Het beste voor het babybrein

De eerste 1001 dagen in het leven van een kind zijn cruciaal voor de ontwikkeling van de hersenen. In deze eerste twee jaar leert een baby kruipen, lopen, de moedertaal spreken en begrijpen. Dit alles wordt aangestuurd vanuit het brein. Voor een optimale hersenontwikkeling is een goede balans nodig; voldoende slaap, stimuleren van klanken, taal en spel. Wat kun je als ouder of verzorger doen om die ontwikkeling te stimuleren? Onze jeugdonderzoekers Corette Wierenga, Caroline Junge en Jeroen Dudink geven advies, elk vanuit hun eigen vakgebied.

Tips over stimuleren gehoor 

Sensitieve periodes 
Corette Wierenga doet als neurofysioloog onderzoek naar hersenverbindingen op celniveau “Externe invloeden zijn enorm belangrijk voor de vorming van het brein. De informatie uit de genen is niet genoeg om de ontwikkeling van het brein te sturen,” aldus Wierenga. Het brein moet op het juiste moment de juiste input krijgen. Zo zijn er verschillende sensitieve periodes, waarbij het brein zich gaat vormen naar de informatie die het krijgt. “Als een kind doof geboren wordt en het krijgt op volwassen leeftijd pas een gehoorapparaat, is het moeilijk om de auditieve cortex nog goed te ontwikkelen. Als ze in die kritieke periode de input niet hebben gekregen, blijft het brein hangen in een onaffe structuur.”

Het heeft weinig zin om je pasgeboren kleine een Shakespeare voordracht te geven.

En wanneer krijgt een kind nou niet de juiste input? “Eenzijdigheid is niet goed. Als een kind altijd maar één liedje hoort, of één persoon ziet, zal het brein niet flexibel worden. Helemaal geen input is natuurlijk ook niet goed. Als je je kind nooit knuffelt, zal het niet leren dat aanraking iets fijns en vertrouwds kan zijn.” Daarnaast moet de input niet te hoog gegrepen zijn. “Het heeft weinig zin om je pasgeboren kleine een Shakespeare voordracht te geven. Maar een simpel liedje, of met makkelijke woordjes kletsen met je baby is erg goed voor het kindje.”

Tips over stimuleren taal 

Taalontwikkeling 
De taalontwikkeling van een kindje begint al in de baarmoeder. Caroline Junge - experimenteel psycholoog en onderzoeker naar de vroege taalontwikkeling - licht dit toe: “Het gehoor van een ongeboren baby ontwikkelt tijdens de zwangerschap bij 26-30 weken. Baby’s leren dan het ritme van de moedertaal. Het ritme van het Nederlands en het Engels lijken best op elkaar, maar het Frans is daarentegen weer heel anders.” Ook blijkt dat baby’s geluiden kunnen onthouden van wat ze in de baarmoeder hebben waargenomen. “Dit is één van mijn favoriete studies: De baby’s van moeders die dagelijks naar de soapserie ‘Neighbours’ keken tijdens hun zwangerschap werden vergeleken met baby’s waarvan de moeders deze serie niet keken. De kindjes waarvan de moeders de serie wel hadden gezien, reageerden op de tune van de serie. De andere kindjes niet. Hoe bijzonder is het, dat je al voor je geboorte geluiden kan waarnemen. Én onthouden.”

Individuele verschillen
Er zijn grote individuele verschillen in bij de taalontwikkeling van verschillende kinderen. “Waardoor dat komt? Dat is de grote vraag. Ouders die meer praten, vragen stellen en voorlezen helpen een kindje bij het ontwikkelen van woordenschat en uitspraak. Als het kind een ouder broertje of zusje heeft zorgt dit ervoor dat het gemiddelde kind ietsje achter loopt. Hoe meer één op één contact het kind heeft met de ouder, hoe meer het leert over zijn moedertaal.” Ook het karakter van het kindje beïnvloedt de taalontwikkeling. “Hoe meer het kind de interactie opzoekt, bijvoorbeeld door te wijzen of dingen te laten zien aan de ouder, hoe meer het verbale reacties uitlokt van de ouder. En hoe meer taal het kind hoort van de ouder, hoe sneller kinderen woorden oppikken.”

