De datawerkplaats: samenwerking tussen overheden en universiteit
Overheidsinstanties verzamelen veel gegevens en gebruiken data-technologie om hun dienstverlening te optimaliseren. Deze ‘dataficatie’ heeft op allerlei manieren invloed op de kerntaken van gemeenten en provincies. Het brengt ook vragen met zich mee, bijvoorbeeld over eigenaarschap, ethiek en technologie. De Utrecht Data School (UDS) en het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) zijn daarom een samenwerking gestart met lokale en regionale overheden om toegepaste kennis te ontwikkelen over data-praktijken.
Datawerkplaats
Dr. Mirko Tobias Schäfer (UDS) en prof. dr. Albert Meijer (USBO) werken in de datawerkplaats op dit moment samen met de gemeente Almere, gemeente Gouda, gemeente Woerden en de provincie Zuid-Holland. In eerste instantie gaan de onderzoekers met de externa partijen voor de komende twee jaar aan de slag. Schäfer: “Deze samenwerking maakt het mogelijk om middels interdisciplinair onderzoek bij drie verschillende gemeenten en een provincie te verkennen welke dagelijkse vaardigheden overheden moeten ontwikkelen om te kunnen functioneren in de digitale samenleving, en welke bestuurlijke rol ze moeten innemen.”
De datawerkplaats is een samenwerking tussen universiteit en praktijk en geen opdrachtonderzoek. Beide brengen kennis in: het gaat om transdisciplinariteit. Het doel is zowel om universitaire kennis van nut te laten zijn voor de praktijk als ook om academische inzichten te ijken aan de hand van interacties met de praktijk.”
Concrete kennisproducten
Het onderzoek betreft twee onderzoekslijnen. De eerste lijn verkend mogelijke handelingsperspectieven voor overheden ten opzichte van digitalisering. De tweede lijn onderzoekt welke operationele capaciteiten overheden in huis moeten hebben om goed te kunnen functioneren in de datagedreven samenleving. Schäfer: “Dit onderzoek is direct gekoppeld aan de vragen waar lokale en regionale overheden voor staan. Het doel is om concrete kennisproducten te ontwikkelen die bruikbaar zijn voor lokale en regionale overheden. Denk bijvoorbeeld aan een kader voor samenwerking met martkpartijen; of een richtlijn voor participatie van burgers in data-projecten, of een kader voor ethisch toetsen van data-projecten.”
Gouda
Een voorbeeld van hoe men samen werkt in de datawerkplaats is te vinden in de samenwerking met de gemeente Gouda. Schäfer: “In Gouda hebben we gekeken welke waarde data hebben bij het omgaan met een probleem als wooninbraak. De gemeente Gouda had al gegevens over daders, slachtoffers en gerelateerde adressen geanalyseerd, maar nog niet gekeken naar omgevingsfactoren. Studenten van de Utrecht Data School verzamelden deze gegevens voor vier verschillende categorieën: weer en tijd, kwaliteit van de wijken, sociale cohesie en gepercipieerde veiligheid. Met deze studenten kunnen we niet alleen data-praktijken onderzoeken, maar ook ontwikkelen, en we stimuleren debatten tussen stakeholders en beleidsmakers; door dit alles nemen we actief deel aan het vormgeven van de toekomstige datafied society.” Voor de datawerkplaats verkennen de onderzoekers de benodigde data-skills die de organisatie moet ontwikkelen om zelf waarde te kunnen creëren uit data.
Verantwoorde data-praktijken
Overheden hebben ook veel vragen op het gebied van verantwoord werken met data. UDS heeft in samenwerking met data-analisten van de gemeente Utrecht daarom de Ethische Data Assistent (DEDA) ontwikkeld. Schäfer: “DEDA biedt ondersteuning bij het beantwoorden van ethische vraagstukken rondom data-projecten. Het biedt ontwikkelaars, projectleiders en beleidsmakers handvatten om potentiële risico’s en valkuilen op te sporen en aan de kaak te stellen.”
We creëren nu een rijke leeromgeving waarin jonge onderzoekers direct een bijdrage kunnen leveren aan het versterken van de publieke sector en tegelijkertijd zich academisch kunnen verdiepen in vraagstukken.
Bijdrage aan academisch onderzoek
De datawerkplaats blijkt ook een mooie leeromgeving voor onderzoekers die ervan terugschrikken om vier jaar in een hokje aan een proefschrift te werken stelt Albert Meijer. “We creëren nu een rijke leeromgeving waarin jonge onderzoekers direct een bijdrage kunnen leveren aan het versterken van de publieke sector en tegelijkertijd zich academisch kunnen verdiepen in vraagstukken. Deze combinatie vinden steeds meer jonge onderzoekers zeer aantrekkelijk.” Meijer en Schäfer willen door hun interdisciplinaire samenwerking de dataficatie van overheden conceptioneel beschrijven en verkennen welk beleidskeuzes de publieke waarden van de open samenleving kunnen behouden. “Deze toegepaste onderzoeksprojecten leveren niet alleen direct resultaat op voor de partnerorganisaties maar dragen ook bij aan ons academisch onderzoek,” aldus Schäfer.
Civic University
De relatie tussen organisatorische capaciteit, publieke opgaven en legitimiteit moet opnieuw worden doordacht om tot effectieve en verantwoorde keuzes te komen over het gebruik en de regulering van data-praktijken. Dit past direct bij de ambities van de Universiteit Utrecht om samen te werken met maatschappelijke partners en wederzijdse kennistransfer mogelijk te maken. Directeur regionale samenwerking Cor Jansen is enthousiast: "Het is precies wat de UU voor ogen heeft met het concept van de Civic University, de universiteit met sterke inhoudelijke (onderwijs én onderzoek) en impactvolle verbindingen in haar directe maatschappelijke omgeving (in wijk, stad en regio)."”
Team
De datawerkplaats wordt in eerste instantie voor twee jaar gefinancierd door de externe partners. Twee onderzoekers, David van den Berg en Justine Dingelsted, en projectmanager Lotje Sifels maken naast Albert Meijer en Mirko Schäfer onderdeel uit van het team van de datawerkplaats.
