Op je plek in de stad

Bijgewerkt op 17 maart 2023

Het publieke debat rondom jongeren met een vluchtelingenachtergrond gaat vooral over deze groep. Maar die jongeren zelf, hoe ervaren zij hun situatie? En wat weten we eigenlijk van de stappen die ze zetten om wegwijs te worden in hun nieuwe omgeving? Een internationaal team van onderzoekers, onder wie twee sociaal-geografen van de Universiteit Utrecht, onderzocht hoe deze jongeren hun weg vinden in onbekende steden, en de rol die de openbare ruimte daar in speelt. Daarmee leveren de onderzoekers een vernieuwend inzicht in de belevingswereld van jonge vluchtelingen. Hun onderzoeksresultaten zijn op 2 en 3 juni 2022 gepresenteerd op de conferentie ‘Refugee Youth, Public Space and Artistic Practice’ in Amsterdam. Parallel daaraan was een tentoonstelling te zien met werk van de vluchtelingen zelf. “Hierin staat het perspectief van jonge vluchtelingen zelf centraal. Zo krijgt de bezoeker een kijkje in de dagelijkse leefwereld van deze jongeren, in vier verschillende Europese steden. Het is tijd voor een tegengeluid in het narratief rondom deze groep.”

Onzekerheid rondom huisvesting of werk, onvoldoende sociale netwerken gekoppeld aan een gebrek aan geld en informatie, betekenen dat veel jongeren met een vluchtelingenachtergrond de stedelijke openbare ruimten bezetten om hun toevlucht te zoeken. “Hun aanwezigheid in deze ruimten is in het publieke debat sterk geproblematiseerd”, vertelt sociaal-geograaf Rik Huizinga. “Maar hoe deze mensen hun weg vinden in de steden, en de rol die de openbare ruimte daar in speelt, dat was tot nu toe onderbelicht. Wij waren daarom benieuwd hoe deze groep kan bijdragen aan de ontwikkeling van de openbare ruimten en in hoeverre dit de participatie in de samenleving kan bevorderen.” Huizinga en zijn collega Ilse van Liempt spraken met diverse jongeren in Amsterdam over hun beleving van de openbare ruimte. “Want behalve naar werk en opleiding is het ook belangrijk om naar informele situaties te kijken”, aldus Van Liempt. “Integreren is meer dan alleen bureaucratie. Om het alledaagse leven in de nieuwe plek van aankomst te begrijpen heb je informatie nodig die de overheid je niet altijd verstrekt en sociale contacten zijn daarin cruciaal.”

Onderdeel worden van de stad

Behalve de ‘echte’ openbare ruimte – parken, pleinen, straten – was ook de semi-openbare ruimte onderwerp van het onderzoek: het openbaar vervoer, bibliotheken, buurthuizen, culturele instellingen etc. Van Liempt: “De openbare ruimte speelt een relevante rol in de beleving van een stad door jongeren. Sociaal contact, al is het vluchtig via een knik of gebaar, kan zeer betekenisvol zijn. Veel van deze jongeren zijn ook actief, gaan ook zelf op zoek naar informatie, naar ontmoetingsplekken, naar mogelijkheden om hun horizon te verbreden. Ze ondernemen bijvoorbeeld toeristische activiteiten om de stad te leren kennen maar maken ook selfies bij belangrijke gebouwen om zich de stad toe te eigenen. Op die manier worden zij onderdeel van de openbare ruimte en dragen ook zij bij aan de beleving van de stad.”

Tot hier en niet verder

Ondanks de pogingen van jongeren met een vluchtelingenachtergrond om erbij te horen en hun plek te vinden in de stad, stuiten zij regelmatig op barrières. “Ons onderzoek laat zien dat jonge vluchtelingen nogal eens te maken hebben met denigrerend, kwetsend en/of vijandig gedrag vanuit de dominante cultuur”, merkt Van Liempt op. “Denk bijvoorbeeld aan een minachtende of kwaadaardige opmerkingen over iemands identiteit, maar ook aan een tramconducteur die jou eruit pikt vanwege je ‘andere’ verschijning. Sommigen van deze jongeren verloochenen daardoor bepaalde aspecten van hun identiteit als ze de openbare ruimte betreden, bijvoorbeeld door in het openbaar vervoer hun moedertaal niet te spreken of zich anders te kleden.”

Het verhaal achter de mens

“Wij willen in het onderzoek laten zien dat je ook anders naar een stad kunt kijken”, voegt Huizinga toe. “Wanneer voel je je geaccepteerd in een stad, en kun je zeggen dat je er thuis bent? Jongeren willen zich graag afzetten tegen gevestigde patronen, dat geldt ook voor jonge migranten. Maar tegelijkertijd willen ze ook graag ergens bij horen, iets toevoegen. Culturele instellingen en activiteiten spelen op dat vlak een belangrijke, soms zelf therapeutische rol. Op deze plekken kunnen jongeren uiting geven aan hoe zij de stad ervaren. Met ons onderzoek hopen we meer begrip te kweken voor de verhalen achter jongeren met een vluchtelingenachtergrond en de wijze waarop zij onderdeel uitmaken van de stad.”

Internationaal onderzoek

Ilse van Liempt en Rik Huizinga nemen namens Nederland deel aan de internationale studie ‘The Everyday Experiences of Young Refugees and Asylum Seekers in Public Spaces’. Dit project wordt financieel ondersteund door het onderzoeksprogramma Humanities in the European Research Area (HERA). Behalve de Universiteit Utrecht participeren daarin ook de Newcastle University, Universität Bonn en Liège Université. Onderzoekers van deze vier instellingen spraken gedurende drie jaar met jonge vluchtelingen in Amsterdam, Brussel, Leipzig en Newcastle.

Conferentie en expositie

De conferentie vond plaats op 2 en 3 juni 2022 in gemeenschapscentrum Boost, https://boostamsterdam.nl/, en de expositie was tussen 2 en 10 juni te zien in galerie FramerFramed, https://framerframed.nl/