Windenergie

Op verzoek van de Universiteitsraad en in opdracht van de Directie Campus & Facilities is in 2018 verkennend onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van het opwekken van windenergie in het Utrecht Science Park. Er is een brede inventarisatie gedaan waarbij voor een aantal typen windmolens - grote, kleinere en innovatieve - is onderzocht op welke locaties in het USP windmolens geplaatst zouden kunnen worden.

Het doel van het haalbaarheidsonderzoek was om verder te verkennen wat de mogelijkheden zijn van twee windmolens op locaties langs de A28 dichtbij het knooppunt Rijnsweerd. De technische onderzoeksresultaten laten zien dat de locatie, nabij Sportcentrum Olympos, afvalt. De andere locatie langs de snelweg A28, dichtbij knooppunt Rijnsweerd, lijkt wel aan alle milieunormen zoals geluid, slagschaduw en veiligheid te kunnen voldoen. Op deze plek is potentieel ruimte voor één grote windmolen. Een zoeklocaties in het ZO van de campus is later toegevoegd aan het haalbaarheidsonderzoek om de kansen voor een windmolen op het USP te vergroten.

De universiteit heeft beperkte mogelijkheden om zelf duurzame energie op te wekken. Zonne-energie en windenergie zijn in het behalen van een 100% duurzame energievoorziening de meest gangbare duurzame technieken. Beiden zijn nodig om in de buurt te komen van de CO2-neutraal  ambitie.

Met één grote windmolen kan de universiteit circa 20-25% van de benodigde elektriciteit verduurzamen. Het voordeel van windenergie is dat er relatief weinig ruimte voor nodig is. Een combinatie van zon en wind geeft de meest optimale belasting van het elektriciteitsnetwerk. Als het waait dan schijnt namelijk de zon meestal minder en andersom.

De Universiteit Utrecht heeft in het haalbaarheidsonderzoek de mogelijkheden verkend van windmolens op locaties langs de snelweg A28, dichtbij het knooppunt Rijnsweerd, én nabij de Tolakker boerderij in het zuidoosten van het USP. De universiteit heeft onderzoek gedaan naar de technische en financiële mogelijkheden. Ook is de UU in gesprek gegaan met belanghebbenden over hun zorgen en verwachtingen aangaande windenergie.

Technisch onderzoek

Na aanleiding van het technisch onderzoek is Sportcentrum Olympos als potentiële locatie voor een windmolen afgevallen.  De andere locatie langs de snelweg A28, dichtbij knooppunt Rijnsweerd, lijkt wel aan alle milieunormen zoals geluid, slagschaduw en veiligheid te kunnen voldoen. Deze locatie ligt bovendien ver genoeg van de dichtstbijzijnde bestaande woonbebouwing van Rijnsweerd-Zuid. Op deze plek is potentieel ruimte voor één grote windmolen. De universiteit heeft voor deze locatie ook onderzocht wat het mogelijke effect van de windmolen op gevoelige wetenschappelijk onderzoeksapparatuur heeft.  

Zorgen vanuit omgeving

De inbreng voor het haalbaarheidsonderzoek is grotendeels opgehaald binnen het proces van de totstandkoming van de Omgevingsvisie USP . De gemeente Utrecht onderzocht samen met het UMC Utrecht en de Universiteit Utrecht o.a. hoe bewoners en bedrijven denken over mogelijke duurzame oplossingen in het Utrecht Science Park. De mogelijke zorgen, wensen en adviezen zijn zo goed mogelijk in kaart gebracht en meegenomen in het onderzoek. Ook de impact van trillingen en elektromagnetische pulsen op onderzoeksapparatuur is uitgebreid onderzocht en besproken met onderzoekers van faculteiten en bedrijven. 

Status haalbaarheidsonderzoek

Op dit moment heeft de UU besloten om niet verder te gaan met het haalbaarheidsonderzoek naar windmolens op het USP. Dit omdat een vergunning op het gebied van erfgoed, op basis van de huidige regelgeving, niet mogelijk lijkt. Mocht de regelgeving veranderen op dit vlak, dan zal het College van Bestuur van de Universiteit Utrecht op basis van een bredere belangenafweging nader besluiten of zij vervolgonderzoeken wil starten. 

Er is nog geen keuze gemaakt in het type windmolen. De eerste onderzoeksresultaten laten zien dat op de onderzochte locatie in het noordwesten van het USP geen ruimte lijkt te zijn voor twee windmolens, maar mogelijk wel voor één grotere windmolen.

