Fortificatiekaart van de omgeving van Bergen op Zoom
Bergen op Zoom in Franse handen
Een kleine 300 jaar geleden was het westen van Europa politiek gezien nog niet bepaald stabiel te noemen. In de 18de eeuw streden uiteenlopende mogendheden voortdurend om de macht tijdens de vele successieoorlogen. De strijd concentreerde zich vooral rond de gefortificeerde steden met vaak langdurige belegeringen tot gevolg. Die steden en omliggende gebieden werden dan ook intensief in kaart gebracht. Deze kaart uit 1748 van de omgeving van Bergen op Zoom is daar een mooi voorbeeld van.
Indringend beeld
De prachtig gegraveerde kaart biedt een indringend beeld van de toenmalige defensielinies rondom Bergen op Zoom. Niet alleen de vele verdedigingswerken rondom de stad zijn nauwgezet gekarteerd, maar ook het landschap. Hoogtes zoals duingebieden zijn veelal driedimensionaal (‘in opstand’) ingetekend, evenals bospartijen en houtwallen. Met behulp van deze kaart krijgt men een zeer goede indruk van de toenmalige gesteldheid van het landschap en van de strategische posities van de diverse fortificaties. De kaart is gegeorefereerd te bekijken, waardoor ook een vergelijking met het huidige landschap mogelijk is.
Actueel
Tijdens de 18de-eeuwse successieoorlogen wilde het publiek graag op de hoogte worden gehouden van de Europese oorlogshandelingen. Boekhandelaren sprongen hierop in door bijvoorbeeld het drukken en uitgeven van pamfletten. Ook in kranten werd verslag gedaan van de oorlog, maar die hadden voornamelijk een lokale tot regionale reikwijdte. Een groter verspreidingsgebied bereikten de uitgevers met de publicatie van nieuwskaarten: gedrukte kaarten met een verhelderend beeld van de belegering of veldslag, al dan niet aangevuld met een toelichtende tekst. Daarnaast toonden gedrukte fortificatieplattegronden de actuele sterkte van de Europese vestingen. De kaart van Bergen op Zoom en directe omgeving behoort tot deze laatste categorie.
Voor een Frans publiek
De kaart is in de Franse taal gesteld, wat in die tijd op zich niet ongebruikelijk was. Maar het is ook een echt Frans product, ontworpen door een onbekende Franse ingenieur en uitgegeven te Parijs bij Bernard-Antoine Jaillot. We mogen er dan ook vanuit gaan dat de kaart voor een Frans publiek bestemd was. Een aanwijzing daarvoor vinden we ook in de directe aanleiding voor het publiceren van de kaart. De titelcartouche rechtsonder maakt namelijk – vertaald – duidelijk dat de kaart is vervaardigd ‘na de aanval van het leger van de koning op 16 september 1747’. Hiermee wordt gedoeld op het Franse beleg van 12 juli tot 16 september 1747 tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748). Zoals de kaart mooi laat zien, waren er toen onder meer inundaties langs de linie van Bergen op Zoom naar Steenbergen. Met behulp van de kaart konden inwoners van Frankrijk zich een voorstelling maken van de plaatselijke situatie, waar de krijgshandelingen hadden plaatsgevonden.
Verovering van Bergen op Zoom
De Franse troepen onder leiding van graaf Von Löwenthal beschoten vanaf 20 juli Bergen op Zoom en richtten forse verwoestingen aan. Ten zuidoosten werden ook loopgraven aangelegd, waarmee de stad steeds verder genaderd werd. Hier, bij de bastions Coehoorn en Pucelle, concentreerden de Fransen hun aanval. Half augustus 1747 veroverden zij de lunetten Zeeland en Utrecht, die voor beide bastions waren gelegen. Begin september begonnen de Fransen de bastions zelf te bestoken en het tussengelegen ravelijn Dedem. Er ontstonden bressen in de verdediging en op 16 september wisten de Fransen de stad binnen te trekken. Diezelfde dag nog gaven de verdedigers van Bergen op Zoom zich over. Met de Vrede van Aken van 18 oktober 1748 kwam Bergen op Zoom echter al weer in handen van de Republiek. De kaart is vlak vóór die datum gepubliceerd, namelijk in augustus 1748. Als de Fransen geweten hadden dat een maand later hun oorlogsbuit weer prijsgegeven moest worden, dan zou deze kaart waarschijnlijk nooit verschenen zijn!
Auteur
