Carnaval heeft christelijke wortels, maar de kerk wilde er niets mee te maken hebben

Carnaval staat weer voor de deur. Na een jaar is het feest terug van weggeweest. Reden genoeg voor het NTR-programma Andere tijden om er een uitzending aan te wijden. Promovendus en onderzoeker van middeleeuwse feestcultuur Rozanne Versendaal geeft een historische duiding van het eeuwenoude volksfeest, aan de hand van Pieter Bruegel de Oudes schilderij ‘De strijd tussen Vasten en Vastenavond’ uit 1559.

Dwaas gedrag en christelijke wortels

Na de Reformatie wilde de katholieke kerk lang niets te maken hebben met de uitspattingen qua drank en seks. Toch heeft carnaval duidelijke christelijke wortels. “Carnaval is eigenlijk een heel letterlijke interpretatie van bijbelverzen”, legt Versendaal uit. “Tijdens carnaval zie je dat mensen zich tijdelijk heel dwaas gedragen, en in de Bijbel staan teksten met een strekking als ‘Wat dwaas is voor de mensen, is wijs voor God’.”
 

Een paar dagen per jaar werden de zaken omgedraaid. “Je zag dat mensen het leuk vonden om zich te verkleden als bijvoorbeeld een heel arm persoon,” zegt Versendaal, “terwijl ze dat zelf helemaal niet waren.” Op het schilderij van Bruegel zie je dat dwaze gedrag goed terug. Zo is de uitgelichte man van het paartje (met de grote hoed) in het midden van het schilderij verkleed als een gebocheld persoon.  

De moraal van Bruegel

Op het schilderij is te zien hoe onder andere het carnavalsfeest er in de middeleeuwen uitzag. Bruegel schilderde het feestgedruis, de volle herbergen, toneelvoorstellingen, het vele drinken en zelfs een vrijend paartje. Maar, zegt Versendaal, dat ene paartje in het midden van het schilderij is misschien wel het interessantst. “Je ziet dat ze weglopen van het feest, terwijl de nar, die ernaast staat, nog steeds naar het feest toe gaat. En dat is eigenlijk de morele boodschap van het schilderij: er is een bepaalde tijd om te feesten, maar er is ook een tijd om daar weer van weg te gaan.”

Vastentijd

Na carnaval begint de vastentijd, veertig dagen van vasten en bezinning. “Vastenavond is de laatste avond van het carnavalsfeest”, vertelt Versendaal. “Mensen konden nog één keer helemaal losgaan met veel eten, veel drinken, maar daarna kwam een periode van onthouding.” Op het schilderij van Bruegel de Oude komt deze tegenstelling ook terug. “Vooraan zien we Vastenavond, een dikke man op een bierton die het carnavalsfeest representeert. En aan de andere kant zien we de vasten, een wel heel mager figuur” – de strijd tussen de vette Vastenavond en het magere Vasten.