De paradox van alcohol

Heidi Lesscher, neurobioloog bij Diergeneeskunde, onderzoekt binnen het onderzoeksthema Dynamics of Youth of alcoholgebruik tijdens de adolescentie een risico vormt voor verslaving in je latere leven.

Een bevlogen Lesscher over het belang van alcoholonderzoek: 'Als jonge onderzoeker werkte ik voor een Amerikaans alcoholinstituut. Daar leerde ik dat het probleem alcoholverslaving gigantisch is. Veel groter dan de problematiek rondom het gebruik van psychostimulantia, zoals cocaïne en heroïne. Dat laatste líjkt een groter probleem omdat het zichtbaarder is, en de gevolgen van het gebruik van deze stoffen zijn groter voor de gebruiker zelf. Maar kijk je naar het hele plaatje, waarin ook criminaliteit, verlies van werkgelegenheid en dergelijke worden meegenomen, dan zijn de gevolgen van alcoholgebruik groter. Veel groter.'

De paradox

We weten dat adolescenten veel alcohol drinken. Dat is deels te verklaren door het feit dat ze grenzen opzoeken: ‘Dat is grotendeels gezond en belangrijk voor de ontwikkeling. Maar het brengt ze ook in de gevarenzone, omdat jongeren vaak dingen opzoeken en stoffen gebruiken die fysiek gevaarlijk kunnen zijn, zoals alcohol.’

Maar hoe schadelijk is alcoholgebruik tijdens de adolescentie op de lange termijn? Neemt de verslavingsproblematiek bij volwassenen toe als zij tijdens de adolescentie al beginnen met drinken? ‘Hoe vroeger iemand begint met alcohol, hoe groter het risico is op verslaving op latere leeftijd, dat is bekend.’ Toch is het niet zo dat alle jongeren die alcohol drinken later allemaal serieus in de problemen komen: ‘We denken dat adolescenten flexibel zijn en veelal goed kunnen herstellen na een periode van veel alcoholgebruik. Er is dus sprake van een zekere paradox: aan de ene kant zien we dat adolescenten veel alcohol drinken, maar aan de andere kant zijn ze heel flexibel.’

Dus dan kan het misschien toch niet zoveel kwaad dat adolescenten alcohol drinken? Lesscher: ‘Het is goed dat adolescenten experimenteren, en wellicht geldt dat ook voor alcoholgebruik. Nou zeg ik niet dat adolescenten alcohol moeten gebruiken. Maar we denken dat er een zekere rek zit bij adolescenten om weer te herstellen van alcoholgebruik. Het is interessant om te begrijpen welke mechanismen bepalend zijn voor deze flexibiliteit van jongeren.’

Controle over alcoholgebruik

Om daar achter te komen doet Lesscher met haar team onderzoek naar controle over alcoholgebruik bij ratten: ‘Wat we zien bij dieren die als volwassene beginnen met alcoholgebruik, is dat dieren die veel alcohol drinken verslavingsachtig gedrag laten zien. Dat wil zeggen: ze blijven drinken ondanks negatieve consequenties - een kenmerk van verslaving.

Dat is op zich niet nieuw, en het bevestigt wat we al wisten. Maar als we kijken naar dieren die tijdens de adolescentie, dus op jongere leeftijd, beginnen met alcohol drinken, dan zien we dat de hoge drinkers in die populatie wél controle hebben over hun alcoholgebruik. Bij deze ratten zien we dus geen verslavingsgedrag als ze volwassen zijn. ’

Verenigde krachten in het onderzoek

Om verder te komen met haar onderzoek werkt Lesscher samen met Leon Kenemans van de Faculteit Sociale Wetenschappen, en met Janna Cousijn van de Universiteit van Amsterdam. Via vragenlijsten en neurocognitieve taken kijken ze bij adolescenten én volwassen mensen naar hun alcoholgebruik en cognitieve controle. Lesscher: ‘Net als bij de dieren hopen we er in deze studie achter te komen wat de relatie is tussen alcoholgebruik tijdens de adolescentie en de controle over alcoholgebruik op latere leeftijd.’

Hoe ziet die samenwerking eruit? ‘We hebben regelmatig overleg waarbij we samen de rattendata én de mensendata bespreken. Het leuke is dat ik steeds meer leer over het humane deel. Leon en Janna en hun teams leren juist over het dierkundige onderzoek. We verbreden dus allemaal onze kennis!’ Door samen te werken met collega’s van Sociale Wetenschappen kan Lesscher met haar team het dierenonderzoek naar de praktijk brengen: ‘En tegelijkertijd kunnen wij vragen beantwoorden die je niet in humaan onderzoek kan doen. Dat maakt het complementair.’

Hoe nu verder?

Concrete resultaten van dit onderzoek verwacht Lesscher binnen nu en een jaar. Maar intussen wordt er ook alweer gewerkt aan een vervolg waarin verschillende vakgebieden samenkomen: ‘Samen met Janna Cousijn, voorheen onderzoeker aan de UU en nu aan de UVA, heb ik een subsidieaanvraag ingediend voor een vervolgstudie waarin we ook weer ratten én mensen willen onderzoeken, met een focus op de neurobiologische mechanismen. Het is een direct vervolg van dit project, dat ooit gestart is met een seed money grant van Dynamics of Youth.’

Update maart 2017: subsidie voor vervolgonderzoek

Inmiddels is bekend dat Janna Cousijn een subsidie heeft verworven van het Amsterdam Brain and Cognition centre om dit onderzoek voort te zetten, samen met Heidi Lesscher en Ingo Willuhn van het Netherlands Institute for Neuroscience. Lesscher: 'Met deze subsidie gaan wij dezelfde fMRI taak toepassen bij mensen en ratten, om de effecten van alcohol op de hersenen van adolescenten en volwassenen met elkaar te vergelijken.'

Aanmelden?

Lesscher en haar team zoeken nog deelnemers voor hun onderzoek: mannen en vrouwen in de leeftijd van 16-17 jaar óf 30-35 jaar die regelmatig alcohol drinken. Het onderzoek bestaat uit vragenlijsten en computertaken, en duurt ongeveer 1,5 uur. Het onderzoek vindt plaats in Utrecht of in een lokale bibliotheek (op afspraak). Bekijk voor meer informatie de Facebookpagina van het onderzoek of mail naar youthalcohol@uu.nl.

• 

  dr. H.M.B. (Heidi) Lesscher

  Universitair hoofddocent

  Diergeneeskunde - Departement Population Health Sciences - Dier in Wetenschap en Maatschappij - Behavioural Neuroscience

Heidi Lesscher werkt in dit project samen met Leon Kenemans, Louk Vanderschuren, Maaike Labots en Janna Cousijn (UvA).

Bekijk ook

Het optreden van Heidi Lesscher in het Science Café over kicks van Studium Generale.

Dynamics of Youth

The adolescent paradox is een project van Dynamics of Youth, een van de vier strategische thema’s van de Universiteit Utrecht. Dynamics of Youth verbindt excellent kinder- en jeugdonderzoek uit alle zeven faculteiten, en zoekt het antwoord op een cruciale vraag voor volgende generaties: hoe kunnen we onze kinderen helpen bij hun ontwikkeling tot gebalanceerde individuen, die zich succesvol kunnen handhaven in een snel veranderende omgeving?