuurlijke context.
Project CROSSTALK
Cellen in ons lichaam wisselen kleine blaasjes uit waarin onder andere eiwitten en genetisch materiaal zitten. Via deze blaasjes coördineren de cellen hun activiteiten. Wanneer de communicatie via de blaasjes verstoord raakt, ontstaat er ziekte.
Hoewel er in de afgelopen jaren steeds meer bekend is geworden over de blaasjes, was het door technologische beperkingen tot nu toe onmogelijk om ze in hun oorspronkelijke context te onderzoeken. De blaasjes worden nu allemaal tegelijk geïsoleerd, waardoor er een situatie wordt gecreëerd die ver afstaat van de natuurlijk situatie in een lichaam. Dat maakt het lastig om de precieze functie van de blaasjes te achterhalen, of om de bestaande kennis te gebruiken voor het bestrijden van ziekten.
Met deze financiering wil Verweij het mogelijk maken de boodschappen tussen cellen voor het eerst uit te lezen in hun natuurlijke omgeving. Dat gaat hij doen met behulp van transparante zebravisjes, gecombineerd met geavanceerde microscopie en (synthetische) moleculair biologische technieken.
Kennis uit dit project kan gebruikt worden om plantengroei te verhogen of de tolerantie van gewassen tegen overstromingen te vergroten.
Project LOKI
Een tekort aan zuurstof zoals tijdens een overstroming is slecht nieuws voor een plant. Maar vooronderzoek van Weits laat zien dat lage zuurstofconcentraties ook een belangrijke rol kunnen spelen bij de groei en ontwikkeling van planten. Het blijkt namelijk dat stamcellen, cellen die zich nog kunnen vormen tot alle andere type plantencellen, een lagere concentratie zuurstof hebben dan bijvoorbeeld bladcellen.
Met de ERC-financiering gaat Weits fundamenteel onderzoek doen om te ontdekken hoe zuurstof de groei van planten stuurt. Hij wil achterhalen of de lage zuurstofconcentraties de stamcellen misschien juist wel beschermen, en daarmee wellicht het paradigma verleggen dat lage zuurstofconcentraties per definitie slecht zijn voor een plant.
Kennis en tools die uit dit project voortkomen, kunnen mogelijk bijdragen aan methoden om de plantengroei te verhogen of de tolerantie van gewassen tegen overstromingen te vergroten. Volgens Weits is dit is dringend nodig om de voedselproductie voor een groeiende wereldbevolking veilig te stellen.
Deze toekenning is een enorme stimulans voor mijn team. We hopen veel te leren over onze afweer tegen deze steeds zorgwekkendere virussen.
Hoe reageert ons lichaam op flavivirussen?
Flavivirussen vormen wereldwijd een grote bedreiging voor de volksgezondheid. Deze groep virussen bestaat onder meer uit het gelekoortsvirus, het knokkelkoortsvirus en het zikavirus. Ze bedreigen ruim de helft van de wereldbevolking en breiden zich steeds verder uit naar nieuwe gebieden. Om verdere verspreiding en gezondheidsschade tegen te gaan, is meer kennis nodig over hoe ons immuunsysteem reageert op een besmetting met flavivirussen. Nieuwe inzichten kunnen leiden tot betere diagnostiek en een snellere ontwikkeling van vaccins.
Met het project FLAVIR gaat Joost Snijder onze antilichaamrespons op flavivirussen in kaart brengen. Hij gebruikt daarvoor zijn expertise op het gebied van massaspectrometrie en elektronenmicroscopie. Samen met zijn onderzoeksteam ontwikkelt hij nieuwe methoden om te bestuderen hoe antilichamen in het bloed een infectie aanpakken. Hun uitgangspunt daarbij is dat hun ontwikkelingen breed toepasbaar zijn op alle flavivirussen, zodat de methoden snel aan te passen zijn voor nieuwe opkomende virussoorten en -stammen.
Ik wil met behulp van de beurs de complexiteit achter meerjarige droogtes uitpluizen.
Project MultiDry
De laatste decennia komen meerjarige droogtes steeds vaker voor. Dit fenomeen zien we over de hele wereld, bijvoorbeeld in Chili, Zuid-Afrika, Californië, maar ook Nederland (bijvoorbeeld in 2018-2020). De droogtes hebben negatieve gevolgen voor onder andere landbouw, drinkwater, energievoorziening en ecosystemen. In tegenstelling tot normale droogtes duurt het bij meerjarige droogtes jaren tot decennia om deze effecten terug te draaien. Deze lange droogtes komen steeds vaker voor en gaan alleen maar langer duren en vaker voorkomen in de toekomst door klimaatverandering.
