"Onderzoekfinanciers zouden geld moeten investeren in een goed peer review systeem"

Prof. dr. Anna Akhmanova is niet alleen een gerespecteerd celbioloog met vele publicaties op haar naam,  ze is ook lid van een aantal tijdschriftredacties, waaronder het open access tijdschrift  eLife waar ze adjunct-hoofdredacteur is. Anna Akhmanova kent dus de beide kanten van het (open access) publicatieproces. In dit interview vertelt ze daar meer over.

U leeft in twee werelden: de wereld van de wetenschap en de wereld van de tijdschriftredacties. Kunt u hier iets meer over vertellen?

eLife is opgericht als een full open access tijdschrift met een redactie die bestaat uit wetenschappers. We zijn een non-profit tijdschrift. We worden op een andere manier gefinancierd dan veel andere tijdschriften: namelijk direct door financieringsinstanties, zoals Wellcome. eLife is specifiek opgericht om wetenschappelijk publiceren in de life sciences te verbeteren, en denkt actief mee over hoe het wetenschappelijk publiceren van de toekomst eruit moet zien.

Er zijn wetenschappers die zich uitspreken tegen open access, vanwege de kwaliteit van publicaties, maar er is geen fundamenteel verschil wat betreft het uiteindelijke resultaat van een open access tijdschrift of een niet-open access tijdschrift. Het fundamentele verschil is hoe je ervoor betaalt en dat wordt niet altijd begrepen.

Er is toch wel een verschil wat betreft de toegankelijkheid van niet-open access tijdschriften? Bijvoorbeeld een onderzoeker in een ontwikkelingsland die niet bij een tijdschrift kan, omdat zijn of haar bibliotheek het abonnement niet kan betalen.

Klopt. Dus open access is beter voor de onderzoeker met beperkte financiering. Zogenaamde merktijdschriften zoals Nature en Science zitten achter een hoge betaalmuur. Deze tijdschriften bieden wel de mogelijkheid om open access te publiceren, alleen kost dat de auteur een APC die kan oplopen tot 11.000 euro. Voor de onderzoekers vervang je de ene barrière door de andere, want nu kunnen zij het tijdschrift wel lezen maar er niet open access in publiceren. Hoe het publiceren wordt betaald is daarom een belangrijke kwestie, want je wil alle onderzoekers niet alleen toegang geven tot lezen maar ook tot publiceren en dat op een eerlijke wijze.

Eigenlijk kun je je afvragen wat überhaupt de functie is van een tijdschrift in deze internettijd. Je kunt iets op het web zetten en daarna kan iedereen het lezen. Dus de functie van een tijdschrift is nu niet langer het publiceren zelf: het publiekelijk maken van je onderzoeksresultaten. De functie ligt nu ten eerste in een goede kwaliteit van peer review: bekijken of het überhaupt klopt wat er staat. En ten tweede in curation: bepalen of het een goed en belangrijk artikel is dat de hele wereld gaat veranderen of alleen van belang is voor een kleine groep experts.

Een van de missies van eLife is dan ook het organiseren van goede peer review. Het probleem dat mensen hebben met open access is dat ze denken dat open access tijdschriften geen goed peer-review systeem hebben. Dat berust op een misverstand.

Wat ik adviseer aan jonge onderzoekers is alleen artikelen te publiceren in tijdschriften waar het peer review-systeem zeer degelijk is en van hoge kwaliteit. Net zoals ik dit zelf doe.   

En de impactfactoren van tijdschriften dan?

Nederlandse universiteiten en ook NWO zijn nu afgestapt van het blindstaren op merktijdschriften en journal impact factors en willen meer gaan kijken naar de kwaliteit van onderzoek. Ik vind: er is geen enkele andere manier om wetenschappelijk onderzoek te beoordelen dan door peer reviews. De bredere wetenschappelijke wereld kan zich uitspreken over het belang van een onderzoek maar zeggen of iets klopt, dat kunnen alleen onderzoekers die in precies hetzelfde veld werken. Neem het voorbeeld van onderzoek naar COVID-19. Stel dat iemand zegt: ik heb een vaccin tegen corona, dan vinden miljarden mensen zonder wetenschappelijk kennis dat van belang. Als drie experts echter zeggen dat het vaccin beslist onbetrouwbaar is, dan is hun opinie oneindig veel belangrijker dan de mening van die miljarden mensen. En dat laat zien hoe belangrijk peer review is.

Ik vind: er is geen enkele andere manier om wetenschappelijk onderzoek te beoordelen dan door peer reviews.

En zijn we op weg naar die wereld waarin peer review een overwegende rol speelt?

We zitten al in die wereld, alleen moeten we het anders organiseren. Nu worden wetenschappers gevraagd door uitgevers van tijdschriften om een peer review te schrijven, maar ze krijgen er geen cent voor. Je kunt je afvragen: moet dat proces in handen zijn van grote publishers die veel winst maken?  Of zou je het anders kunnen organiseren? Bijvoorbeeld dat de wetenschappers eigenlijk alles regelen: niet alleen de redactie vormen, maar ook peer reviewers rekruteren. Dit doen we trouwens al bij eLife. En de volgende vraag is: hoe ga je dat dan financieren? Zou dat non-profit kunnen? Eigenlijk zouden organisaties zoals NWO hierin hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Onderzoeksfinanciers zouden moeten willen investeren in een goed peer-review systeem, omdat dat uiteindelijk leidt tot het bevorderen van kwaliteit van open acces tijdschriften.

Nu we toch over anders organiseren hebben, hoe ziet voor u de ideale publicatiewereld eruit?

Vroeger ging het zo: je schreef een artikel, je stuurde het naar een tijdschrift, dat bekeek of het binnen het onderwerp viel, dan volgde peer review en dan werd het artikel wel of niet gepubliceerd.

De wereld is nooit ideaal, maar ik denk dat de toekomstige wereld er een is waarin het andersom moet: je begint met publiceren door je artikel als preprint in een preprint archief te plaatsen, bijvoorbeeld BioRxiv. Ik zie dat de meerderheid van de jonge onderzoekers zo al te werk gaat. Dus op het moment dat je onderzoek klaar is, maak je het publiekelijk bekend en dan kan iedereen zijn zegje erover doen. Dat kost niet veel geld en een preprint archief is voor iedereen toegankelijk. En dan is de tweede stap peer review, en dan heb je in feite een peer-reviewed preprint. En daarna kunnen we curation gaan toepassen. Als eLife nemen we op dit moment helemaal geen artikelen meer aan die niet al ergens als preprint staan. Het is ons doel om deze artikelen van publieke peer reviews te voorzien, zodat iedereen de artikelen en de peer reviews kan lezen nog voordat ze in een tijdschrift staan. Op deze manier kan de invloed van merktijdschriften en journal impact factors verminderd worden zonder dat de positieve aspecten van peer review verloren gaan.

Dus we zijn eigenlijk al een heel eind op weg?

We zijn onderweg. De publicatiewereld stond een lange tijd stil, zeker voor de biomedische wetenschappen, maar dat het nu snel aan het veranderen is, daar is geen twijfel over mogelijk.