Onbeschaamd activistisch; een nieuw boek over Open Science
Henk Kummeling, rector magnificus van de Universiteit Utrecht, overhandigde op 28 oktober het eerste exemplaar van het boek Open Science: The Very Idea aan Jet Bussemaker, oud-minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). De auteur van het boek is van een van de aanjagers van deze cultuurverandering in de wetenschap en rebel van het eerste uur: Frank Miedema, hoogleraar Open Science en voorzitter van het Open Science Programma van de Universiteit Utrecht.
In de grote hal van de Bibliotheek Utrecht aan de Neude, memoreert Bussemaker dat toen zij tien jaar geleden aantrad als minister, de visie op wetenschap en maatschappij werd uitgedrukt in de liberale slogan: kennis, kunde en kassa. Volgens haar een buitengewoon simplistisch en verkeerd beeld van hoe die relatie zou moeten zijn. Bussemaker wilde juist maatschappelijk betrokken wetenschap die bezig is met vragen uit de maatschappij.
Daarom was ze destijds blij met de Science in Transition-beweging en de inzet van Frank Miedema, die het aandurfde om aan de fundamenten van het wetenschapssysteem te zagen. Met een "onbeschaamd activisme" prikte hij volgens Bussemaker de mythe van de onbaatzuchtige wetenschapper door en lukte het hem om mensen vanuit common sense naar wetenschap te laten kijken. Dat is hard nodig bij dit soort transities, vindt Bussemaker.
Met onbeschaamd activisme prikte Miedema de mythe door van de onbaatzuchtige wetenschapper.
Cultuurverandering
Inmiddels bevinden we ons in een fantastische maar ook noodzakelijke cultuurverandering, zegt Henk Kummeling bij aanvang van het programma. We willen meer kennis teruggeven aan de samenleving en die samenleving naar binnenhalen zodat we de relevante vragen van de samenleving kunnen beantwoorden.
Onder het motto Sharing Science, Shaping Tomorrow is open science daarom een van de speerpunten van de Universiteit Utrecht.
We willen meer kennis teruggeven aan de samenleving en die samenleving naar binnenhalen.
Bochtjes afsnijden
Miedema schetst in zijn boek waar het volgens hem misgaat. In de wetenschap heerst een op zichzelf gerichte publicatiecultuur. Een waarin fundamenteel onderzoek bovendien hoger staat aangeschreven dan toegepast onderzoek en waar een mythe wordt hooggehouden dat er zoiets zou bestaan als een ‘harde’ en ‘zachte’ wetenschap. Hieke Huistra, universitair docent wetenschapsgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht en panellid deze avond, deelt zijn analyse. De publicatiedruk en de werkdruk zijn zo hoog dat veel wetenschappers geneigd zijn om bochtjes af te snijden om zo meer te kunnen publiceren.
Public engagement paradox
Meer naar de samenleving toe, dat is het open science-antwoord. Marij Swinkels, universitair docent en onderzoeker bestuurs- en organisatiewetenschap aan de Universiteit Utrecht, laat zien dat dit in de praktijk nog niet altijd even makkelijk gaat. Alhoewel er ruimte voor was, werd ze tijdens haar promotieonderzoek toch bestempeld als die 'ongewone promovendus’ die zoveel tijd besteedde aan public engagement – het aangaan van de interactie met partijen buiten de academie. Ze noemt dit een public engagement paradox. Er is vanuit collega’s veel erkenning voor public engagement, maar dat betaalt zich nog niet uit in expliciete waardering. Het is nog geen richting waarin je je als wetenschapper ook officieel kan ontwikkelen.
Ook wetenschap draait om macht
Waar zit nou echt het conflict, vraagt iemand uit het publiek tot slot. Waarom zijn we er nog niet? Wat belemmert ons op de weg naar een werkelijk open wetenschap? Dan neemt de onbeschaamde activist Miedema weer het woord en beaamt wat Jet Bussemaker ook al aanstipte: Je stelt aan de kaak dat er politiek gespeeld wordt in de wetenschap. Dat het ook daar draait om macht. Dat vinden mensen vervelend, het is diep geworteld en het kost daardoor veel tijd om deze transitie naar Open Science te maken.
Je stelt aan de kaak dat er politiek gespeeld wordt in de wetenschap. Dat het ook daar draait om macht.
Maar Miedema is ook hoopvol. Want open science is inmiddels een brede internationale beweging, die juist ook wordt aangedreven door een jonge generatie wetenschappers en, mede door Nederlands initiatief, heeft de Europese Commissie er in 2016 vol voor gekozen. De weg naar een werkelijk open wetenschap is nog een lange, omdat het aan vele aspecten van het werk van academici raakt. Maar we zetten enorm grote stappen.
Bijeenkomst terugkijken
De hele bijeenkomst terugkijken? Bekijk het videoverslag:
Lees het boek Open Science: The Very Idea van Frank Miedema.