Onderbreken mannen vrouwen echt drie keer zo vaak als mannen?

Afgelopen week stonden de media er vol mee: een aantal vrouwelijke ministers vond dat Mark Rutte hen vaker onderbrak dan dat hij dat deed bij mannelijke collega’s. De vrouwelijke ministers hadden dit aangekaart waarop Rutte zei dat hij zich van geen kwaad bewust was. De media pikte dit onderwerp vervolgens op en kopte headlines als ‘Laten mannen vrouwen niet uitpraten?’ of ‘Mannen onderbreken mannen, maar ze onderbreken vrouwen drie keer zo vaak’. Zelfs Paulien Cornelisse schreef erover op de voorpagina van de Volkskrant. Maar klopt dit wel? Dr. Tessa van Charldorp (Talen, Literatuur en Communicatie) is getraind conversatie-analist en geeft haar visie op het onderzoek dat achter deze beweringen ligt.

Niet elke interruptie is hetzelfde

Klopt het wel dat mannen vrouwen drie keer zo vaak onderbreken dan dat ze mannen onderbreken? Het onderzoek waar deze uitspraak uit voortkomt, blijkt een experimentele studie te zijn waar mensen drie minuten met elkaar moesten praten. De onderzoekers hebben de gesprekken uitgeschreven en als het ware geturfd hoe vaak er interrupties plaatsvonden. Dit bleek aanzienlijk te verschillen tussen mannen en vrouwen.

Vanuit conversatie-analytisch onderzoek kunnen we deze claim helemaal niet bevestigen. Als geesteswetenschapper en getrainde conversatie-analist is mijn eerste reactie op dit onderzoek: hoe zijn de interrupties gedefinieerd? Er zit bijvoorbeeld verschil tussen overlap en interrupties. Overlap is veelal coöperatief, zoals een ‘hmn hmn’, of ‘jaja’. Je moedigt je gesprekspartner ermee aan. Overlappen doen we ook als de ander bijna aan het einde van zijn of haar beurt is – dit kunnen we namelijk veelal voorspellen - en daarmee minimaliseren we pauzes tussen beurten. Een interruptie, echter, is inbreken in een beurt van die ander op een plek waar dat niet gewenst is: als de boodschap bijvoorbeeld nog niet is voltooid. Daarnaast kan een interruptie geslaagd zijn of niet geslaagd. Een interruptie is pas geslaagd als de ander dan ook daadwerkelijk de beurt krijgt. In de genoemde onderzoeken is helemaal niet duidelijk of we het hebben over overlap of interruptie en of die interruptie geslaagd is of niet. Conversatie-analytische studies naar geslaagde interrupties laten niet zien dat mannen dit vaker zouden doen bij vrouwen dan bij mannen.

Conversatie-analytische studies laten niet zien dat mannen vaker bij vrouwen dan bij mannen interrumperen.

Interrupties om aan de beurt te komen

Interrupties vinden vooral plaats wanneer er wordt ‘gevochten’ om de beurt. Dit kan zijn als je met allemaal vrienden verhalen aan het uitwisselen bent, met al je broertjes en zusjes aandacht vraagt aan de keukentafel, of het ergens mee oneens bent tijdens een politiek debat. Daarnaast laat conversatie-analytisch onderzoek ook zien dat wanneer jij een gesprek leidt (bijvoorbeeld als voorzitter bij een vergadering, als docent in de les, of als arts tijdens een consult), je ook de gespreksagenda bepaalt. Hierdoor is het gesprekstechnisch gezien blijkbaar eerder geoorloofd om de ander te interrumperen, omdat we zien dat het op deze plekken vaker gebeurt. Dit wordt door zowel mannen als vrouwen gedaan.

Hoe vermijd je interrupties?

In mijn cursus face-to-face communicatie laat ik studenten altijd opnames zien van journalistieke interviews met Mark Rutte. Hij is namelijk kampioen ‘aan het woord blijven.’ Dit doet hij door gesprekstechnieken zoals versnellen, aankondigen wat hij gaat vertellen, opsommingen, zijn zinnen uitbreiden terwijl zijn intonatie omhoog blijft gaan, zijn stem verheffen en ademhalen op plekken waar duidelijk is dat hij nog niet klaar is met praten. Als je die technieken beheerst, is het lastig voor je gesprekspartner om in te breken, want dat komt altijd onbeleefd over. Tegelijkertijd kun je die technieken gebruiken om een plek te vinden om de ander te interrumperen. Als de ander juist langzamer of zachter gaat praten, de intonatie omlaag gaat en de uiting aan een einde lijkt te komen – dan kun je inbreken. Als je die technieken goed beheerst, én je zit een vergadering voor én je leidt de gespreksagenda… tja, dan liggen interrupties voor de hand. Paulien Cornelissen vatte de gesprekstips mooi samen, op schrift: “Misschien moeten ten eerste alle vrouwelijke politici ‘de techniek Rutte’ gaan toepassen: ademhalen midden in een zin, hier bijvoorbeeld, waardoor je na de punt meteen door kunt praten en zo nooit onderbroken kan worden. Fijn dat we het eens zijn.”