Tweede Kamer bijgepraat over duurzaam, inclusief, en (geopolitiek) veilig aanbestedingsbeleid
Op 27 september zal prof. Elisabetta Manunza de Tweede Kamercommissie voor Economische Zaken en Klimaat tijdens een rondetafelgesprek over Aanbestedingsbeleid adviseren om de aanbestedingspraktijk op een aantal punten te verbeteren. In haar position paper licht Manunza drie belangrijke ontwikkelpunten toe: het hanteren van ‘goed opdrachtgeverschap’ als uitgangspunt; een centrale visie en consistent beleid om (geopolitiek) verantwoord en doelmatig aan te besteden met gebruikmaking van alle juridische mogelijkheden; en het beter realiseren van duurzaamheidsdoelstellingen middels overheidsaanbestedingen. Onderzoek hiernaar staat bovenaan de agenda van het Utrecht University Centre for Public Procurement (UUCePP).
‘Goed opdrachtgeverschap’ houdt in dat de overheid de belangen van de samenleving als geheel altijd meeweegt binnen de aanbestedingsprocedure – naast die van de overheid (als opdrachtgever) en van de direct betrokken marktpartijen. Dit betekent onder meer dat alles wat negatieve effecten op de natuur en leefbaarheid heeft bij overheidsopdrachten in de ‘werkelijke’ kosten moet worden meegenomen. Op deze manier zullen overheidsaanbestedingen (jaarlijkse omvang: 100 miljard euro) de impact van het Nederlandse milieu- en veiligheidsbeleid zeer gunstig kunnen beïnvloeden.
Een andere vereiste om de positieve impact van aanbestedingen op duurzaamheid, inclusiviteit en (geopolitieke) veiligheid te maximaliseren, is het ontwikkelen van minder gefragmenteerd, meer centraal, coherent en consistent beleid. Ook voor ondernemingen zal een eenduidiger overheidsbeleid voordelig uitpakken en hun de kans geven om op langere termijn gericht te investeren en kennis op te bouwen. Verder is er behoefte aan adequate screeningssystemen om het (geopolitieke) veiligheidsaspect binnen aanbestedingsprocedures te waarborgen. Ook moet vanuit de landelijke overheid meer kennis worden ontwikkeld en verspreid over welke rechtsinstrumenten de (lokale) overheid ter beschikking staan om aanbestedingsbeleid goed uit te voeren. En tenslotte moeten er eenvoudigere, soms innovatieve aanbestedingsprocedures en -contracten komen die de samenwerking tussen overheid en markt verbeteren.
Aanbesteding gebaat bij innovatieve contractvormen
Om overheidsprojecten van een hogere kwaliteit, en zo mogelijk sneller en voordeliger, te realiseren is een goede samenwerking tussen overheid en markt essentieel. Dat kan niet uitsluitend door aanpassing van het aanbestedingsbeleid maar vereist contractvormen die deze samenwerking mogelijk maken. Een voorbeeld zijn de twee fasen-contracten die de laatste jaren in de bouwsector ontstaan. Dit is een aanbesteding waarbij de ontwerpfase en de realisatiefase van elkaar gescheiden zijn. In de ontwerpfase werken de opdrachtgever en uitvoerder nauw samen en bespreken zij oplossingen en ideeën, met openheid en transparantie over beheersing van de begroting en risico’s. Voor deze werkwijze is een specifiek aanbestedingskader nodig, dat voldoende ruimte laat voor verwerking van inzichten die gaandeweg ontstaan, en tegelijk een effectieve mededinging in overeenstemming met de EU-juridische vereisten mogelijk maakt.
Het derde advies is om het duurzaamheidskarakter van inkoop bovenaan de prioriteitenlijst van beleid te plaatsen en een einde te maken aan de vrijblijvendheid en "wettelijke ambiguïteit" op dit gebied. Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft al in 2020 uitgesproken dat verplichtingen op het gebied van milieurecht even fundamenteel zijn als andere beginselen van het aanbestedingsrecht, zoals gelijke behandeling, non-discriminatie en transparantie. Verder is het voor het behalen van ESG-doelen belangrijk dat er betere (in plaats van alleen méér) competitie komt, met kansen voor innoverende partijen en sociaal ondernemerschap. De markt kent een grote verscheidenheid van partijen met onderling grote verschillen: het is belangrijk dat inkopers de markt via marktconsultaties goed leren kennen, om een eerlijke mededinging te realiseren.