Sociaal opdrachtgeverschap als instrument voor inclusieve steden

Kan een overheid bedrijven uitsluiten bij een aanbesteding, als blijkt dat het bedrijf in kwestie discrimineert? Bij welke soorten discriminatie mag je wel of niet uitsluiten? En kun je als opdrachtgever divers beleid stimuleren onder je contractanten, via de inkoopopdrachten die je verleent? Promovendus Tom Huisjes zoekt het uit voor de gemeente Amsterdam.

Met de spelregels rondom inkoopopdrachten voor overheden, vastgelegd in de Aanbestedingswet, krijgen alle ondernemers een eerlijke kans om een overheidsopdracht te winnen. De Rijksoverheid, maar ook gemeentes, waterschappen, universiteiten en speciale-sectorbedrijven als Schiphol en de NS, hebben zich te houden aan deze regels voor integer inkopen.

Hoe zit het met de integriteit van de bedrijven die meedingen om een gunning?

Maar hoe zit het met de integriteit van de bedrijven die meedingen om een gunning? Kun je bijvoorbeeld een inschrijver bij een aanbesteding uitsluiten, als blijkt dat deze discrimineert op de arbeidsmarkt? Denk bijvoorbeeld aan de uitzendbureaus die gehoor gaven aan de wens van hun opdrachtgevers om Nederlanders met een Marokkaanse, Turkse of Surinaamse afkomst uit te sluiten van de selectie voor vacatures, zoals bleek uit onderzoek van Radar in 2018.

De publieke verontwaardiging na de uitzending van Radar was groot, en de sector beloofde beterschap. Toch bleek anderhalf jaar later uit een steekproef van de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid dat er nog weinig verbeterd was: veertig procent van de onderzochte uitzendbureaus bleef – als de opdrachtgever daarom vroeg - discrimineren op afkomst.

Kan een overheid maatschappelijk verantwoord ondernemen stimuleren, door aandacht voor inclusiviteit en diversiteit op te nemen in de voorwaarden van een aanbesteding?

Juridische opgave

Welke mogelijkheden heb je als publieke speler om goed beleid af te dwingen bij de ondernemers met wie je samenwerkt? Kan een overheid ongewenst gedrag zoals discriminatie afstraffen met uitsluiting, en maatschappelijk verantwoord ondernemen juist stimuleren door aandacht voor inclusiviteit en diversiteit op te nemen in de voorwaarden bij het uitschrijven van een opdracht? Wat is hierbij juridisch houdbaar en hoe regel je dit? In opdracht van de gemeente Amsterdam onderzoekt het Utrecht University Centre for Public Procurement (UUCePP) de mogelijkheden voor inkoop en aanbesteding als instrumenten voor sociaal opdrachtgeverschap.

Hiervoor duikt promovendus Tom Huisjes in recentelijk vernieuwde wetgeving: de Europese richtlijnen op dit vlak dateren uit 2014 en zijn in 2016 opgenomen in de Aanbestedingswet uit 2012. “Het is een actueel onderwerp en er is nog veel onontgonnen terrein,” aldus Huisjes. Dit laat ruimte voor ongebruikelijke onderzoeksmethodieken: “Ik heb bijvoorbeeld verschillende taalversies van de Europese richtlijnen op dit vlak met elkaar vergeleken. De nuanceverschillen tussen de verschillende vertalingen gaven nieuwe inzichten voor de interpretatie ervan.”

Praktijkgericht

"We zijn erg positief over de samenwerking met de Universiteit Utrecht en Tom als onderzoeker binnen ons team Social Return. Met name de insteek op een praktijkgerichte en actieve aanpak van het wetenschappelijke onderzoek maakt het onderzoek interessant voor de gemeente Amsterdam," vertelt Caroline van Campen, senior adviseur bij het Bureau Social Return van de gemeente en lid van het Programmateam aanpak Arbeidsmarktdiscriminatie.

Van Campen: "Zo zijn er vanuit Bureau Social Return, dat bedrijven en organisaties ondersteunt bij de implementatie en uitvoering van social return en ze koppelt aan sociale opgaven in de stad, al afspraken gemaakt met uitzendbureaus in het kader van sociaal en inclusief opdrachtgeverschap."

Het onderzoek dient als wetenschappelijke basis voor onze nieuwe Leidraad Sociaal Opdrachtgeverschap en het versterken van bijvoorbeeld Amsterdamse sociale firma’s.

"De eerste resultaten van het onderzoek ondersteunen ons om binnen en buiten onze organisatie keuzes te maken over aanbestedingen en het ontwikkelen van bijvoorbeeld een mogelijk label of keurmerk, het toepassen van positieve maatregelen en gunningscriteria," aldus Van Campen. "Daarnaast dient het onderzoek als wetenschappelijke basis voor onze nieuwe Leidraad Sociaal Opdrachtgeverschap en het versterken van bijvoorbeeld Amsterdamse sociale firma’s."

Tom Huisjes is afgestudeerd in Europees recht en Strafrecht en was docent Europees recht aan de Universiteit Utrecht. In mei 2020 heeft hij de overstap gemaakt naar het onderzoek onder begeleiding van hoogleraren Elisabetta Manunza en Frans Pennings. Huisjes: "Ik was direct enthousiast over het onderwerp! Door de samenwerking met Bureau Social Return van de gemeente Amsterdam is het ook niet alleen maar theorie, er is een duidelijke link met de praktijk."