De film Napoleon krijgt prima recensies, maar wat vinden onze geesteswetenschappers?
Beatrice de Graaf, Elwin Hofman en Renger de Bruin
Met het uitkomen van de film Napoleon van regisseur Ridley Scott leeft de interesse in Napoleon Bonaparte weer helemaal op. Verschillende media vroegen geesteswetenschappers van de Universiteit Utrecht om meer duiding van deze ontegenzeggelijk legendarische historische figuur.
Toxische liefde
Faculteitshoogleraar Beatrice de Graaf was te gast bij Op1 (4 december 2023) om te vertellen over de film. “In grote lijnen is het echt spectaculair en ook echt goed onderzocht”, zegt ze. Er zit volgens haar wel een rare spanning in de film: aan de ene kant is het een film boordevol veldslagen en aan de andere kant wordt een groot liefdesverhaal geschetst.
Napoleons drijfveer in deze verfilming is zijn liefde voor Josephine. “Al het bloed en al die ingewanden worden gereduceerd tot een liefdesrelatie die misgaat – en daarmee doe je geen recht aan wie Napoleon was”, vindt De Graaf. “Ik denk dat hij helemaal obsessed met haar was,” vertelt ze in Nieuwsweekend (18 november 2023), “maar tegelijkertijd was hij meer geobsedeerd met eeuwige roem en glorie.”
In het Nederlands Dagblad (16 november 2023) legt De Graaf uit dat je op twee manieren naar de film kunt kijken: als een dramatische, zinderende film of als een historisch-getrouwe film. Dat laatste is het niet, schrijft ze, maar dat is ook nooit de ambitie van regisseur Scott geweest. Onder de streep raadt ze de film wel aan. “Als je de film ziet als een manier om je studenten warm te maken voor de negentiende eeuw of de periode van de Franse Revolutie, is dit natuurlijk een fantastische manier,” zegt ze in Op1.
“Napoleon is al een cultfiguur sinds Waterloo”
De Vlaamse krant De Standaard (22 november 2023) vroeg universitair docent Cultuurgeschiedenis Elwin Hofman waarom Napoleon meer dan tweehonderd jaar na zijn sterfdatum nog steeds zo fascineert. “Voor sommigen blijft Napoleon de charismatische leider met een onmiskenbare impact op de westerse maatschappij”, vertelt Hofman. “Denk aan de Code Napoléon, nog altijd de basis van ons burgerlijk wetboek.”
“Tegelijk was hij een machtswellusteling met een ontzettende controledrang die heel wat democratische verwezenlijkingen van de Franse Revolutie in de kiem heeft gesmoord. Hij heeft tienduizenden soldaten meedogenloos de dood ingejaagd en trad hardvochtig op tegen de legers die hij overwon.” Hofman wijst erop dat onder Napoleon de vrouwenrechten werden ingeperkt, de censuur bikkelhard was en de slavernij opnieuw werd ingevoerd. Ook probeerde hij de Haïtiaanse onafhankelijkheid ongedaan te maken.
Welke sporen liet Napoleon na in Utrecht?
Napoleon liet ook zijn sporen na in Utrecht. Welke dat waren vertelt onderzoeker Renger de Bruin in het AD (27 november 2023). “Het enige dat Napoleon belangrijk vond, was zijn leger en de infrastructuur die ervoor nodig was om snel troepen te verplaatsen. Daarvoor had hij al de Amsterdamsestraatweg laten aanleggen.”
Tijdens zijn bezoek aan de stad voerde hij direct een flink bezuinigingspakket in. De universiteit moest de deuren sluiten en voorzieningen voor burgers werden gekort. Veel jonge mannen werden opgeroepen om mee te vechten in de legers. Dat stootte Utrechters voor de borst, zeker toen Napoleon minder militaire successen had.
“Franse troepen werden [hier] bijvoorbeeld met rot fruit bekogeld. Op 28 november trokken de Fransen zich terug uit Utrecht. Later op die dag verschenen de Kozakken, als voorbode van het Pruisisch-Russisch leger. Utrecht heeft die dag 100 jaar lang als Bevrijdingsdag gevierd, vergelijkbaar met het Leidens Ontzet.”