Dertien Utrechtse onderzoekers ontvangen Vidi-beurs

Dertien Utrechtse onderzoekers krijgen dit jaar een Vidi-beurs van 800.000 euro van NWO. De laureaten gaan het geld gebruiken om de komende vijf jaar een eigen, vernieuwende onderzoekslijn op te zetten. De Vidi’s zijn bedoeld voor ervaren onderzoekers die na hun promotie al een paar jaar succesvol onderzoek hebben verricht.

Van de 97 laureaten in deze ronde zijn er dertien afkomstig van de UU en het UMC Utrecht. Vijf van de laureaten doen onderzoek aan de faculteit Bètawetenschappen, één bij de faculteit Diergeneeskunde, drie bij de faculteit Geowetenschappen, één bij de faculteit Sociale Wetenschappen en drie bij het UMC Utrecht. Naast de dertien Vidi’s voor de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht is er ook één laureaat van het Hubrecht Instituut, één laureaat van het Prinses Máxima Centrum en twee laureaten van het NIOZ.

Dr. Gijs Heuts, Bètawetenschappen: Hopf algebra’s en periodieke homotopietheorie

De Vidi grant helpt ons een nieuwe brug te slaan tussen meetkunde en algebra.

Heuts en zijn team bestuderen een nieuw soort algebra, Hopf algebra’s, om meetkundige vormen in hoge dimensies te beschrijven. Net zoals een prisma een witte lichtstraal breekt in de kleuren waaruit deze bestaat, kunnen dit soort vormen gesplitst worden in delen die horen bij verschillende frequenties. Deze en andere globale eigenschappen van meetkundige vormen in hoge dimensies worden beschreven met behulp van homotopietheorie. Hopf algebra’s bieden nieuwe manier om homotopietheorie te bestuderen en zo meetkunde en algebra met elkaar te verbinden.

Dr. Valentijn Karemaker, Bètawetenschappen: Meetkundige p-structuren in families van abelse variëteiten en Drinfeldmodule

Ik ben erg blij met de mogelijkheden die deze Vidi beurs me geeft om me verder op dit onderwerp te storten. Door nieuwe meetkundige constructies te ontwikkelen, kunnen we in dit project belangrijke vraagstukken oplossen uit de aritmetische meetkunde.

Valentijn Karemaker doet onderzoek naar abelse variëteiten. Dit zijn meetkundige objecten afkomstig uit de getaltheorie. De punten op een abelse variëteit met een orde van een macht van p hebben een interessante structuur, over een eindig lichaam van karakteristiek p. Karemaker onderzoekt daarom hoe de structuur varieert in verschillende families van abelse variëteiten. Ook kijkt ze in haar onderzoek naar soortgelijke structuren op Drinfeldmodulen, die gezien kunnen worden als analogen van abelse variëteiten over functielichamen.

Dr. Alvaro del Pino Gomez, Bètawetenschappen: Flexibiliteit en rigiditeit van raak distributies 

Dit project richt zich op grotendeels onontgonnen terrein: de globale classificatie van distributies. Recente ontwikkelingen in dit veld laten zien dat er een spannende weg voor ons ligt.

Dit project zal een familie van wiskundige objecten bestuderen die bekend staan als distributies. Deze verschenen voor het eerst in de klassieke werken van meetkundigen als Marius Sophus Lie, Élie Cartan en vele anderen in hun studie van partiële differentiaalvergelijkingen. Na verloop van tijd zijn deze ideeën uitgegroeid tot complete onderzoeksgebieden binnen de wiskunde.

Dit project heeft tot doel om distributies te classifiseren en hun globale eigenschappen te begrijpen. Om dit te bereiken ontwikkelt Alvaro del Pino Gómez constructieve argumenten (om nieuwe voorbeelden van distributies te produceren) en invarianten (om distributies van elkaar te onderscheiden). Hiervoor is het nodig om bruggen te bouwen tussen verschillende wiskundige gebieden.

Dr. Abigail Nieves Delgado, Bètawetenschappen: Microbiome onderzoek en ras in het ‘Local South’

Dit project helpt ons te beslissen wanneer het nuttig is om raciale categorieën te gebruiken in onderzoek naar het menselijke microbioom en wanneer het juist schade veroorzaakt.

