“Focus bij herstel toeslagenaffaire op meer dan de materiële schade”

Op verzoek van het Ministerie van Financiën schreven hoogleraar Ingrid Robeyns en hoogleraar Rutger Claassen een ethische analyse en advies over herstel na de kinderopvangtoeslagaffaire. Op basis van individuele waarden, publieke waarden en proceswaarden analyseren ze de afhandeling van de toeslagenaffaire en komen ze tot aanbevelingen.

Ethisch advies belangrijk om álle waarden in beeld te krijgen

Ingrid Robeyns legt uit waarom juist het inwinnen van ethisch advies op grote dossiers als deze zo belangrijk is: “Vaak wordt er vooral door een juridische of bestuurskundige bril naar dergelijke dossiers gekeken. Dan blijven andere belangrijke waarden en perspectieven buiten zicht. Een ethische analyse brengt alle relevante waarden in beeld.”

De toeslagenaffaire heeft diepe wonden geslagen: in de politiek, in de samenleving, maar eerst en vooral bij de betrokken ouders, kinderen en andere naasten. De hersteloperatie verloopt trager dan velen aanvaardbaar vinden. Rutger Claassen licht toe: “De focus in het herstelproces lag tot nu toe vooral op de afhandeling van de materiële schade voor ouders. Onze analyse toont aan dat er een tiental waarden aandacht verdienen in het herstelproces, waaronder immateriële schade, erkenning, het handelingsvermogen van ouders individueel en collectief, en het herstel van de rechtsorde.”

Vaak wordt er vooral door een juridische of bestuurskundige bril naar dergelijke dossiers gekeken. Dan blijven andere belangrijke waarden en perspectieven buiten zicht.

Op basis van een ethische analyse doen de hoogleraren aan aantal aanbevelingen. Ingrid Robeyns: “We benadrukken het belang van werken aan empathisch vermogen in de organisatie en het vermogen om ethisch te reflecteren.” Robeyns vraagt ook extra aandacht voor het betrekken van het perspectief van ouders bij het herstel: “We pleiten ervoor om het verdere traject van afhandeling in samenspraak met een brede vertegenwoordiging van de ouders vorm te geven. Het traject blijft nu toch vooral vanuit de overheid ingericht.”

Schade nog groter dan alleen bij de getroffen gezinnen

En er moet verder gekeken worden dan naar de getroffen gezinnen, beargumenteert Robeyns: “We bepleiten dat een symbolische verzoening nodig is met de samenleving als geheel. Deze zaak gaat immers niet alleen de ouders aan: het vertrouwen van heel veel andere burgers in de overheid is hierdoor ook afgenomen. Dat kan op veel andere dossiers effectief optreden in de weg staan.” 

Er zijn op dit moment veel partijen ontevreden over het herstelproces. Robeyns en Claassen doen in hun advies aanbevelingen over hoe het beter kan. Claassen: “We hebben concrete aanbevelingen gedaan over hoe eerdergenoemde tien waarden beschermd en versterkt kunnen worden. Het is aan de Tweede Kamer, het kabinet, en de uitvoerende instanties om te overwegen of ze deze willen oppikken. Uiteraard hopen we – net als iedereen – dat in ieder geval de financiële compensatie zo snel mogelijk zal gaan.”