Het wordt tijd dat we onze gletsjers beter beschermen

Een kwart van de wereldbevolking is voor zijn watervoorziening afhankelijk van berggebieden. Deze ‘watertorens’ van sneeuw en ijs staan onder grote druk. Bescherming ervan zou veel hoger op de agenda moeten staan, betoogt hoogleraar Walter Immerzeel.

In de discussie over zeespiegelstijging draait het vooral om de vraag of het smelten van het ijs in Groenland en Antarctica daaraan bijdraagt. Maar de klimaatverandering heeft veel directer invloed op de ‘watertorens’ van onze wereld. En dat is belangrijk. Want afgezien van de beide polen, ligt er nergens meer water (in de vorm van sneeuw en ijs) opgeslagen dan in de berggebieden van de wereld.

Veranderingen in de watercyclus in het hooggebergte hebben meteen invloed op de watertoevoer van irrigatiegebieden, waterkrachtcentrales, steden en natuurgebieden die zich benedenstrooms van de bergen bevinden. Als deze sneeuw en ijsbuffers smelten, dan kan dat in droge periodes direct leiden tot voedsel- en energieschaarste.

Gletsjers zijn iconisch voor klimaatverandering. We weten dat ze smelten, we weten alleen niet hoe snel

Gletsjers zijn iconisch voor klimaatverandering. We weten dat ze smelten, we weten alleen niet hoe snel. Dit geldt eens te meer voor de gletsjers van de Himalaya. Tot voor kort werd er bijna geen wetenschappelijk onderzoek gedaan in deze regio. Inmiddels is duidelijk dat de berggebieden van Azië een klimaat-‘hotspot’ zijn met grote ijs- en sneeuwvoorraden, een sterk afhankelijke voedsel- en energiesector, en een snelgroeiende bevolking in een politiek instabiele regio.

Satellietgegevens

Maar onderzoek naar deze watertorens is niet zo simpel. Hoewel op basis van satellietgegevens en modellen het gedrag van gletsjers op groot schaal redelijk goed in kaart wordt gebracht, is er weinig bekend over andere componenten die de watercyclus in het hooggebergte beïnvloeden, zoals neerslagpatronen, sneeuwprocessen, permafrost en grondwater. Omdat het terrein zo extreem is en veel belangrijke berggebieden zich op politiek gevoelige grenzen van landen bevinden, is het een uitdaging om langdurige meetreeksen op te bouwen.

Toch is het essentieel om met de stijgijzers in de sneeuw te staan om te leren begrijpen hoe de atmosfeer (‘de lucht’), de cryosfeer (‘het ijs’) en de hydrosfeer (‘het water’) elkaar beïnvloeden. Ook op dit terrein is vooruitgang geboekt, maar er is nog een lange weg te gaan. Zelfs al halen we het ambitieuze 1,5 graden doel van het klimaatakkoord van Parijs uit 2015, dan nog zullen we meer dan een derde van al het gletsjerijs in Azië kwijtraken. Op dit moment hebben we echter een koers ingezet die zal leiden tot een verlies van meer dan de helft van al het ijs in hooggebergte in 2100.

We zijn hard op weg om meer dan de helft van al het ijs in hooggebergte te verliezen in 2100

Dit zal grote consequenties hebben voor de 1,6 miljard mensen die afhankelijk zijn van dit water. De verdeling van water zou een wapen of pressiemiddel kunnen worden in onderlinge conflicten tussen landen. Waarbij het land dat zich geografisch het verste van de bron bevindt, het onderspit delft. Want waarom zou je een schaars product ‘zomaar’ delen met je verre buren als de onderlinge verhouding toch al niet zo goed is?

Zo vreest Pakistan, dat sinds zijn afhankelijkheid verscheidene oorlogen met India heeft uitgevochten, dat de wateraanvoer naar de Pakistaanse irrigatiegebieden zal veranderen door de bouw van waterkrachtcentrales in het Indiase deel van het stroomgebied van de Indus.

Onderzoek naar klimaatverandering in berggebieden reikt dan ook veel verder dan gletsjers alleen. Toekomstig bergonderzoek vereist een holistische aanpak en zal zich moeten richten op drie grote thema’s: een beter begrip van de fundamentele watercyclus in het hooggebergte; het leggen van verbanden tussen veranderingen in het hooggebergte en de groei van de watervraag benedenstrooms (door bevolkingsgroei, uitbreiding van irrigatiesystemen en aanleg van waterkrachtcentrales) en tot slot het in kaart brengen van de effecten van klimaatverandering op extremen zoals aardverschuivingen, lawines en overstromingen.

Waardevol en kwetsbaar

Bedreigde watertorens zijn kwetsbaar en waardevol en moeten daarom altijd beschermd worden, dat zal een grote uitdaging zijn

Berggebieden moeten, onafhankelijk van landsgrenzen, onderkend worden als een van de waardevolste en kwetsbaarste systemen op aarde, net zoals oceanen en regenwouden. Het zal een grote uitdaging zijn om de bedreigde watertorens in de toekomst te beschermen. Dit vereist naast het terugdringen van uitstoot van broeikasgassen op globale schaal ook het ontwikkelen van bergspecifieke klimaatadaptieve maatregelen zoals bijvoorbeeld het oprichten van nationale parken, het aanleggen van waterreservoirs en micro-waterkrachtcentrales en het opslaan van water in kunstmatige gletsjers.

Als we bereid zijn te investeren en vertrouwen op wetenschappelijk onderzoek en technologische vernieuwing en Gandhi’s bekende quote "Earth provides enough to satisfy every man’s need, but not every man’s greed" beter in acht te nemen, kunnen we het waardevolle water uit de bergen ook in de verre toekomst duurzaam blijven gebruiken.