82% van wetenschappelijke artikelen Open Access beschikbaar

De Nederlandse universiteiten publiceerden in 2021 82% van hun peer reviewed wetenschappelijke publicaties Open Access. Dit is een stijging van negen procentpunt ten opzichte van 2020. Voor de Universiteit Utrecht geldt een percentage van 80,7%.

Jeroen Sondervan, open access expert van de Universiteitsbibliotheek aan onze universiteit: Wij vinden dat iedereen - niet alleen de grote westerse kennisinstellingen - volledige toegang moet hebben tot en profiteren van onderzoek dat met publieke middelen is gefinancierd. Dit is niet uit filantropie, noch iets waarvoor we onszelf een schouderklopje geven. Het is evenzeer eigenbelang, omdat we weten dat als we een duurzame toekomst willen, we zullen moeten delen en samenwerken met anderen.

Sondervan wijst erop dat de UU bij het open access beleid probeert om het voor onderzoekers zo duidelijk en gemakkelijk mogelijk te maken, met goede voorlichting. Daarnaast is het beleid nadrukkelijk ingebed in het Open Science programma. Er liggen veel linken met de andere pijlers in het Open Science programma, zoals public engagement en erkennen en waarderen. We willen in samenhang de belemmeringen wegnemen.

Doel: 100%

De Nederlandse universiteiten blijven toewerken naar 100% Open Access publiceren. Om dit te bereiken is er sterkere nationale samenwerking met alle kennispartijen, een bredere monitoring van alle wetenschappelijke output en ondersteunende wet- en regelgeving nodig. Universiteiten van Nederland (UNL) heeft hierover een brief aan de minister van OCW gestuurd.

Het doel van het Open Access beleid is om duurzaam alle barrières weg te nemen voor toegang tot wetenschappelijke kennis. Het open beschikbaar zijn van wetenschappelijke resultaten levert een belangrijke bijdrage aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen. Zo was het in de coronacrisis van groot belang dat onderzoekers, studenten, journalisten en anderen zo veel mogelijk zonder drempels konden beschikken over wetenschappelijke informatie. Dat moet de standaardpraktijk worden in alle wetenschapsgebieden. UNL is daarom verheugd over de investeringen die het ministerie van OCW tot en met 2031 gaat doen in Open Science.

De stijging van negen procent in Open Access publicaties is sterker dan dat in 2021 werd verwacht. Dit komt vooral door een grote groei in zogenaamd goud publiceren (tijdschriften met alleen open access publicatiemogelijkheden) en betere ondersteuning in groen publiceren (implementatie van het amendement Taverne, waarbij onderzoekers hun werk deponeren in een open repository).

Universiteiten blijven zich inzetten om de ambitie van 100% Open Access te behalen. Daarbij zetten universiteiten versterkt in op:

• Het wegnemen van barrières voor het creëren, lezen, hergebruiken en evalueren van alle Nederlandse output;
• Gezamenlijke investeringen van kennispartijen én overheid in een eerlijk en duurzaam Open Access beleid;
• Het versterken van de verschillende Open Access routes die leiden tot meer sturing door de academische gemeenschap;
• Het verder versterken van de samenwerking met maatschappelijke partijen.

De jaarlijkse Open Access monitor wordt uitgebreid, zodat er beter gestuurd kan worden op de verschillende Open Access instrumenten. Vanaf volgend jaar rapporteert UNL ook Open Access cijfers over onder meer digitale boeken, boekhoofdstukken en conferentiebijdragen.

Voor het bereiken van 100% Open Access is het van belang dat de overheid kennisinstellingen ondersteunt bij het creëren van de noodzakelijke schaalgrootte, financiering vrijmaakt en ondersteunende wet- en regelgeving aanbiedt.

Via de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschap zou Open Science verder versterkt kunnen worden op de drie kerntaken van de universiteiten, tot open wetenschap, open onderwijs en open impact. Daarnaast is aanpassing van de Wet auteurscontractrecht nodig, om zonder embargoperiode alle output van hogeronderwijsinstellingen breed beschikbaar te mogen stellen.