Nieuwe theorie helpt om onrechtvaardige machtsstructuren in de economie bloot te leggen
Politiek filosofen Rutger Claassen en Lisa Herzog winnen prijs voor artikel
Het European Journal of Political Theory heeft een artikel van prof. dr. Rutger Claassen (hoogleraar Politieke filosofie en economische ethiek) en prof. dr. Lisa Herzog (Rijksuniversiteit Groningen) onderscheiden als beste artikel van de jaargang 2021. In het artikel ‘Why economic agency matters: An account of structural domination in the economic realm’ introduceren Claassen en Herzog een theorie om te begrijpen hoe afhankelijkheid en onrechtvaardigheid kunnen ontstaan binnen economische structuren.
Debatten over ‘onrechtvaardigheid’ in de economie gaan vaak over de vraag hoe geld of welvaart verdeeld zijn (als ‘uitkomst’ van economische processen). Maar aan die uitkomsten gaan machtsverhoudingen vooraf, die verweven zijn in de structuur van de economie zelf. Denk bijvoorbeeld aan relaties tussen werkgevers en werknemers, zorgverzekeraars en patiënten, huurders en huisjesmelkers, of tussen kredietverstrekkers en ondernemers. Maar niet alle vormen van afhankelijkheid zijn onrechtvaardig – de mogelijkheid om geld te lenen bijvoorbeeld kan ook heel handig zijn. Hoe kunnen we objectief beoordelen wanneer zulke structuren onrechtvaardig zijn?
‘Economic agency’: handelen vanuit persoonlijke en sociale mogelijkheden
Hiervoor introduceren Claassen en Herzog het concept van economic agency, oftewel economisch handelingsvermogen. Ze laten zien hoe dit concept als criterium gebruikt kan worden om onrechtvaardige structuren in de economie bloot te leggen. Economic agency, zo stellen Claassen en Herzog, kun je zien als een combinatie van persoonlijke eigenschappen (o.a. rationele en emotionele capaciteiten) én mogelijkheden tot handelen die vanuit de sociale situatie voortkomen. Om bijvoorbeeld een uitkering te kunnen aanvragen moet er niet alleen een systeem van sociale zekerheid bestaan, maar je moet ook in staat zijn om het juiste loket te vinden en de benodigde formulieren goed in te vullen. Samen bepalen persoonlijke en sociale kenmerken zo je vermogen om de economische middelen te verwerven die je nodig hebt om je eigen levensloop te kunnen vormgeven.
Onrechtvaardigheid meetbaar maken
De auteurs beargumenteren dat ongelijke machtsverhoudingen ontstaan wanneer iemands economische handelingsvermogen zodanig beperkt wordt dat die persoon onvoldoende regie heeft over het eigen leven (‘autonomie’). Om te bepalen of ongelijke machtsverhoudingen ook onrechtvaardig zijn, stellen Claassen en Herzog voor om verschillende niveaus van economische handelingsvrijheid te onderscheiden. Op die manier vormt economic agency een meetlat waarlangs alle situaties binnen economische structuren beoordeeld kunnen worden.
Prijswinnend artikel
De prijs van het European Journal of Political Theory is toegekend door een jury van wetenschappelijk redacteuren van het tijdschrift. Zij loven de genuanceerde manier waarop de onderzoekers een veelheid aan facetten in hun betoog betrekken.
De auteurs
Rutger Claassen is hoogleraar Politieke filosofie en economische ethiek aan het departement Filosofie & Religiewetenschap van de Universiteit Utrecht. Hij onderzoekt de filosofische fundamenten van de liberaal-democratische rechtsstaat en de ethische en politieke dimensies van de markteconomie. Hij is projectleider van The Business Corporation as a Political Actor (2020-2025), een groot onderzoeksproject waarvoor hij een ERC Consolidator Grant ontving van de European Research Council. Daarin onderzoekt hij met zijn team de vraag welke maatschappelijke verantwoordelijkheden bedrijven hebben, en hoe zij maatschappelijke verantwoording kunnen afleggen. Ook is hij projectleider van het door NWO gefinancierde onderzoeksproject Private Property and Political Power in Liberal-Democratic Societies (2017-2022). Daarin onderzoekt hij de wisselwerking tussen private eigendomsrechten en de publieke sfeer van democratische besluitvorming.
Lisa Herzog is hoogleraar Politieke filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen.