"Het meest inspirerend zijn de zittingen waar iets gebeurt in de zaal dat je niet zou verwachten"

Leonie van Lent is naast haar werk als universitair docent en onderzoeker aan de Universiteit Utrecht ook rechter-plaatsvervanger bij de Rechtbank Noord-Holland. Hoe beïnvloedt dit haar academische leven? En andersom?

Aan de Universiteit Utrecht is Leonie van Lent universitair docent bij het Willem Pompe Instituut voor Strafrechtswetenschappen en onderzoeker bij het Montaigne Centrum voor Rechtsstaat en Rechtspleging. Bij de Rechtbank Noord-Holland is ze rechter-plaatsvervanger in de sectie strafrecht.

Waarom wilde je rechter-plaatsvervanger worden?

“Ik schrijf veel over de (straf)rechtspraak en ik kreeg steeds meer het gevoel dat ik niet langer op afstand wilde blijven, maar het werk ook zelf moest gaan doen om er gefundeerd over te schrijven. Ton Hol heeft me destijds getipt dat er een plek kwam bij de rechtbank Noord-Holland en daar heb ik naar gesolliciteerd. Het leek mij een waardevolle aanvulling op mijn onderwijs en onderzoek en dat is het ook! Ik kan nu beter begrijpen hoe een schijnbaar onbegrijpelijke fout in een proces sluipt in de enorme organisatie rond een rechtszaak. Ik kan ook beter studenten van repliek dienen als zij het hebben over bijvoorbeeld ‘te lage straffen’ of nuance aanbrengen in een college.”

Tot wat voor inzichten ben je gekomen? 

“Zitting na zitting ontdek je hoeveel sociale problemen er schuilen achter de mensen die voorbij komen in zo’n strafzaak. Je bent als rechter eigenlijk continu bezig om een programma op te tuigen om mensen weer op het rechte pad te krijgen en je mogelijkheden zijn beperkt. Veel verdachten slepen een enorme bagage van pech en problemen met zich mee. Wat is dan een goede vraag om te stellen in zo’n zitting? En hoe doe je recht aan het slachtoffer?”

Wat is de grootste uitdaging in het werk?

“In iedere zaak opnieuw erin stappen en een bijdrage leveren, aan de deelnemers en aan de rechtbank, terwijl je een outsider bent.  Dat laatste is een uitdaging op zich. Daarnaast ook: je weg vinden, soms figuurlijk, soms letterlijk. Waar regel ik een toga? Ligt hier nog een bef? Waar is het kantoor van de voorzitter? Je bent als rechter-plaatsvervanger altijd de “jongste” rechter, degene met het minste ervaring van de drie rechters uit de zittingscommissie. Je hebt collega’s die je helpen, maar je hebt er ook die vinden dat je dat zelf maar moet uitzoeken. Het beleid van de rechtbank is dat ook plaatsvervangers moeten voorzitten – het gaat ze er natuurlijk ook om om tijd te besparen. Dat wilde ik niet zomaar doen zonder eerst een cursus gevolgd te hebben bij SSR, het opleidingsinstituut van de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie. Voorzitten is niet vrijblijvend, het heeft invloed." 

Ik probeer de taal van het vonnis altijd begrijpelijker te maken dan gebruikelijk is. Dat kost meer tijd, maar dat vind ik het waard.

“Het is overal zo gigantisch druk bij de rechtbanken. Dat was het al voor corona, en nu nog meer. Daarnaast is het nu ook heel druk  op de universiteit. Ik heb vanwege corona al een jaar geen zittingen meer gedaan, want ik weet nog precies hoeveel voorbereiding het kost, je moet zeker drie dagen vrij nemen, nog los van de dag van de zitting. Die heb je nodig om het dossier op een rijtje te zetten: wat wil je op de zitting te weten komen? Wat voor getuigen zijn er? Op welke manier ga je mensen bevragen om aan je informatie te komen? En het werken aan het vonnis is ook een hele uitdaging. Ik probeer de taal altijd iets begrijpelijker te maken dan gebruikelijk is. Het kost veel tijd. Dat vind ik het waard, maar dat is wel iets om goed te beseffen.”

Welke zaak heeft het meeste indruk op je gemaakt?

“Het meest inspirerend zijn de zittingen waar iets gebeurt in de zaal, dat je niet zou verwachten. Ik heb een zaak meegemaakt over een verschrikkelijk verkeersdelict, waarbij de dader door rood was gereden en een fietser had aangereden die voor zijn leven lang gehandicapt blijft. Het immense verdriet in de rechtszaal bij het slachtoffer en zijn familie waren indrukwekkend, maar zeker ook het diepe berouw van de dader, die het slachtoffer ook al een paar keer had bezocht en heel diep door het stof ging. Hij accepteerde alle schuld en ook zijn leven was voor altijd beschadigd. Er ontstond in die zaal iets van wederzijds begrip, waar de meeste mensen niet toe in staat zijn. Het zien en het benoemen en het verwerken van het drama. Heel indrukwekkend.”

"Dat heb ik trouwens ook wel bij kleinere zaken gezien, dat verdachten al alles opbiechten en willen betalen, terwijl daar nog geen uitspraak over is. En dat slachtoffers kunnen zeggen tegen de dader: ik gun dat het in de toekomst beter met je gaat. Het is groots om te zien dat mensen tot zoiets in staat zijn.”