Wat is het limitarisme? Hoogleraar Ingrid Robeyns legt het uit
Robeyns maakt zich al jaren hard voor het limitarisme, waarom?
Interesse in haar concept ‘limitarisme’ is hoogleraar Ethiek van instituties Ingrid Robeyns niet vreemd: al sinds 2017 in de (media)aandacht groot. Wij maakten een overzicht, want wat houdt het limitarisme nu eigenlijk in? En waarom maakt Robeyns zich er al jaren hard voor?
Socialisme, communisme, limitarisme?
“Extreme rijkdom ondermijnt de democratie, is niet verenigbaar met ecologische noodwendigheden, is bijna altijd onverdiend en schaadt de belangen van iedereen, superrijken incluis.” Zo vatte De Wereld van Morgen (22 februari 2021) de onderzoeksresultaten van Robeyns samen. Het verheldert in één klap waarom zij pleit voor limitarisme, het begrenzen van rijkdom met een vermogensgrens: “Net zoals er ook een armoedegrens bestaat.”
Limitarisme is niet hetzelfde als socialisme of communisme, benadrukt Robeyns. “Het betekent dat je een bepaalde mate van ongelijkheid kunt accepteren”, legt ze uit in de podcast Goede gesprekken (10 april 2023). In de Volkskrant (1 december 2023) noemt ze inspanning en het nemen van risico’s als legitieme gronden voor beloningsverschillen. “Iemand die 40 uur werkt, krijgt meer dan iemand die 20 uur werkt. Een bepaalde mate van risico nemen mag ook beloond worden, daar heb ik geen problemen mee. Het is prima dat mensen ambities hebben, dat ze betaald worden voor wat ze doen, maar er moet een grens aan zitten.”
Morele vermogensgrens van het limitarisme
Waar deze grens moet worden getrokken is nog onderwerp van gesprek. Volgens Robeyns is dat een politiek en moreel vraagstuk, en zijn er verschillende redeneringen mogelijk om die grens te bepalen. Een van de mogelijkheden is om de grens daar te trekken waar vermogen niets meer toevoegt aan de kwaliteit van leven.
In de Volkskrant (1 december 2023) noemt ze een bovengrens van 10 miljoen euro. “Dat is de politieke grens, het rijkdomsmaximum waar het systeem op gericht zou moeten zijn”, legt ze uit. “Ik zeg met nadruk dat het een inschatting is. Een bijdrage aan de discussie. Dit zou het kunnen zijn. En het is voor de Nederlandse situatie. Ik kan me voorstellen dat het als je in New York woont en geen pensioen hebt, dan meer moet zijn.”
Limitarisme betekent dat je ongelijkheid inperkt, terwijl je ook een bepaalde mate van ongelijkheid accepteert.
“Ik noem ook nog een persoonlijke, ethische grens. Die ligt op 1 miljoen euro. Voor een gezin is het dan 2 of 4 miljoen euro. Dat is ruim zat om een goed leven te leiden. Waarom zou een mens meer moeten hebben? De wereld staat in brand en heeft veel geld nodig om het vuur te blussen. De rijksten bezitten veel geld dat ze helemaal niet nodig hebben. We moeten ons bluswater dus gaan halen bij de superrijken. Pas daarna bij de middenklasse, en zeker niet bij de armen.”
Uit haar onderzoek blijkt dat de Nederlandse bevolking ook wel een idee heeft waar de grens zou moeten liggen. “Een grote meerderheid van de Nederlanders (tegen prijsniveaus van 2018) vindt dat men bij een vermogen van 2,2 miljoen meer dan genoeg heeft”, schrijft ze in Vrij Nederland (13 maart 2023).
Ongelijkheid verkleinen
De grens zou bovendien niet alleen ‘top down’ moeten worden ingesteld. Superrijken zouden ook deels zelf de morele beslissing moeten maken om een deel van hun vermogen weg te geven, vindt Robeyns. “Limitarisme is simpelweg een woord voor de opvatting dat er een morele grens zou moeten zitten aan hoeveel rijkdom je kunt vergaren” (CBS News, 23 januari 2022). “Het is prima is om welgesteld te zijn, maar op een gegeven moment heb je te veel.”