Lange droogteperioden verschillen fundamenteel van ‘normale’ droogteperioden. Het MultiDry project wil de complexiteit achter meerjarige droogtes uitpluizen, en de oorzaken en interacties met vegetatie, grondwatersystemen en watergebruik door mensen in kaart brengen. De resultaten uit dit onderzoek worden gepresenteerd aan beleidsmakers en watermanagers wereldwijd, zodat zij voorbereid kunnen zijn op toekomstige droogtes en de gevolgen kunnen beperken.
Met deze beurs kunnen we veel meer inzicht krijgen in de artistieke en politieke rol van jazz – en met name van een beladen concept als vrijheid.
Project IMPRODECO
Geïmproviseerde muziek wordt vaak geassocieerd met creatieve vrijheid, emancipatie, en progressieve politiek. Maar kan “vrije improvisatie” ook een uitsluitende werking hebben? Vanuit een radicale artistieke en politieke visie stelden muzikanten in Europa in de jaren ’60 en ‘70 zich een volledig open en vrije muziek voor. Om zich te onderscheiden van jazz, noemden ze die muziek “non-idiomatisch”: niet verbonden aan reeds bestaande muzikale stijlen. Maar in hoeverre was deze veronderstelde neutrale muzikale ruimte impliciet wit? En hoeveel ruimte was er voor musici van kleur om inspiratie te halen uit hun eigen muzikale tradities – en daarmee onvermijdelijk een muzikaal idioom – ten tijde van de dekolonisatie? Dat gaat musicoloog Floris Schuiling onderzoeken in zijn project IMPRODECO. Wat is eigenlijk een muzikaal idioom? Hoe verhoudt de muziekpraktijk zich tot een bredere politieke context? En wat zijn daar de gevolgen van voor de jazz en experimentele muziek zoals we die nu kennen?
Floris Schuiling is Universitair Docent Muziekwetenschap aan de Universiteit Utrecht. Zijn onderzoek richt zich met name op de muziekpraktijk en duidt de rol van improvisatie, notatie en technologie in muzikale creativiteit. “Met deze beurs kunnen we veel meer inzicht krijgen in de artistieke en politieke rol van jazz – en met name van een beladen concept als vrijheid.”
Met dit project willen we de dynamiek tussen de actoren die 'green laundering' faciliteren in kaart brengen, om te kijken waar regelgeving en handhaving tekort schieten.
Project GREENLAUND
In toenemende mate verleggen criminele organisaties hun werkterrein naar het lucratieve 'witwassen' van illegaal verkregen tropisch hardhout, beschermde diersoorten, metalen en mineralen. Als deze producten uiteindelijk op de internationale markt terechtkomen, beschikken ze over de juiste papieren om voor legale handelswaar door te gaan. "Om het witwassen te vergemakkelijken, werken misdaadgroepen samen met reguliere bedrijven en corrupte overheidsambtenaren, als gezamenlijke misdaadondernemingen. Mijn onderzoek heeft tot doel te begrijpen hoe en waarom deze criminele samenwerkingsverbanden, waarin onderwereld en bovenwereld vervlochten zijn, natuurlijke rijkdommen witwassen, en wat de gevolgen voor het milieu zijn", licht Van Uhm zijn onderzoek toe.
Het project omvat een uitgebreide data-analyse van meer dan honderd gevallen van green laundering, om patronen en trends bloot te leggen. Promovendi gaan veldonderzoek doen in Borneo, de Surinaamse Amazone en in Zuidelijk Afrika, naar illegale handel in hout, goud en neushoorn-hoorn. Vervolgens wordt via een crime script analyse het proces van green laundering stap-voor-stap in kaart gebracht, inclusief vertakkingen naar medeplichtigen in de bovenwereld. Zo blijkt van welke mazen in regelgeving en handhaving misbruik wordt gemaakt. Deze inzichten zijn cruciaal voor beleidsmakers, bedrijven, NGO's en rechtshandhaving, om inventieve oplossingen te ontwikkelen om het witwassen van natuurlijke rijkdommen te voorkomen en aan te pakken.
De European Research Council (ERC) reikt dit jaar aan 408 wetenschappers een ERC Starting Grant uit. Zeven van deze laureaten zijn verbonden aan de Universiteit Utrecht. De financiering bedraagt in totaal 636 miljoen euro en maakt deel uit van het Horizon Europe-programma.