Ter observatie opgenomen: Pieter Baan Centrum 1949-2019

Onlangs is het boek Ter observatie opgenomen. Pieter Baan Centrum 1949-2019 verschenen bij Boom uitgevers Amsterdam. Het boek is geschreven door Timo Bolt, Jacomien Gijzeman en Joost Vijselaar. In het boek wordt de geschiedenis van de psychiatrische observatiekliniek het Pieter Baan Centrum (PBC) beschreven.

"De verdachte wordt ter observatie opgenomen in het Pieter Baan Centrum," en "het onderzoek in het Pieter Baan Centrum heeft uitgewezen dat de verdachte verminderd toerekeningsvatbaar is." Het zijn bekende mededelingen op radio en televisie wanneer het gaat om strafzaken. En dat is ook hoe de meeste mensen van het Pieter Baan Centrum (PBC) gehoord hebben. Tegelijk is er weinig bekend over wat de observatie in het PBC precies inhoudt. Hoe zijn de onderzoekers daar tot hun conclusies over de toerekeningsvatbaarheid, het gevaar van herhaling en de wenselijkheid van een terbeschikkingstelling (tbs) gekomen? Dit boek over zeventig jaar PBC geeft inzicht in de gang van zaken binnen deze observatiekliniek. Daarbij passeert een aantal bekende zaken de revue, zoals die van de Duitse SS’er Kotälla (van de ‘drie van Breda’), Gerrit de Stotteraar en Volkert van der G.

Kleine vergrijpen

Sinds de kliniek in 1949 mede door de gedreven Utrechtse psychiater Pieter Baan werd opgericht, is er veel veranderd. Het PBC was aanvankelijk bedoeld om strenger en zorgvuldiger te selecteren voor terbeschikkingstellingen omdat de toenmalige tbr-klinieken overvol zaten. In de beginjaren werd meer dan de helft van de verdachten onderzocht in verband met relatief kleine vergrijpen. In de regel was er geen sprake van geweldpleging. Reden voor opname was vaak de grote mate van recidive: een reeks van gepleegde inbraken, diefstallen, verduisteringen en oplichtingen, of relatief lichte zedendelicten als het ‘potloodventen’.

Maatschappelijke impact

Vanaf de jaren zeventig verschoof het accent in de richting van ernstige gewelds- en zedendelicten, zoals moord en verkrachting. Intussen werden de observatiemethoden verfijnd en deden nieuwe wetenschappelijke inzichten hun intrede. Tegenwoordig komen er vrijwel uitsluitend nog verdachten van zware misdrijven ter observatie in het PBC. Omdat deze misdrijven vaak een grote maatschappelijke impact hebben, werd de druk vanuit de politiek in sommige gevallen sterker gevoeld en kwam de kliniek steeds meer in de publiciteit te staan.

Bestaansrecht

Het PBC heeft daarbij - zo blijkt uit het boek - haar bestaansrecht in die zeventig jaar ondanks alle maatschappelijke en politieke discussie bewezen. De geschiedenis heeft enerzijds laten zien dat het PBC in staat is zich aan te passen aan de veranderende eisen van de tijd en anderzijds dat het zich schrap zet zodra de kwaliteit, onpartijdigheid en onafhankelijkheid van de rapportage in het geding zijn. In de zaken tegen Volkert van der G. en Lucia de B. bijvoorbeeld, kwam het PBC van alle kanten onder vuur te liggen, maar bleef het in de woorden van dagblad Trouw ‘onder alle pressie stoïcijns’.

Het Pieter Baan Centrum (PBC) is een onderdeel van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie van het ministerie van Justitie en Veiligheid.

De rol van de Universiteit Utrecht

Het onderzoek is uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van de Universiteit Utrecht, in samenwerking met de Erasmus Universiteit Rotterdam. De opdracht valt binnen de leerstoel Geschiedenis van de Psychiatrie die wordt bekleed door prof. dr. Joost Vijselaar, waarbij Jacomien Gijzeman MA als onderzoeker optrad. Deze leerstoel, die is ingesteld door instellingen in de GGZ, vervult vaker een rol in het historisch onderzoek van deze sector. Vanuit de EUR was dr. Timo Bolt verantwoordelijk voor een deel van het onderzoek, terwijl ook medewerkers van het Pieter Baan Centrum zelf meewerkten. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door een subsidie van de Dienst Justitiële Inrichtingen van het Ministerie van Justitie.

Over de auteurs

Timo Bolt is historicus en universitair hoofddocent medische geschiedenis aan het Erasmus MC te Rotterdam. Jacomien Gijzeman studeerde sociale wetenschappen en geschiedenis en is zelfstandig historisch onderzoeker. Joost Vijselaar is hoogleraar geschiedenis van de psychiatrie aan de Universiteit Utrecht.

• Titel: Ter observatie opgenomen: Pieter Baan Centrum 1949 - 2019
• Auteurs: Timo Bolt, Jacomien Gijzeman en Joost Vijselaar
• Uitgeverij: Boom uitgevers Amsterdam
• ISBN: 9789024430918