Wat is de Biblebelt eigenlijk?
James Kennedy over de Amerikaanse en Nederlandse Biblebelt
De tentoonstelling Bij ons in de Biblebelt werd deze zomer druk bezocht in het Catherijneconvent. De fascinatie voor de bevindelijk gereformeerde Nederlander blijkt groot. Maar de term Bible Belt is van oorsprong Amerikaans. Hoe kwam deze term overwaaien naar Nederland? En wat is de Amerikaanse Bible Belt nu precies? Op 1 augustus hield prof. dr. James Kennedy (Internationale en politieke geschiedenis) een lezing over de Amerikaanse Bible Belt. In een nagesprek gaat hij verder in op dit fenomeen.
Satirische origine
De term Bible Belt is van origine satirisch, legt Kennedy uit. Columnist H.L Mencken (1880-1956), bekend om zijn vlijmscherpe pen, gebruikte deze term voor het eerst. Hij herkende begin 20e eeuw een aantal tendensen in het midden van Amerika. In staten als Nebraska, Oklahoma en Minnesota ontstonden er nieuwe, conservatieve, antikatholieke sentimenten.
Anti-alcohol en methodisme
Volgens Mencken was een staat onderdeel van de Bible Belt als deze voldeed aan vier kenmerken. Zo moest de Anti-saloon League er werkzaam zijn. Deze sterk protestantse lobby, die ontstond ten tijde van de Amerikaanse drooglegging, streed tegen (illegaal) alcohol-gebruik. Ook verzetten zij zich tegen de groepen die zij zagen als drinkers: Katholieken, Duitse Luthersen en migranten. Er moest tevens een sterke enclave van methodistische kerken in een staat aanwezig zijn. Deze kerken kenmerken zich door een focus op “goed, proper, christelijk gedrag”, en anti-calvinistische sentimenten.
De derde voorwaarde voor een Bible Belt is volgens Mencken namelijk de aanwezigheid van de Ku Klux Klan
KKK
De grootste schok in de lezing van Kennedy komt hierna, met wat ongemakkelijk gelach en rumoer in de zaal tot gevolg. De derde voorwaarde voor een Bible Belt is volgens Mencken namelijk de aanwezigheid van de Ku Klux Klan. Deze groepering ontstond ongeveer gelijktijdig met de opkomst van de Amerikaanse Bible Belt, eind negentiende eeuw. Deze groepering was destijds niet alleen anti-zwart, maar ook anti-Joods, antikatholiek en antimigratie. Dit komt overeen met het gedachtegoed in de Amerikaanse Bible Belt toentertijd.
Rondreizende predikers
De slotvoorwaarde was de aanwezigheid van een Chautauqua. Dit is een rondreizend circuit van lezingen in ruraal Amerika, gehouden in grote tenten, waar netwerken van sprekers bijeenkomen. Veel van deze sprekers waren predikers, en hun preken werden vaak opgeleukt met licht amusement.
De moderne Bible Belt
Toch zijn dit niet de eerste vier kernmerken die omhoog komen als we denken aan de Amerikaanse Bible Belt. Sterker nog, we denken dan vaak aan een hele andere geografische regio, de Deep South. Deze verschuiving vond plaats in de jaren ’60, licht Kennedy toe. In deze zuidelijke staten bleek het protestantisme zich sterk te kunnen ontwikkelen door gebrek aan invloeden van buitenaf. Door weinig migratie bleef het baptisme de grootste denominatie, en door de geringe geldomloop vertrokken er weinig mensen.
Individualistische trots
Het creëert ook een voedingsbodem van wantrouwen tegen de elite, en een trots voor eigen cultuur. Het baptisme, waarin individualisme en de eigen keuze voor God centraal staan, kan daardoor groeien. Kennedy: “Amerikaans Calvinisme legde al vroeg een grotere nadruk op de heiliging van de gelovige [het geloof dat je met eigen daden de hemel kunt verdienen. red.], dan in Nederland gangbaar was. Of dat in oorsprong Amerikaans was betwijfel ik, maar op den duur sloot dit aan bij een Amerikaanse optimisme over het eigen kunnen, om zelfredzaam het eigen leven in te kunnen richten.”
Amerikaans Calvinisme legde al vroeg een grotere nadruk op de heiliging van de gelovige dan in Nederland gangbaar was. Of dat in oorsprong Amerikaans was betwijfel ik, maar op den duur sloot dit aan bij een Amerikaanse optimisme over het eigen kunnen, om zelfredzaam het eigen leven in te kunnen richten.
Southern pride
De groei van de kerken daar hangt ook sterk samen met een trots voor de zuidelijke identiteit, zo schetst Kennedy. De boosheid op burgerrechtenbewegingen en de angst voor secularisatie zorgt ervoor dat veel zuiderlingen in de jaren ‘60 hun hakken in het zand zetten. Ze omarmen het nationalisme en conservatisme, geloof incluis. Dat staat volgens Kennedy haaks op de Nederlandse ervaring: “De Biblebelt zélf is in Nederland een verbindende identiteit voor mensen. In Amerika kunnen het zuiderling zijn en het wonen in de Bible Belt als complementaire identiteiten worden ervaren.”
De Nederlandse Biblebelt
De Nederlandse Biblebelt ontstaat óok eind negentiende eeuw en wordt sterker afgetekend in de jaren ‘60, maar de term komt pas in de jaren negentig overwaaien. De voornaamste reden hiervoor is volgens Kennedy “dat Nederland dan dermate ontkerkelijkt is, dat het gebied van Zeeland naar Staphorst steeds meer zichtbaar wordt als écht afwijkend.” De Biblebelts zijn heel verschillend qua geloofsbeleving, maar ze ontstaan volgens Kennedy in Amerika en Nederland wel op dezelfde manier: “Biblebelts ontstaan waar er vrij veel verscheidenheid onder protestanten te vinden is, maar waar weinig katholieken zijn. Het protestantisme is de culturele norm, maar er zijn heftige discussies onderling over de juiste leer en de juiste moraal. Dat is wat deze twee Biblebelts met elkaar gemeen hebben.”