Extra gevoelig voor straf én complimentjes
Sommige kinderen reageren sterk op zowel een negatieve als positieve opvoedstijl
Promovenda Meike Slagt bestudeert hoe gevoelig kinderen zijn voor hun opvoeding: wat voor het ene kind werkt, werkt niet voor het andere. Dat geldt voor harde straffen en discipline, maar ook voor warmte en complimentjes. Waar ligt dat aan?
In het onderzoeksveld van Meike Slagt is het inmiddels een beroemde metafoor: je kunt kinderen ruwweg onderverdelen in paardenbloemen en orchideeën. Orchideeën zijn gevoelig voor wat er om hen heen gebeurt, terwijl paardenbloemen minder sterk op hun omgeving reageren.
De laatste 10 jaar is er veel onderzoek verschenen over dit onderwerp. Meike Slagt en haar onderzoeksgroep vatten 84 van die studies samen in een meta-analyse: ‘Ik kijk hoe de gevoeligheid van kinderen voor opvoedstijl afhangt van temperament, vroege persoonlijkheidskenmerken. Dat is een continue maat, van laag tot hoog en alles ertussenin. Statistisch gezien is dat nooit op die manier onderzocht. In onze analyse zagen we dat veel studies focussen op een klein stukje van het spectrum. Ze kijken bijvoorbeeld alleen naar de effecten van een hardvochtige opvoeding, of juist van een ondersteunende opvoedstijl.’
'Je moet kijken hoe hetzelfde kind op verschillende omstandigheden reageert.'
Veel onderzoek gaat bovendien over groepen: ‘Maar misschien is Jantje wel alleen gevoelig voor een harde disciplineringsstijl, en Pietje vooral voor warmte en ondersteuning. Eigenlijk moet je kijken hoe hetzelfde kind op verschillende omstandigheden reageert. Voor mijn eigen promotieonderzoek, dat verder voert dan deze analyse, probeer ik wel het hele spectrum te meten bij kinderen.’
Kwetsbaarheid als kracht
De meta-analyse van Slagt en haar groep biedt een overstijgende conclusie: ‘Dit is het grote plaatje. Ik denk dat het wel iets zegt dat zoveel onderzoeken met verschillende methoden allemaal in de richting van dezelfde conclusie wijzen.’
En die is? Kinderen met een ‘moeilijk’ temperament lijken gevoeliger voor negatieve én positieve omgevingsinvloeden. Vooral kinderen die als baby de temperamentstrek negatieve emotionaliteit vertoonden, een neiging tot emotionele instabiliteit. Slagt: ‘Wat ik vooral interessant vind is het hoopvolle hiervan. Misschien moeten we mensen die we traditioneel als kwetsbaar zien voor stress in een ander licht gaan zien: ze zijn wellicht gevoelig voor alles in hun omgeving, dus ook voor de positieve dingen.’
Dit bleek het duidelijkst als onderzoekers de opvoeding gemeten hadden met observaties, in plaats van met vragenlijsten: ‘We denken dat observaties iets betrouwbaarder zijn dan vragenlijsten die ouders zelf invullen. Zo’n vragenlijst reflecteert ook hoe ze zichzelf op dat moment zien. Hoe ervaren de kinderen hun omgeving, en wat denken ouders dat ze voor omgeving bieden? Dat zijn niet per se dezelfde dingen.’
Wees jezelf, er zijn genoeg anderen
Het onderzoek van Slagt kan belangrijke inzichten opleveren, ook voor opvoeders: ‘Ten eerste de boodschap dat mensen verschillen. We hoeven niet van iedereen dezelfde reactie te verwachten. Die erkenning is belangrijk.
‘De traditionele psychopathologie kijkt vooral naar wat er mis is met mensen. Wij onderzoeken waaróm zijn mensen zoals ze zijn. Hoe zit het met de match tussen mensen en hun omgeving? Wij vinden het in deze maatschappij niet leuk als mensen bijvoorbeeld agressief of depressief zijn, maar die dingen hebben misschien wel ooit een functie gehad.’
‘Mensen die minder gevoelig lijken, hebben misschien wel andere of intensievere hulp nodig.’
Er zijn nog veel vragen. Reageren gevoelige kinderen hun hele leven sterk op hun omgeving? Of alleen op bepaalde momenten, zoals in de puberteit, als er biologisch gezien van alles verandert?
Als je dat weet kun je ervoor zorgen dat mensen de hulp krijgen die ze nodig hebben. En dan niet alleen de extra gevoelige mensen, maar juist ook de ‘paardenbloemen’: ‘Mensen die minder gevoelig lijken, hebben misschien wel andere of intensievere hulp nodig.’
Meike Slagt verdedigt haar proefschrift Differential Susceptibility to Social Contexts: Putting 'For Better and For Worse' to the Test op 3 maart 2017.