De hoogte van windmolens wordt aangeduid met tiphoogten: het hoogste punt dat de wieken van de molen halen. Mogelijke windmolens die onderzocht zijn voor het USP, hebben een tiphoogte van rond de 240 meter en een masthoogte (midden van de wieken) van rond de 160 meter. Dit zijn momenteel gangbare windmolens. Voor windmolens geldt in z’n algemeenheid dat hoe hoger de windmolen, hoe groter de opbrengst. Doordat het in hogere luchtlagen harder waait, geldt dat een twee keer zo hoge windmolen een veelvoud hogere opbrengst geeft.

Er is onderzoek gedaan naar een windmolen van 3,5 tot 4,2 MW. Deze windmolen heeft een tiphoogte van circa 200 meter en vangt door de hoogte veel wind. Dit type levert in verhouding veel meer elektriciteit dan andere vormen van windenergie zoals kleine molentjes op daken of windmolens van middelgroot formaat (77 meter). De windmolen voldoet aan de gangbare milieunormen en levert een zo'n hoog mogelijke bijdrage aan de duurzame energiemix ambitie van de universiteit.

Met een grotere windmolen met een tiphoogte van rond de 200 meter kan de universiteit circa 20% van haar elektriciteitsvraag verduurzamen. In de toekomst zou dit aandeel groter kunnen worden, omdat de vraag naar energie van de universiteit lijkt te dalen. Dit komt met name doordat de Universiteit Utrecht steeds meer energiezuinige panden bouwt.

De Universiteit Utrecht kiest ervoor om zoveel mogelijk van haar energiebehoefte duurzaam op te wekken op eigen terrein. Slechts een beperkt aantal locaties in het USP lenen zich voor het plaatsen van windmolens. Veel plekken zijn niet geschrikt door bijvoorbeeld de geluidsbelasting of externe veiligheid, maar ook door bijvoorbeeld de aanvliegroute van de traumahelikopter van het UMC Utrecht.

Uit de verkenning in 2018 zijn in de Noordwesthoek van het Utrecht Science Park twee mogelijk geschikte locaties voor windmolens naar voren gekomen. Dit zijn de locatie nabij Sportcentrum Olympos en de locatie langs de snelweg A28, dichtbij knooppunt Rijnsweerd. Om technische redenen is de locatie nabij Olympos afgevallen. De locatie nabij knooppunt Rijnsweerd lijkt wel aan alle milieunormen zoals geluid, slagschaduw en veiligheid te kunnen voldoen. Deze locatie ligt bovendien ver genoeg van de dichtstbijzijnde bestaande woonbebouwing van Rijnsweerd-Zuid. Op deze plek is potentieel ruimte voor 1 grote windmolen.

Een andere locatie die redelijk geschikt bleek, is de locatie bij de Tolakker boerderij in de Zuidoosthoek van het Utrecht Science Park. De Universiteit Utrecht heeft besloten deze plek op dit moment niet verder te onderzoeken, onder andere vanwege het historische en open karakter van het landschap (Waterlinie gebied), de nabijheid van landgoed Amelisweerd en de bebouwde kom van Bunnik.

De Universiteit Utrecht wil als universitaire instelling en eigenaar van het grootste deel van het grondgebied van het Utrecht Science Park verantwoordelijkheid dragen en onderdeel zijn van de oplossing van het energievraagstuk. Door te kiezen voor een verkenning op eigen grondgebied laat de universiteit zien dat zij de last van haar groene energievraag niet zo maar elders wil neerleggen.

Het Utrecht Science Park is bovendien een kansrijk gebied voor duurzame energie initiatieven. Het is een campus waar onderzoekers en studenten dagelijks werken aan duurzame oplossingen; voor het Utrecht Science Park, de stad Utrecht en de maatschappij. Studenten komen op deze manier in aanraking met duurzame keuzes en initiatieven, wat hen vormt voor de rest van hun leven.

Tot slot is een windmolen op het USP kansrijk omdat de UU zowel initiatiefnemer als grondeigenaar is. De windmolen kan op het eigen elektriciteitsnetwerk van de UU worden aangesloten, zodat zij geen bijdrage levert aan de grote drukte (congestie) op het openbare netwerk.

