Taal in Nederlandse romans sinds 1955 niet eenvoudiger, in kranten wel

In recente kranten- en tijdschriftenartikelen hebben verschillende columnisten en recensenten geklaagd over de versimpeling van de stijl van Nederlandse romans. Is het inderdaad zo dat komma’s en bijzinnen vandaag in de literatuur vermeden worden, om de haastig lezende en snel afgeleide consument maar te blijven boeien? Korter gesteld: zijn romans de afgelopen decennia eenvoudiger geworden? Volgens onderzoekers van de Universiteit Utrecht niet. In kranten wordt tegenwoordig wel eenvoudiger taal gebruikt. Het is voor het eerst dat de ontwikkeling van het taalgebruik in Nederlandse romans en kranten over een langere periode is onderzocht.

Kranten vereenvoudigden meer dan romans

 “We hebben niet alleen naar de taal van de roman gekeken maar ook naar de taal van de krant. Zo konden we zien of er sprake is van een genrespecifieke ontwikkeling in de (roman)literatuur of dat er een bredere, algemenere ontwikkeling gaande is in geschreven taalgebruik ” stelt onderzoeker prof. dr. Leo Lentz. Uit een digitale vergelijking van 60 romans uit de periode 1955-2014 blijkt niet dat de taal van de Nederlandse roman versimpeld is. Kranten zijn in dezelfde periode wél eenvoudiger geworden. Dat geldt althans voor De Telegraaf en voor NRC, waarvan berichten uit de jaren 1951 en 2002 werden vergeleken. Kranten zijn nog altijd wel talig moeilijker dan romans: ze zijn minder concreet en herhalen in nieuwe paragrafen minder informatie uit de voorgaande tekst. De informatiedichtheid is in de krant dus groter.

Ontwikkelingen in romans

Er werden drie groepen van 20 romans onderzocht; ze verschenen rond 1955, 1980 en 2005. Hoewel romans tussen 1955 en 2005 stilistisch niet lastiger worden, zijn er in die periode wel enkele kleine ontwikkelingen te zien: zinnen in romans worden gemiddeld iets korter; er verschijnen iets minder deelzinnen naast elkaar; en ze bevatten iets minder bijvoeglijk naamwoorden. Daarnaast was er een lichte groei van het aantal verwijzingen naar een persoon. Deze verschillen hebben echter nauwelijks invloed op de moeilijkheid van een tekst.

Verschillen tussen schrijvers

Er zijn wel forse verschillen tussen romans binnen een periode. In iedere periode zijn er schrijvers die in eenvoudige woorden en zinnen schrijven, naast auteurs die meer van hun lezers vragen.

Vereenvoudiging een trend?

Dit onderzoek sluit aan bij recente discussies over lezen en leesvaardigheid. Onderzoek heeft uitgewezen dat de leestijd van Nederlanders afneemt, onder meer omdat boeken meer concurrentie hebben van ‘snelle’ digitale en audiovisuele media. Daarnaast investeren organisaties en de overheid in het begrijpelijker maken van onder meer bijsluiters, hypotheek- en pensioenteksten en juridische teksten. Dit alles lijkt erop te wijzen dat er meer verantwoordelijkheid bij schrijvers van teksten wordt gelegd: zij moeten ervoor zorgen dat teksten eenvoudig te begrijpen zijn. Dit onderzoek geeft echter geen aanwijzingen dat romanschrijvers gevoelig zijn voor deze verwachting.

Het onderzoek is uitgevoerd met tekstanalysesoftware, en richt zich alleen op de leesproblemen die relatief eenvoudig te vinden zijn: zeldzame woorden en ingewikkelde zinsconstructies. Er is geen onderzoek gedaan naar bijvoorbeeld het gebruik van metaforen, verteltechnieken en inhoudelijke complexiteit.

Onderzoekers

Het onderzoek van dr. Laurens Ham, prof. dr. Leo Lentz, dr. Henk Pander Maat en dr. Fabian Stolk is verschenen in het recente nummer van het Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde (2018-4).