Voldoet de Europese Unie aan de rechtsstatelijke eisen?
Er zijn veel zorgen over de rechtsstaat in sommige landen van de Europese Unie, maar hoe zit het met de EU zelf? Hoe zijn macht en tegenmacht binnen de EU georganiseerd en hoe functioneert dat? Naar aanleiding van een motie van Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt schreven Ton van den Brink, Sybe de Vries en Gijs-Jan Brandsma van de Universiteit Utrecht een overzichtsrapport voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Conclusie? Er is zeker ruimte voor verbetering.
In zijn kamermotie van februari 2019 verzoekt Omtzigt de regering “een onafhankelijke externe check te laten uitvoeren op de rechtsstatelijke aspecten van de Unie, inclusief transparantie, democratie en adequate verantwoording van de EU-instellingen (inclusief natuurlijk de ECB)”. Omtzigt uitte in de media zijn zorg uit over de rechtsstaat Europa. Het ministerie gaf daarna de opdracht aan de Universiteit Utrecht voor een onderzoek.
Minister Blok "onze inzet werpt vruchten af"
Minister Blok van Buitenlandse Zaken schrijft in een begeleidende brief aan de Tweede Kamer bij het rapport onder meer. "Zoals bekend hecht dit kabinet zeer aan het verbeteren van het functioneren van de Unie. Om concrete resultaten te kunnen boeken in de EU blijft het van belang aandacht te besteden aan het functioneren van de EU en te zien waar het beter kan en moet. Het rapport van de UU laat zien dat de inzet die het kabinet de afgelopen jaren op dit terrein heeft gepleegd op sommige onderdelen zijn vruchten begint af te werpen, zoals het akkoord van de Raad van juli jongstleden over transparantie van de Raad in het EU-wetgevingsproces en de resultaten die de afgelopen jaren geboekt zijn op het terrein van betere regelgeving. Daarbij onderstreept het kabinet de noodzaak deze inzet continue te blijven actualiseren."
Trilogen, informele overleggen
Aan de hand van de vraag hoe macht en tegenmacht binnen de EU zijn georganiseerd wordt in het rapport de rechtsstatelijkheid van de EU beoordeeld. De auteurs concluderen dat er verbeteringen mogelijk zijn op het terrein van de wetsprocedure (omdat de instellingen samenwerken in ondoordringbare "trilogen", informele overleggen waarin delegaties van de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van Ministers onderhandelen over wetgevende voorstellen), in de rol van nationale parlementen en in het toezicht op de Europese Centrale Bank (ECB). Minister Blok schrijft over deze trilogen: "De transparantie van trilogen is een aandachtspunt voor het kabinet. Het rapport refereert aan het initiatief dat Nederland in samenwerking met negen lidstaten heeft genomen op het terrein van transparantie (...) Concreet zorgt dit akkoord voor proactieve openbaarmaking van verschillende wetgevingsdocumenten tijdens het wetgevingsproces en het toepassen van actieve communicatie door de Raad om het publiek over de voortgang van wetgevingsdossiers en trilogen te informeren."
Tegelijk is er ook reden voor tevredenheid, bijvoorbeeld door betekenis die het EU Handvest voor de grondrechten heeft gekregen. Het rapport en de kabinetsreactie erop zijn beschikbaar via de website van de Rijksoverheid: