Moraal: Goed en kwaad van prehistorie tot polarisatie
Filosoof Hanno Sauer schrijft boek over 5 miljoen jaar normen en waarden
Onze normen en waarden helpen ons samen te kunnen leven. Maar hoe bepalen we wat goed en wat slecht is? Hanno Sauer is filosoof en universitair hoofddocent aan de Universiteit Utrecht. In zijn boek Moraal: Goed en kwaad van prehistorie tot polarisatie dat deze maand in het Nederlands verschijnt, beschrijft hij de belangrijkste veranderingen in ons morele denken van 5 miljoen jaar geleden tot nu. “Het boek gaat over wie we zijn en waar we vandaan zijn gekomen. Alleen wanneer we de geschiedenis doorgronden en waarderen, kunnen we de dingen die daar hun oorsprong hebben, écht begrijpen.”
Normen en waarden vanaf de evolutie tot en met de moderne samenleving
In zeven hoofdstukken beschrijft Sauer in zijn boek hoe het morele bewustzijn en handelen van mensen in de loop van de geschiedenis vorm kreeg en veranderde. Hij begint 5 miljoen jaar geleden, dan 500.000 jaar geleden, 50.000 jaar, 500, 50 en dan 5 jaar geleden. Van de evolutie van samenwerking tot de ontwikkeling van straf en van het ontstaan van ongelijkheid tot het begin van de moderne samenleving.
Sauer legt uit: “Op een fundamenteel niveau omarmen mensen door alle tijden en alle culturen heen grofweg dezelfde basiswaarden. We hechten allemaal waarde aan vrijheid, veiligheid, plezier, rechtvaardigheid en liefdadigheid. Maar we prioriteren en implementeren deze waarden op vele verschillende manieren. Mijn boek vertelt hoe de vorm van deze waarden verandert, afhankelijk van de samenleving die we bouwen, de instituties die er zijn, de economie en de technologie.”
Filosofisch perspectief en wetenschappelijke data
In zijn boek kijkt Sauer naar ons morele denken en handelen door een filosofische bril, maar baseert zich op wetenschappelijke data. Wanneer hij gevraagd wordt naar de rol die filosofen hebben gespeeld op dit gebied, antwoordt hij: “Filosofen kunnen verwoorden hoe onze normatieve infrastructuur werkt en écht proberen om de ingewikkelde details van onze normen en waarden en wat ze inhouden uit te werken. En ze kunnen ook helpen de dialoog tussen verschillende disciplines tot stand te brengen, verbanden tussen die disciplines te vinden en proberen een groter beeld te schetsen van hoe we zijn.”
Lessen trekken uit het verleden
Het is altijd lastig om lessen voor de toekomst te trekken uit het verleden, vindt Sauer. “Ik denk dat het belangrijkste dat de geschiedenis van moraliteit ons kan leren, is dat al onze morele waarden en principes een schaduwzijde hebben. Tegenover elke morele winst, elk geval van vooruitgang, staat een overeenkomstig verlies, of op zijn minst het potentieel voor terugslag en buitensporigheid. Zelfs de slechtste daden en het slechtste beleid hebben meestal een morele motivatie. Moraliteit is een krachtig sociaal middel, maar net als alles kan ze misbruikt en vervormd worden en voor die mogelijkheid moeten we op onze hoede zijn.”
We hechten allemaal waarde aan vrijheid, veiligheid, plezier, rechtvaardigheid en liefdadigheid, maar we prioriteren en implementeren deze waarden op vele verschillende manieren.
Het idee voor dit boek, had Sauer al lang: “Toen ik jong was, wilde ik al een fictieschrijver worden en ik werd het een-na-beste: een filosoof. Ik was al lang van plan om een boek te schrijven dat net een beetje anders aanvoelde. Geen standaard academisch werk, maar een boek met een meer experimentele en literaire toon.
Het verhaal achter de samenleving van nu
“Ik ben ook erg geïnteresseerd in wat er speelt in de samenleving en politiek van nu. En uiteindelijk heb ik een manier gevonden om dat te combineren, door op een verhalende manier uit te leggen waar onze huidige samenleving vandaan komt en waarom het werkt, zoals het werkt. Het verhaal van de mensheid heb ik geprobeerd te vertellen op een manier die wetenschappelijk solide en conceptueel nauwkeurig is, maar tegelijkertijd ook verrassend blijft, met steeds een nieuw idee of verrassend inzicht.”
Op de vraag wat hij wil bereiken met het omvangrijke boek, zegt hij: “Als mensen uit het boek komen met de indruk dat ze evolutie, of de geest, of politiek, of geschiedenis een beetje beter begrijpen dan daarvoor, dan ben ik heel tevreden.”