De bacteriën, virussen en schimmels die op en in ons lichaam leven vormen samen het microbioom. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat de samenstelling van het microbioom verandert, afhankelijk van onze omgeving, gewoonten en genen. De samenstelling van het microbioom heeft invloed op de menselijke gezondheid. Bij verschillende menselijke groepen treffen we verschillende microbiële groepen aan, waardoor rassenclassicaties in dit kader steeds meer een cruciale rol spelen. Abigail Nieves Delgado onderzoekt, vanuit het perspectief van wetenschapsgeschiedenis en -filosofie, wanneer het legitiem is om naar ras te verwijzen en wanneer niet, door te kijken naar hoe gezondheidsgerelateerd microbioomonderzoek wordt gedaan in Zuid-Afrika en Latijns-Amerika.

Dr. Balthasar Heesters, Bètawetenschappen: Spelregels voor antilichaamselectie

We weten nog verrassend weinig over de ‘regels’ waarmee antilichamen worden geselecteerd, terwijl dit het centrale mechanisme is achter beschermende immuniteit en auto-immuunziekten.

Antilichamen verbeteren zich continue tijdens ziekte of vaccinatie. Het lichaam doet dit door zeer veel verschillende antilichamen te maken en daarna de beste te selecteren. Gespecialiseerde ondersteunende cellen bepalen de regels voor dit selectieproces, maar wat deze wetten precies zijn is vooralsnog een mysterie. Balthasar Heesters en collega’s gaan testen wat de spelregels zijn en hoe ze gebroken kunnen worden. Door dit immunologische spel te begrijpen, willen de onderzoekers immuunziektes overwinnen en vaccinatie-inspanningen revolutioneren.

Dr. Riccardo Levato, Diergeneeskunde: Tijd en Bioprinten: Het Sturen van Organoïde Ontwikkeling en Therapeutische Stamcel Productie

Met dit Vidi-project zal ik een nieuwe technologie ontwikkelen om de rijping van cellen tot weefsels na het printen geleidelijk te begeleiden.

Donorweefsels en -cellen voor transplantatie zijn levensreddend, maar schaars en vaak niet beschikbaar voor veel patiënten. Het printen van levende cellen is een eerste stap om menselijke weefsels in het lab te bouwen, maar tot op heden bootsen geprinte cellen de functie van onze lichaamsdelen niet volledig na. Met dit Vidi-project zal ik een nieuwe technologie ontwikkelen om de rijping van cellen tot weefsels na het printen geleidelijk te begeleiden en een nieuwe oplossing te bieden voor biomedisch onderzoek en onderzoek in de gezondheidszorg. Ik ben erg blij met de steun van NWO, omdat de Vidi-financiering mij zal helpen bij het onderzoeken van nieuwe technologieën op het grensvlak van fotonica, biologie en chemie, en de impact daarvan op de geneeskunde.

Dr. ir. Niko Wanders, Geowetenschappen: Recover – Het begrijpen en voorspellen van factoren die droogte beëindigen en zorgen voor herstel van de schade veroorzaakt door droogte

Met deze Vidi ga ik uitzoeken waarom de ene droogte twee weken duurt en de andere meerdere jaren.

Droogtes komen steeds vaker voor en hebben steeds meer invloed op de maatschappij. Als gevolg daarvan zien we dat mensen zich niet langer afvragen “Hoe vaak komt een droogte voor?”, maar “Hoe lag duurt deze droogte nog en hoe beperken we de gevolgen?”. In het Recover project ga ik modellen ontwikkelen die kunnen voorspellen hoe lang droogtes nog aanhouden en hoe we de gevolgen kunnen beperken met adaptief waterbeheer.

Dr. Iryna Susha, Geowetenschappen: DATA ALLY: het Delen van Data tussen Bedrijven en Overheden voor Maatschappelijke Uitdagingen

Hoe kunnen overheden beslissingen nemen over maatschappelijke uitdagingen als veel van de relevante gegevens in handen zijn van bedrijven?

Om complexe maatschappelijke uitdagingen aan te pakken, zoals de klimaatcrisis of pandemieën, moeten regeringen op feiten gebaseerde beslissingen nemen op basis van de best beschikbare gegevens. Door de snelle opkomst van technologiebedrijven zijn veel van de relevante gegevens nu in handen van de particuliere sector. Dit project onderzoekt hoe deze ‘data-asymmetrie’ tussen overheden en bedrijven in balans kan worden gebracht, en de wijzen waarop deze bedrijfsgegevens worden gebruikt bij overheidsbeslissingen over maatschappelijke uitdagingen.

Dr. Michiel van Meeteren, Geowetenschappen: Academische impact op lange termijn: strategisch institutioneel werk in de Nederlandse sociale geografie en planologie (1945-1999)

We gaan de lange-termijn impact van geografisch denken op de 20e eeuwse Nederlandse samenleving ontdekken en van onze voorgangers leren hoe je fundamenten voor academische impact koestert.