Aandacht vasthouden
Mensen doen van alles bij het spreken om de aandacht van kinderen te krijgen en vast te houden. “De stem wordt vaak wat hoger, we praten met duidelijke intonatie en herhalen veel. Dat gaat heel natuurlijk. Zelfs jonge kinderen gebruiken deze trucjes onbewust om de aandacht van baby’s vast te houden.Ook spreken ouders vaak in de derde persoon. ‘Mama gaat even boodschappen doen’. We doen alles om het zo duidelijk mogelijk te maken voor het kind.”

Tips 
Wat kun je als ouder doen om de taalontwikkeling van je kind te stimuleren? “Wat je vaak ziet bij baby’s is dat ze op zoek gaan naar herhaling en op een gegeven moment nieuwigheid willen. Uit uitdagende situaties leer je meer.” De focus verschuift dus van veel praten en herhalen naar veel praten en variatie in taal. “Voorlezen is erg belangrijk voor de taalontwikkeling van jonge kinderen. Het is nog beter als je het samen doet: maak er een gesprek van. Stel veel vragen aan je kindje. Die uitwisseling wordt steeds belangrijker als je kind wat ouder wordt.”

Tips voor stimuleren van slaap 

Slaap 
Maar ook slaap en het slaapritme van een kind zijn erg belangrijk voor een optimale hersenontwikkeling en het leren van taal en andere vaardigheden. Jeroen Dudink werkt als neonatoloog en als onderzoeker en pleit voor meer aandacht voor slaap. “Slaap wordt niet echt meegenomen als we het over gezondheid hebben. Terwijl we één derde van ons leven slapen. Voor jonge kinderen en baby’s is het nog belangrijker. In de baarmoeder slapen baby’s tot wel 22 uur per dag.”

Premature baby’s 
Te vroeg geboren kindjes die op de afdeling Neonatologie belanden, slapen helaas veel minder op een dag. Gemiddeld zo’n vijftien uur laat onderzoek zien. “De baby’s moeten worden wakker gemaakt voor bijvoorbeeld voeding, medicijnen of voor een luier die verschoond wordt. Dit is niet goed voor het slaapritme van de te vroeg geboren baby. Het is dus verstandig om zorg af te stemmen op slaap.” Maar hoe zie je of een te vroeg geboren baby ligt te slapen? Een getraind oog kan het onderscheiden, maar een baby in ‘actieve’ slaap kan sterk lijken op een baby die wakker is. Om dit probleem op te lossen stapte Dudink in 2019 naar de Hacking Health in Utrecht. “We hebben data over slaap, hartslag en ademhaling gecombineerd. Hiermee ontwikkelden we een voorspellend algoritme, dat automatisch het proces van de slaap van een baby analyseert. We hopen dat hiermee in de toekomst verpleegkundigen kijken naar de monitor om te zien of een baby nog slaapt. Dan kunnen sommige handelingen nog even wachten tot het kindje wakker is.”

Actieve slaap 
Het slaapritme van baby’s verschilt sterk van dat van volwassenen. Ongeveer tien procent van de slaap van volwassenen is REM-slaap, terwijl wel tachtig procent van de slaap van baby’s ‘actieve slaap’ (vergelijkbaar met REM slaap) is. “In de actieve slaap stadia maken baby’s veel spontane bewegingen. Ze kunnen schoppen, slaan, fronsen, huilen en maken geluidjes; ze spelen als het ware hun eigen Mozart. Ze genereren hun eigen activiteit en zijn hard bezig om zich vol te ontwikkelen.” En juist het gebrek aan de actieve slaap lijkt Dudink problematisch bij premature kindjes. “We verwachten dat er een sterk verband is tussen het gebrek aan actieve slaap en latere problemen in de sociaal-emotionele ontwikkeling van deze kinderen. We gaan onderzoeken of deze hypothese ook klopt.”

Slaaptips 
En wat kun je als ouder doen om je oudere kind zo goed mogelijk te laten slapen? Samen met slaapexperts van de Hoogstraat en Kempenhaeghe is Dudink bezig met een infographic met slaaptips voor zuigelingen. “Bij deze alvast een paar tips. Herken vermoeidheidssignalen bij je baby. Overprikkeld zijn kan ook een teken van moeheid zijn. Probeer naar een ritme te streven, een slaapritueel kan daarbij helpen. Baby’s moeten leren slapen.” Maar ook de omstandigheden van de slaapkamer moeten prettig zijn. “Let op een donkere slaapkamer voor de nacht die aangenaam warm is, maar niet te warm.”