Waarom kun je wel hoogleraar zeggen maar klinkt hooglerares raar?
In het Nederlands kun je van veel beroepsnamen mannelijke en vrouwelijke versies maken: boer en boerin, leraar en lerares, wetenschapper en wetenschapster. In veel gevallen heeft de vrouwelijke versie allerlei bijbetekenissen (zo klinkt ‘kokkin’ voor veel mensen minder professioneel dan ‘kok’), of zelfs een andere hoofdbetekenis (een ‘secretaresse’ is geen vrouwelijke secretaris).
Zulke (bij)betekenissen komen tot stand door de voorbeelden die we zien: we associëren het woord ‘kok’ eerder met een professionele chef-kok met michelinster omdat we daar veel beelden van hebben gezien, terwijl we bij het woord ‘kokkin’ vooral voorbeelden hebben gezien van gezellige moederfiguren die met een morsig schort aan voor de hele familie pasta koken. Het voelt dan gek om toch ‘kokkin’ te gebruiken voor een vrouwelijke chef-kok. Iets soortgelijks gebeurt bij ‘hoogleraar’: dat woord hebben we vaak gehoord, maar ‘hooglerares’ gebruiken we niet zo vaak en daarom klinkt het raar.
Neutrale term
Maar waarom gebruiken we ‘hooglerares’ dan niet vaker? Veel mensen zeggen liever ‘hoogleraar’ omdat ze denken dat die vorm neutraal is; hij kan immers naar mannen en vrouwen verwijzen. Het geslacht van een professor doet er niet toe, dus waarom zou je dan de vrouwelijke versie gebruiken, zo is de gedachte. Hoe goedbedoeld ook: in de praktijk blijkt dat mensen bij een zogenaamd neutrale term als ‘hoogleraar’ toch automatisch aan een man denken, doordat ze daar meer voorbeelden van hebben gezien. Als je een vrouw ‘hoogleraar’ noemt, spreek je haar dus eigenlijk met een verkeerde vorm aan (alsof je een mannelijke boer met ‘boerin’ aanspreekt). Dit heeft concrete gevolgen: vrouwen reageren bijvoorbeeld significant vaker op sollicitaties waarin gezocht wordt naar een directeur/directrice in plaats van naar een directeur. Als je hoogleraressen wilt werven, kun je dus beter dat woord gebruiken – dan zal het woord uiteindelijk ook minder vreemd klinken.
Sterre Leufkens
Sterre Leufkens is Universitair Docente in de Nederlandse Taalkunde bij het departement Talen, Literatuur en Communicatie en de afdeling Nederlandse Taal en Cultuur in Utrecht. Zij is verbonden aan het onderzoeksinstituut Utrecht Institute of Linguistics OTS en de onderzoeksgroep Language Structure: Variation and Change.