“Academische impact op lange termijn” geeft nieuwe inzichten in hoe sociaalwetenschappelijk werk wetenschap en samenleving beïnvloedt, met als casus de sociale geografie en planologie. Het project analyseert de wetenschap-samenleving interactie met een biografische benadering waarbij de impact van een gehele wetenschappelijke carrière wordt gewogen van 40 hoogleraren en hun onderzoeksgroepen tussen 1945 en 1999. Gebruikmakend van zowel klassieke als digitale methoden om de grote hoeveelheden historisch materiaal te overzien brengt de studie de maatschappelijke en wetenschappelijke betekenis in kaart van onderzoek, onderwijs én organisatie. Dit resulteert in een dieper en breder begrip van de waarde van de sociale wetenschappen.

Dr. Bella Struminskaya, Sociale Wetenschappen: Big data heeft grote transparantie nodig

Ik wil een app ontwikkelen die de smartphonegebruikers controle geeft over welke gegevens wel en niet gedeeld mogen worden.

Smartphones kunnen dagelijks gegevens verzamelen over activiteiten en gedrag van hun gebruikers, gegevens die buitengewoon interessant zijn voor onderzoekers om de samenleving beter te begrijpen. Maar bij het delen van deze gegevens maken mensen zich zorgen om hun privacy. Statisticus aan de Universiteit Utrecht Bella Struminskaya wil een app ontwikkelen die de smartphonegebruikers controle geeft over welke gegevens wel en niet gedeeld mogen worden.

Alex Bhogal, UMC Utrecht: Het Brain State Profile: een neuroimaging raamwerk om de fundamenten van hersenplasticiteit in kaart te brengen

De hersenen hebben een verbazingwekkend vermogen om circuits te reorganiseren als reactie op letsel.

De hersenen hebben een verbazingwekkend vermogen om circuits te reorganiseren als reactie op letsel. De fundamenten van deze hersenplasticiteit zijn echter grotendeels onbekend, en dus hebben we tot nu toe geen therapeutisch gebruik gemaakt van plasticiteit. Het doel van dit project is om door de meest geavanceerde neuroimaging methoden een raamwerk te ontwikkelen voor het identificeren van kritische factoren die de reorganisatie van hersennetwerken mogelijk maken (of beperken). Dit systeem zal worden toegepast in een longitudinaal onderzoek naar patiënten die herstellen van een beroerte-gerelateerd hersenletsel en die een hoog potentieel hebben om hersenplasticiteit te tonen. 

Dr. Karin Jongsma, UMC Utrecht: De ethiek van samenwerking tussen artsen en kunstmatige intelligentie

Onder welke ethische voorwaarden kan samenwerking tussen arts en AI zijn voor medische besluitvorming?

In de geneeskunde werken artsen steeds vaker met kunstmatige intelligentie (KI). De relatie tussen arts en KI wordt daarbij beschreven als een vorm van samenwerking. We begrijpen echter nog niet goed wat hiermee bedoeld wordt: is dat zoals een samenwerking tussen een baas en zijn werknemer, tussen een politieagent en politiehond of zoals tussen twee gelijken? Dit project onderzoekt hoe we deze samenwerking moeten begrijpen en onder welke ethische voorwaarden samenwerking tussen arts en AI waardevol kan zijn voor medische besluitvorming.

Prof. dr. Maeike Zijlmans, UMC Utrecht: De ins en outs van de epileptische bron als gids voor epilepsie chirurgie

Epilepsie is niet alleen vervelend door de epileptische aanvallen, maar beïnvloedt ook de werking van de gezonde hersenen.

1 op de 100 mensen hebben epilepsie. Focale epilepsie, dus vanuit één plek in de hersenen, kan genezen worden met epilepsie chirurgie en dit kan mensen een levenslange ziekte besparen. Daarvoor moet de neurochirurg zo precies mogelijk weten waar de epilepsie vandaan komt. Dit kan volgens de onderzoeker door het elektrische hersensignaal tijdens hersenoperaties direct van de hersenschors te meten met speciale elektroden-matjes en de signalen met onder meer artificiële intelligentie te bestuderen. Epilepsie is niet alleen vervelend door de epileptische aanvallen, maar beïnvloedt ook de werking van de gezonde hersenen. De onderzoeker wil de relatie tussen gezond en ziek weefsel beter begrijpen via het elektrische signaal. Als laatste maakt dit project een stap richting de toekomst, door te kijken hoe we van buitenaf de epileptische signalen zo goed mogelijk op kunnen vangen.