Wat doen microplastics in ons lichaam?

ZonMw, TNO en Health~Holland steken samen met verschillende kennisinstellingen en het bedrijfsleven gezamenlijk 5,4 miljoen euro in het consortium MOMENTUM, dat meer onderzoek gaat doen naar de gezondheidseffecten van micro- en nanoplastic deeltjes. Juliette Legler, hoogleraar Toxicologie aan de Universiteit Utrecht en projectleider van MOMENTUM: ‘We hebben de eerste aanwijzingen dat microplastics worden opgenomen in het menselijk lichaam, maar we weten eigenlijk nauwelijks wat de effecten zijn op onze gezondheid. Dat gaan wij verder onderzoeken.’

In opdracht van het ministerie van I&W heeft ZonMw een verkenning uitgevoerd van de behoefte aan kennis over microplastics en gezondheid. Dit heeft geresulteerd in de kennisagenda ‘Wat doen microplastics in ons lichaam?’, die op 11 januari 2021 is aangeboden aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven. De kennisagenda benoemt de belangrijkste kennishiaten en roept op om meer onderzoek te doen. Er is aan gewerkt met verschillende relevante partijen: onderzoekers, bedrijven, beleidsmakers, NGO’s en belanghebbenden.

Meer onderzoek hard nodig

Nederland is een van de eerste landen die onderzoek naar de gezondheidseffecten van microplastic heeft gefinancierd. Dit is een mooie eerste stap, maar vervolgonderzoek is hard nodig. In de kennisagenda komt de aanbeveling voor de continuering van vervolgonderzoek duidelijk naar voren. Fundamenteel onderzoek blijft belangrijk en moet daarnaast worden uitgebreid met onderzoek naar blootstelling. De onderzoek infrastructuur moet geborgd worden en samenwerking binnen onderzoek is belangrijk, met speciale focus op de vertaling naar toepassing van de resultaten. Veel partijen hebben grote behoefte aan deze kennis, zowel vanuit plastic producerende en verwerkende partijen die streven naar circulaire economie, als vanuit organisaties verantwoordelijk voor water-, lucht- en voedselkwaliteit.

Als we weten wat er werkelijk in het lichaam wordt opgenomen en wat de effecten daarvan zijn, kunnen we samen met de industrie zoeken naar oplossingen om blootstelling te voorkomen.

Grote stap voorwaarts

De belangrijkste boodschap uit de kennisagenda is dat er meer onderzoek nodig is. ZonMw, TNO en Health~Holland zetten samen met verschillende kennisinstellingen en het bedrijfsleven een eerste stap hiervoor. Zij financieren met een omvang van 5,4 miljoen euro gezamenlijk het MOMENTUM-consortium. Doel is om de effecten van micro- en nanoplastic deeltjes (MNPs) op de gezondheid van de mens vast te stellen en uiteindelijk te voorkomen. Hiervoor worden allereerst methoden ontwikkeld om MNPs te analyseren en te meten in het menselijk lichaam, om vervolgens te onderzoeken waar in het menselijk lichaam deze plastic deeltjes eventueel opgenomen kunnen worden. Dit kan via de luchtwegen en het maagdarmkanaal en het is de vraag of plastic deeltjes in het brein of bij het ongeboren kind kunnen komen. Tot slot worden de effecten van MNPs op ons afweersysteem onderzocht. 

MOMENTUM bouwt voort op de vijftien doorbraakprojecten die in het voorjaar van 2019 zijn gestart binnen het ZonMw-onderzoeksprogramma Microplastics & Health. In deze projecten stonden dezelfde onderwerpen centraal.

Blootstelling in kaart brengen

“We weten eigenlijk nauwelijks of MNPs worden opgenomen in het lichaam”, vertelt Juliette Legler (UU), hoogleraar Toxicologie en projectleider van MOMENTUM. “We hebben daarvoor de eerste aanwijzingen, maar gaan dat nu in veel meer monsters analyseren, zowel in menselijk bloed als verschillende weefsels. Dat helpt ons om de blootstelling bij de mens beter in kaart te brengen en te achterhalen hoe erg deze blootstelling is. Daarnaast willen we ook de effecten van MNPs inventariseren. Als we weten wat er werkelijk in het lichaam wordt opgenomen en wat de effecten daarvan zijn, kunnen we samen met de industrie zoeken naar oplossingen om blootstelling te voorkomen.”

Toxicoloog Dick Vethaak (Deltares), en eveneens projectleider van MOMENTUM is het hiermee eens. “Het is een zeer complex onderzoek en iets van de lange adem, maar we zijn in Nederland al goed op weg en we verwachten de  komende jaren een grote stap voorwaarts te maken. Daarbij kijken we ook naar nieuwe gevaren van plastic deeltjes. Uit de eerste ZonMw projecten blijkt dat bepaalde bacteriën en virussen goed gedijen op plastic en dus met MNPs kunnen meeliften het lichaam in. We willen nu verder onderzoeken wat het effect hiervan op onze gezondheid is.”

Samen nieuwe kennis verzamelen 

In MOMENTUM werken onderzoekers van universiteiten, academische ziekenhuizen en onderzoeksorganisaties samen met bedrijven en belangrijke stakeholders. Door de nieuwe wetenschappelijke kennis levert MOMENTUM een belangrijke bijdrage aan het oplossen van het maatschappelijke probleem van MNPs in onze leefomgeving. De impact van MOMENTUM reikt daardoor volgens Legler verder dan de huidige projectduur van drie jaar. “Het project is een volgende stap naar een nationale infrastructuur van microplastics, waarin alle partijen samen zoeken naar oplossingen in plaats van elk afzonderlijk.” 

Oproep aan partijen 

Dit consortium is slechts een eerste kleine stap in de juiste richting voor meer vervolgonderzoek. De presentatie van de kennisagenda is eveneens een oproep aan betrokken partijen om te investeren in onderzoek. Binnen ZonMw lopen meerdere initiatieven die zich richten op de gezonde leefomgeving en hoe deze kan bijdragen aan de gezondheid van mensen, microplastics behoort hier ook toe. Om een verschil te kunnen maken is meer onderzoek nodig en samenwerking is hierin cruciaal.

Voor meer informatie over microplastic onderzoek binnen ZonMw en voor de digitale editie van de kennisagenda kunt u terecht op www.zonmw.nl/microplastics-kennisagenda.