Dr. Heidi Lesscher: "Door te spelen leren dieren en mensen gevaarlijke situaties herkennen en risico’s inschatten"

Dr. Heidi Lesscher is universitair docent bij de faculteit Diergeneeskunde. Ooit afgestudeerd in de biofarmacie en gepromoveerd op cocaïnegevoeligheid bij knaagdieren, bestudeert ze sinds 2006 alcoholgebruik in ratten, om meer te weten over het ontstaan van verslaving en de onderliggende neurobiologische mechanismen van verslaving. Recent heeft ze het onderzoeksrepertoire uitgebreid, en bestudeert nu wat de relatie is tussen spelgedrag en verslavingsgevoeligheid.

Is spel van invloed op gevoeligheid voor alcoholverslaving? Heeft veel of weinig spelen te maken met controleverlies? Wat blijkt uit de studies van Heidi en haar collega’s is dat proefdieren die véél spelen, ook veel alcohol gaan drinken als ze de kans krijgen, maar meer controle over hun gebruik hebben dan dieren die op jonge leeftijd van spel onthouden waren. De spelende ratten vertonen dus minder verslavingsachtig gedrag. “Door te spelen leren dieren – en mensen – gevaarlijke situaties herkennen en risico’s inschatten, beter dan hun niet-spelende soortgenoten. Verslaafd zijn gaat vaak gepaard met conflictsituaties: gebruik versus vriendschap, gebruik versus gezondheid. Mogelijk is spel dus van belang voor het omgaan met dergelijke situaties, en daarmee ook voor verslavingsgevoeligheid.”

Iedereen heeft wel iets met spelen en we weten intuïtief dat spel heel belangrijk is voor de ontwikkeling.

Weerbaarheid

Spel spreekt tot de verbeelding van bijna iedereen, en er is veel aandacht voor. “Het is ook een heel energiek thema”, vindt Heidi. “Iedereen heeft wel iets met spelen en we weten intuïtief dat spel heel belangrijk is voor de ontwikkeling. Ons onderzoek is erop gericht dit beter te begrijpen. De studie naar verslavingsgevoeligheid liet bijvoorbeeld zien dat spel belangrijk is om als volwassene om te gaan met moeilijke situaties en tegenslagen. Bovendien krijg je tijdens spel sociale feedback: wat is gewenst en ongewenst gedrag, waar liggen je eigen en andermans grenzen? Je leert al spelend om te gaan met een scala aan emoties; spelen draagt ook bij aan je weerbaarheid.”

Voorbij je eigen discipline

Binnen Healthy play/Better coping proberen de neurobiologen hun kennis van spel uit te breiden en te vertalen naar kinderen. Met name sociaal spel: dat is makkelijk te bestuderen in een diermodel. Heidi: “Maar kunnen we ook groepsspel meten bij kinderen en kunnen we uitspraken doen over het belang van spel voor pro-sociaal gedrag? Het zijn mooie discipline-overstijgende vragen waar we ons mee bezig gaan houden." "Ik vind de mensen in het kernteam allemaal even inspirerend. Je kijkt over je eigen randje, je leert elkaars taal spreken en door elkaars ogen anders naar je eigen werk te kijken. Ik zou normaal gesproken vanuit mijn werk niet betrokken raken bij onderzoek met kinderen. En ook nooit in mijn eentje op het idee zijn gekomen om te bestuderen wat er gebeurt als ratten wordt uitgesloten van sociaal spel.”

Je kijkt over je eigen randje, je leert elkaars taal spreken en door elkaars ogen anders naar je eigen werk te kijken.

Ze is nieuwsgierig naar samenwerkingen met partijen buiten de UU en het WKZ, bijvoorbeeld met speltherapeuten van de Hogeschool Utrecht. Het plan is die te laten kijken naar spel bij kinderen uit het WKZ of uit de onderzoekspopulatie van Dynamics of Youth. Wat zien, doen en denken speltherapeuten wanneer ze werken met chronisch zieke kinderen? 

"Spel is heel ingewikkeld en divers. Hoe meet je de intensiteit van spel?"

Objectief meten

De grootste uitdaging is volgens Heidi om een objectieve methode te ontwikkelen om spel te kunnen meten bij kinderen. “Spel is heel ingewikkeld en divers. Hoe meet je de intensiteit van spel? En hoe kwantificeer je spel als kinderen heel verschillend spelen? Hoe kun je zien en vastleggen wat er in welke fase van spel gebeurt? Er zijn al wel een paar meetinstrumenten, maar die zijn vaak kwalitatief. Daar moeten we mee aan de slag.”

Verder kan het haar allemaal niet breed genoeg zijn. “Ik heb sowieso een brede interesse, en ik zie hoe belangrijk spel is voor de ontwikkeling, op hoeveel vlakken het invloed op kinderen en dieren heeft. Individuele weerbaarheid heb ik altijd interessant gevonden, en de positieve draai die we daar met dit thema aan kunnen geven, spreekt me aan. Kijken naar wat chronisch zieke kinderen wél kunnen, kijken naar wat wij wél voor ze kunnen betekenen. Ja, voor mij brengt spel en onderzoek heel veel bij elkaar.”

Stoepranden

Wat voor speeltype was ze vroeger zelf, in haar kinderjaren begin jaren ’80? “Binnen was ik een individuele speler: een knutselaar, een puzzelaar. Maar vooral veel buitenspelen, dat was heel gewoon toen: na het eten de wijk in, verstoppertje spelen, stoepranden, het bos in… We waren lekker veel buiten, met alle kinderen uit de buurt.”

Onderzoeksthema Dynamics of Youth

Wil je maatschappelijke problemen aanpakken, dan kun je het beste beginnen bij kinderen. Het Utrechtse onderzoeksthema Dynamics of Youth investeert in een veerkrachtige jeugd. Wetenschappers uit alle vakgebieden werken samen om kinderontwikkeling beter te leren begrijpen. Hoe helpen we kinderen en jongeren groeien en bloeien in onze snel veranderende samenleving?