NWO-Spinozapremie voor celbioloog Anna Akhmanova

Prof. Anna Akhmanova van de Universiteit Utrecht krijgt een NWO-Spinozapremie van 2,5 miljoen euro voor haar wereldleidende onderzoek naar het skelet van de cel. De Spinozapremie is samen met de Stevinpremie de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland.

Anna Akhmanova ontdekte belangrijke onderdelen van de bouw en het functioneren van het celskelet. Haar droom is zo goed te begrijpen hoe een cel werkt, dat het lukt een werkende cel na te bouwen in het laboratorium.

In labs over de hele wereld wordt nu onderzoek gedaan naar de eiwitten waarvan Anna het belang heeft ontdekt. In de afgelopen jaren leverde ze bovendien grote bijdragen aan het ophelderen van de gecontroleerde bouw van delen van het skelet. Anna is echt de leidende onderzoeker in dit veld

Ziektes

Het skelet geeft de cel stevigheid en vorm en is tegelijkertijd het netwerk van snelwegen voor transport in de cel. Dat maakt het cruciaal voor de ontwikkeling en het goed functioneren van de cel. Afwijkingen aan het celskelet kunnen leiden tot ontwikkelingsstoornissen, zoals kleine hersenen, en ziektes, waaronder ALS en Alzheimer.

“Haar publicaties doorstaan niet alleen de test of time, maar blijken vaak ook mijlpaalstudies. Daardoor is ze uitgegroeid van één van de toponderzoekers in het veld, tot leider van het veld. Anna heeft ook gedaan wat tot dan toe in het veld miste: de brug slaan tussen individuele moleculen in de cel en het functioneren op celniveau, zoals celdeling of het migreren van een tumorcel in het omringende weefsel.”

Legoblokjes

Het onderzoek van Akhmanova begint bij eiwitten, de bouwstenen van het celskelet, die zij zelf graag vergelijkt met legoblokjes. Door gericht te zoeken naar eiwitten die een belangrijke functie lijken te hebben, ontdekte ze onder meer twee grote en tot dan toe onbekende groepen van celskelet-eiwitten, vertelt prof. Gijsje Koenderink van het Amsterdamse onderzoeksinstituut AMOLF.

Anna doet aan de lopende band belangrijke ontdekkingen. Ik vind het ontzettend indrukwekkend hoe hoog de kwaliteit van haar onderzoek is. Ze is echt wereldleidend op het gebied van het celskelet.

Totaalplaatje

Na de ontdekking van een interessant eiwit volgt het onderzoek naar de precieze functie. Zo ontrafelde ze samen met collega’s de rol van het eiwit ASPM bij de ontwikkelingsstoornis microcephalie. Bij deze stoornis, die ook ontstaat door besmetting met het Zika-virus, blijft bij de foetus de groei van de schedel en de hersenen achter. Vervolgens wil Akhmanova weten hóe eiwitten en onderdelen van het celskelet precies samenwerken. Bijvoorbeeld bij het vormen en transporteren van lysosomen - de ‘transportcontainers’ van de cel. Dit was een van de samenwerkingsprojecten met prof. Judith Klumperman van het UMC Utrecht.

Zo vult Anna het hele bouwwerk van de cel steeds verder in. Ze ontdekt niet alleen veel puzzelstukjes, maar maakt ook het totaalplaatje steeds verder compleet.

Klasse apart

Onderzoekers die met haar samenwerken zijn unaniem in hun lof over haar. “Ik vind haar een klasse apart”, vertelt Klumperman. “Anna is altijd bereid om mee te denken en te delen. Die kwaliteit maakt haar veelgevraagd. Ze luistert heel goed en legt daarna precies de vinger op de zwakke plek. Door sterke vragen te stellen ontdek je dan hoe je verder moet gaan. Ze brengt haar mening ongezouten, maar altijd vanuit een oprechte interesse om het onderzoek verder te helpen. Vaak komt er ook een grapje achteraan. Het is ontzettend fijn om zo iemand in de buurt te hebben om mee samen te werken.”

Vastbesloten en snel

“Ik heb veel van Anna geleerd, maar het belangrijkste is dat je vastbesloten moet zijn en je ideeën snel moet uitvoeren”, vult Kai Jiang, voormalig postdoc in de groep van Anna en inmiddels hoogleraar aan de Wuhan University, aan. “Anna weet ook altijd een manier te vinden om iets voor elkaar te krijgen. Ze is toegankelijk en staat open voor discussie en nieuwe ideeën. Ook sluit ze bij de begeleiding van haar groepsleden goed aan op ieders kwaliteiten.”

Anna is vooral geïnteresseerd in de celbiologie, ik iets meer in de technologie. Wij ontwikkelen nieuwe technieken die Anna, als early adopter, gebruikt in haar onderzoek naar hoe eiwitten in de cel bewegen. Onze samenwerkingen zijn heel prettig en hebben al veel nieuwe kennis opgeleverd. Biologen die ook nieuwe technieken snel oppakken, zijn vaak degenen die echte doorbraken kunnen forceren, en dat doet Anna regelmatig. Je ziet dan ook dat haar publicaties direct en veelvuldig door iedereen worden opgepakt.

Enorme drive

“Anna heeft heel veel kennis en inzicht in de complexiteit van de cel en een ontzettend goede intuïtie voor wat de volgende onderzoeksvraag moet zijn”, zegt Koenderink. “Bovendien is haar enorme drive erg inspirerend. Ze weet wat belangrijk is en focust daarop. Daarnaast ziet ze het belang van samenwerking met andere disciplines, zoals met biofysici als Marileen Dogterom en ik.”

Praktisch georiënteerd

“Ik ken Anna al sinds het eerste jaar van mijn promotie en dankzij haar ben ik de waarde van samenwerkingen gaan inzien”, vertelt Tanenbaum. “In onze samenwerking ontdekte ik hoe die het onderzoek versterkt. Anna is ook heel praktisch georiënteerd. Veel mensen hebben interessante ideeën, maar de uitdaging is om ze uitvoerbaar te maken. Anna helpt je om met een leuk idee iets nuttigs te doen. Dat is een van de redenen waarom ze zo enorm productief is.”

Lees ook het interview met Anna Akhmanova:

"Dit is een geweldige tijd om moleculair bioloog te zijn"