In de Volkskrant (1 december 2023) vertelt Robeyns dat extreme rijkdom bijna altijd onverdiend is. “Bij grote vermogens speelt geluk vaak ook een rol, waardoor het maar de vraag is in hoeverre je moreel recht hebt op al die miljoenen. Bovendien: niemand wordt superrijk in zijn eentje, zonder de steun van de samenleving.” Ze vervolgt: “Het idee van een rijkdomsgrens is eigenlijk dat je het hele economische systeem zo probeert te hervormen dat het de ongelijkheid vermindert.”
Limitarisme zou de ongelijkheid in de samenleving dus verkleinen. Argumenten voor het belang hiervan heeft Robeyns genoeg. Zo wijst ze erop dat de alsmaar groeiende ongelijkheid een bedreiging vormt voor de samenleving. “De maatschappelijke onvrede over de grote vermogensongelijkheid en de toename van de kloof tussen de rijksten en de achterblijvers wordt steeds heftiger”, schrijft ze in Vrij Nederland (13 maart 2023).
Macht en invloed
Robeyns noemt ook de bedreiging van de democratie als argument voor limitarisme. Ze ziet dat de superrijken in de Verenigde Staten hun financiële rijkdom bijvoorbeeld relatief eenvoudig omzetten in politieke macht. “Dat kan door een universitair instituut te kopen of zwaar te financieren, en zo het maatschappelijke debat vorm te geven”, vertelt ze bij CBS News (23 januari 2022). “Of doordat rijken iemand financieren die zich kandidaat stelt en vervolgens president of congreslid wordt.”
In Nederland loopt dit minder vaart, al moeten we wel degelijk waken voor Amerikaanse toestanden, waarschuwt Robeyns. “Er ontstaat een machtsconcentratie”, licht ze toe in Het Parool (23 januari 2023). “Je kunt Mark Rutte bellen op zijn 06-nummer of grote donaties doen aan politieke partijen. Dat komt bovenop overheidsbeleid dat doorgaans al goed uitpakt voor mensen met veel vermogen.”
Ingrid Robeyns
Prof. Ingrid Robeyns is hoogleraar Ethiek van instituties aan de Universiteit Utrecht. Ze is opgeleid als econoom, maar met name geïnteresseerd in armoede, ongelijkheid en ethiek. Op 30 november verscheen haar boek Limitarisme: Pleidooi tegen extreme rijkdom.
“De mensen in Groningen, of de ouders en kinderen van de toeslagenaffaire voelen zich niet gehoord, en hebben geen directe lijntjes”, voegt ze eraan toe bij Goede gesprekken (10 april 2023). “Je hebt de facto te maken met ongelijkheid tussen burgers. Ook in Nederland.”
Limitarisme en de klimaatcrisis
Extreme rijkdom is niet alleen funest voor de saamhorigheid en democratie, maar ook voor het klimaat. Een recent onderzoek van Oxfam liet bijvoorbeeld zien dat de rijkste 1 procent mondiaal meer uitstoot dan de armste 66 procent. Kijkend naar de geschiedenis heeft het Westen de plicht als eerste stappen te zetten om de klimaatcrisis te beteugelen, zegt Robeyns bij Goede gesprekken (10 april 2023). “Nu zie je dat landen als India en China steeds meer uitstoten, maar historisch is dat nog steeds een kleine component. Al helemaal als je gaat kijken naar per hoofd van de bevolking.”
Het limitarisme is volgens Robeyns een goed begin. “Het is absurd dat er mensen op miljoenen en miljarden zitten die alleen dienen ter verdere accumulatie van die miljoenen of miljarden. Al het geld dat mensen niet nodig hebben voor hun eigen welzijn zouden we kunnen gebruiken om de klimaattransitie aan te jagen.”