Wat is een goed raadslid?

Wat is een goed raadslid? Wat vinden inwoners en raadsleden zelf daar eigenlijk van? “Dat is eigenlijk nog maar sporadisch onderzocht,” zegt Hans Vollaard van de Universiteit Utrecht. Samen met hoogleraar politiek en bestuur Barbara Vis en verschillende betrokken organisaties gaat hij daar de komende vier jaar onderzoek naar doen. “We willen vooral van de mensen zelf weten wat zij een goede lokale vertegenwoordiger vinden.” De onderzoekers gaan in gesprek met inwoners en raadsleden in verschillende gemeenten en van verschillende achtergronden over hun ideeën. Maar ze gaan ook observeren wat raadsleden daadwerkelijk doen. Het vierjarige onderzoek van Vis en Vollaard is mogelijk gemaakt door financiering van het Fonds Staatsman Thorbecke.

De gemeenteraadsverkiezingen van 2022 komen eraan. Misschien wel hét moment om te starten met een onderzoek naar de vertegenwoordiging door de lokale raadsleden. Daarmee kunnen we onze wetenschappelijke ideeën over representatie actualiseren en tegelijkertijd aansluiten bij wat mensen in de praktijk zeggen én doen,” zegt onderzoeker Hans Vollaard, “geheel in de geest van Thorbecke dus.

Het raadslid als volksvertegenwoordiger

Wat maakt een raadslid een goede volksvertegenwoordiger? De architect van de Nederlandse gemeentewet en de kieswet, Johan Rudolf Thorbecke, wist daar het antwoord wel op. Een verkozen volksvertegenwoordiger moest een trustee zijn, een vertrouwenspersoon, die in alle openbaarheid, onbevooroordeeld en ongebonden het algemeen belang dient. Maar moet dat vandaag de dag nog steeds het ideaal zijn? De representatieve democratie is sinds Thorbecke immers fundamenteel veranderd. Partijen hebben daarin een dominante positie verworven. Burgers zijn mede dankzij de invoering van rechtstreekse verkiezingen door Thorbecke er meer betrokken bij geraakt. Daarnaast kunnen zij zich nu via allerlei vormen van directe participatie laten gelden. Verder mogen in het huidige netwerkbestuur ook tal van stakeholders, zoals bedrijven, onderwijsinstellingen en maatschappelijke instanties, hun zegje doen.

Al deze veranderingen rechtvaardigen een grondige bezinning op de vraag wat een goede volksvertegenwoordiger vandaag de dag moet zijn. Zeker op het niveau van wat in de Nederlandse gedecentraliseerde eenheidsstaat de ‘eerste overheid’ is, die in de afgelopen tien jaar tal van uitvoeringstaken in het sociaal domein erbij heeft gekregen: het lokaal bestuur.

De verbinding tussen inwoners en politiek versterken

Er is een zeker wantrouwen tegenover politici en partijen en de opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen is niet al te hoog,” zegt Hans Vollaard. “En dat terwijl gemeenteraadsleden echt wat op hun bordje hebben dat van belang is voor inwoners: jeugdzorg, lokale infrastructuur, werkgelegenheid in de regio – om maar een paar voorbeelden te noemen. Maar hoe tevreden zijn inwoners en raadsleden nou over de lokale politiek en de rol van de raadsleden daarin? Dat weten we nu eigenlijk niet. In ons onderzoek willen we die connectie tussen inwoner en politiek in kaart gaan brengen. Uiteindelijk met als doel de verbinding tussen inwoners en politiek te versterken.

Met een grote diversiteit aan gemeenten en inwoners kijken naar hun ideeën

Er zijn de laatste jaren tal van participatieprojecten gelanceerd, maar we zien dat daar vooral een bepaald type actieve burgers gebruik van maakt. Dus we moeten ervoor zorgen dat de werkelijk vertegenwoordigende democratie goed blijft functioneren. We willen met een grote diversiteit aan gemeenten en inwoners kijken naar de ideeën die onder hen leven. We gaan daarbij ook op zoek naar vormen van vertegenwoordiging waarvan we ons misschien helemaal niet zo bewust zijn.

Waar bijvoorbeeld nauwelijks naar gekeken is, is naar de manier waarop een raadslid contact onderhoudt met zijn achterban. Speelt dat ook een rol in de tevredenheid over hoe de lokale democratie functioneert? En wat vinden mensen, nog los van de inhoud, van hoe een raadslid handelt? We gaan dus ook kijken naar wat een raadslid doet, niet alleen maar wat hij of zij vindt.”

De onderzoekers gaan aan de slag in gemeenten die variëren qua grootte, mate van stedelijkheid, aanwezigheid van lokale, regionale, of populistische partijen, en partijpolitieke fragmentatie, en zo de diversiteit van het lokale politieke landschap in Nederland zo goed mogelijk weergeven. Naast observaties van raadspraktijken (rond fractie-, commissie- en plenaire vergaderingen en het ‘schaduwen’ van raadsleden tijdens spreekuren en werkbezoeken), zullen zij binnen die vier gemeenten bewonersverenigingen in de wijk met de hoogste en laagste sociaaleconomische status benaderen voor groepsgesprekken in aansluiting op bestaande activiteiten zoals ledenvergaderingen - om zoveel mogelijk aan te sluiten bij de gewone leefomgeving.

Je moet je kiezer nog leren kennen na de verkiezingen. Want wat weet je als raadslid van de kiezer, als je verkozen bent?

Ik zeg altijd: je moet je kiezer nog leren kennen na de verkiezingen,” gaat Vollaard verder. “Want wat weet je als raadslid van de kiezer, als je verkozen bent? Die heeft vaak op je gestemd omdat die een positieve associatie met je nationale partij had, heeft lang niet altijd je lokale programma gelezen, en de kans is ook groot dat de kiezer niet al je 43 punten deelt. Dus eigenlijk moet je na de verkiezingen nog actief worden om je kiezers te leren kennen. Maar dan is de vraag: hoe wil je dat gaan doen?

Sommigen zeggen: je moet volgen wat het partijgeluid is. Anderen zeggen ik vertrouw je toe dat je gevoel hebt voor wat er speelt in mijn buurt of gemeente en dat je zelfstandig discussieert met de andere leden van de raad. Weer anderen zeggen: een raadslid moet niet zijn eigen inzichten of de partijlijn volgen, maar veel meer kijkt naar alle belangen die een rol spelen – binnen de gemeenten maar ook in relatie tot overheden, bedrijven en andere organisaties die belangen hebben. En dan gaan kijken of al die belangen wel goed meegewogen zijn.

Meer informatie

Wilt u meer weten over dit onderzoek of eraan bijdragen? Neem dan contact op met Hans Vollaard: j.p.vollaard@uu.nl.