De Universiteit Utrecht realiseert zich dat windmolens impact hebben op de omgeving. De UU onderzoekt daarom ook de mogelijkheden van aanvullende maatregelen – boven de wettelijk gestelde normen waar windmolens aan moeten voldoen – om de impact zo minimaal mogelijk te maken. Mogelijke maatregelen zijn het plaatsen van zeer stille windmolens of het stilzetten van windmolens als er sprake zou zijn van slagschaduw. Hierbij wordt gebruik gemaakt van informatie van de rijksoverheid, NWEA en de natuur- en milieuorganisaties over slagschaduw, geluidgezondheid, woningwaarde, landschap en natuur. Deze informatie, samen met de inbreng uit de omgeving, vormt een belangrijk onderdeel van het haalbaarheidsonderzoek.

Bijzonder aan deze locatie is dat er wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan met bijzonder gevoelige onderzoeksapparatuur. De windmolens mogen geen onacceptabele invloed hebben op het onderzoek dat wordt gedaan in het USP. Windmolens produceren in hun directe omgeving trillingen en elektromagnetische puls. Dit zijn effecten die ook door bijvoorbeeld een tram kunnen worden veroorzaakt. Een windmolen als bron wijkt echter af van deze meer gebruikelijke bronnen op de grond. Daarom doet de universiteit hier specifiek onderzoek naar.

Slagschaduw is de schaduw die ontstaat door bewegende wieken van de windmolen bij een bepaalde stand van de zon. Afhankelijk van het type windmolen zal er zeker enige mate van slagschaduw kunnen optreden.

De Universiteit Utrecht realiseert zich dat windmolens impact hebben op de omgeving, daarom zal zij in kaart brengen of omliggende woningen en bedrijven te maken kunnen krijgen met slagschaduw. Daarbij is het uitgangspunt dat de slagschaduw op gevels de wettelijke en landelijke norm zeker niet mag overschrijden. In de praktijk komt dat neer op maximaal 6 uur per jaar. De Universiteit Utrecht wil minimaal aan die wettelijke norm voldoen, maar kijkt ook of het mogelijk is de impact nog verder te beperken.

Dat hangt van diverse factoren af: waar u zich bevindt t.o.v. de windmolen, of het hard waait of niet, of de wind uw kant op staat, hoeveel geluid er uit de omgeving komt (snelwegen), etc. De Universiteit Utrecht realiseert zich dat windmolens impact hebben op de omgeving. Het haalbaarheidsonderzoek is daarom bedoeld om in kaart te brengen in welke mate omliggende woningen en bedrijven geluidsbelasting van de windmolens kunnen ervaren als deze draaien. De Universiteit Utrecht wil minimaal aan die wettelijke norm voldoen, maar kijkt ook of het mogelijk is de impact nog verder te beperken. Een windmolen draait langzaam bij weinig wind. Het geluid is dan nauwelijks te horen. Vanaf windkracht drie neemt het geluid toe.

Om gezondheidseffecten van geluid te voorkomen, zijn er geluidsnormen door de Rijkoverheid bepaald waar windmolens aan moeten voldoen. Zo mag het geluid van een windmolen gemiddeld niet meer dan 47 dB Lden (Leve day-evening) per jaar zijn op de gevel van woningen. De norm die ’s nachts geldt is strenger dan voor overdag. Op de website van RVO staat meer informatie over geluid en windmolens. De maateenheid hoe hard een geluid is, wordt aangegeven in decibel. Hier staan enkele voorbeelden van verschillende geluidssterktes.

Indien er een windmolen komt in het Utrecht Science Park, worden ook mogelijkheden voor participatie nader onderzocht.

In de Omgevingsvisie USP die is vastgesteld door de gemeenteraad van Utrecht is een zoekgebied voor windenergie opgenomen. Dit maakt het mogelijk om de verdere haalbaarheid te onderzoeken. 

In 2022 heeft de nabijgelegen Hollandse Waterlinie echter de UNESCO status gekregen. Hierdoor lijkt op dit moment een windmolen op het USP niet mogelijk. Eerst moet de impact van een windmolen op het erfgoed worden onderzocht. De verdere ontwikkeling van een windmolen op het USP is afhankelijk van de ontwikkelingen in de regelgeving en hoeveel ruimte deze daarin biedt.

Mocht er een nieuwe situatie ontstaan met betrekking tot regelgeving op dit vlak, dan zal het College van Bestuur van de Universiteit Utrecht op basis van een bredere belangenafweging nader besluiten of zij vervolgonderzoeken wil starten.

De Omgevingsvisie USP is in 2022 door de gemeenteraad van de gemeente Utrecht vastgesteld. 
Ga naar de website van de omgevingsvisie USP voor informatie over de Omgevingsvisie USP.