'Carte de la lune' van Cassini
Vrouw op de maan
Iedereen weet dat de in 2012 overleden Neil Armstrong de eerste man op de maan is geweest. In 1969 maakte de hele wereld live kennis met de rare sprongen en dartelingen van de Amerikaan over het maanoppervlak, tijdens die memorabele missie van de Apollo 11. Vrijwel onbekend is echter dat bijna drie eeuwen daarvoor al eens een vrouw op de maan stond! Deze gedetailleerde maankaart uit 1679 levert het onomstotelijke bewijs!
Waarnemingen van Cassini
De weergave van de maan op de kaart steunt op de waarnemingen van de Frans-Italiaanse sterrenkundige Jean-Dominique of Giovanni Domenico Cassini (1625-1712). Sinds 1669 werkte Cassini in Parijs, als de eerste directeur van de nieuwe, plaatselijke sterrenwacht. Deze sterrenwacht was in 1667 op bevel van de Franse koning Lodewijk XIV, de Zonnekoning, opgericht. Cassini kreeg bij het vervaardigen van de maankaart de hulp van de tekenaars Jean Patigny (vóór 1632-ná 1679) en Sébastien LeClerc (1637-1714). Zij maakten tussen 1672 en 1679 een 60-tal gedetailleerde tekeningen van de maan. Deze tekeningen worden nu nog in de bibliotheek van de sterrenwacht van Parijs bewaard.
Herdruk uit 1787
De op de tekeningen gebaseerde koperplaat werd uiteindelijk gegraveerd door Patigny en in 1679 verscheen de eerste druk van de grote maankaart van Cassini. Exemplaren van deze eerste druk zijn erg zeldzaam; de hier gepresenteerde kaart betreft een ongewijzigde herdruk uit 1787. Alleen de tekst ‘Carte de la Lune de Jean Dominique Cassini’ werd aan de onderzijde van het halfrond toegevoegd. De herdruk (in honderd exemplaren) werd verzorgd door Cassini IV (1748-1845), de achterkleinzoon van Jean-Dominique Cassini. Hij vond de lang verloren gewaande koperplaat terug in de archieven van de koninklijke drukkerij in Parijs, de l’Imprimerie Royale.
Oriëntatie op het zuiden
Zoals de meeste maankaarten, die vóór het begin van het ruimtevaarttijdperk werden gepubliceerd, kenmerkt deze maankaart zich door een zuidelijke oriëntatie. Het noorden is dus aan de onderzijde, omdat dit het beeld is dat vanuit een (omkerende) sterrenkijker getoond wordt.
De maandame
Een opmerkelijk detail van deze invloedrijke maankaart bevindt zich middenonder op het halfrond. Op deze plaats staat een voorgebergte (nu bekend als Promontorium Heraclides) langs de Golf der Regenbogen (Sinus Iridum) ingetekend. Dit voorgebergte is weergegeven als een vrouwenhoofd met lange golvende haren. Volgens sommige wetenschappers is hiermee het hoofd uitgebeeld van Geneviève de Laistre (1643-1708), met wie Cassini sinds 1673 was getrouwd. Zij was dus de eerste vrouw op de maan! Een vaak geciteerde verwijzing naar dit vrouwenhoofd op de maan is te vinden in het laatste hoofdstuk van het bekende werk Entretiens sur la pluralité des mondes (1686) van de Franse filosoof Bernard le Bovier de Fontenelle (1657-1757).
Auteurs
dr. R.H. (Rob) van Gent
Onderzoeker
