Een Turkse harem op de Akropolis? Dat is waarschijnlijk een Griekse mythe
Toen de Turken de Akropolis in de 15de eeuw veroverden, hadden ze geen enkele interesse in het heilige gebouw met de kariatiden. Ze gebruikten de tempel zelfs als harem, een huis voor de vrouwen van de Turkse opzichter. Althans, zo gaat al eeuwen het verhaal. Klassiek archeoloog Janric van Rookhuijzen ontdekte dat er bij dit verhaal wel wat kanttekeningen te plaatsen zijn. Zo ontstond het pas in de 17de eeuw en is er in Turkse bronnen niets te vinden over een harem op de Akropolis. De Turken zouden de tempel eerder als een soort paleis hebben gebruikt.
Harems en tempels
De bronnen van de ‘haremmythe’ zoals we die nu kennen, zijn de verslagen van een Fransman en een Engelsman die de Akropolis in de 17de eeuw bezochten. Van Rookhuijzen zet vraagtekens bij de betrouwbaarheid van de bronnen: “Deze bezoekers gaven tegenstrijdige, speculatieve informatie en zijn het gebouw niet eens binnengegaan.” Toch zijn hun verhandelingen hardnekkig gebleken.
Daarbij moet gezegd worden dat er ook al in de klassieke oudheid, lang voordat de Turken de Akropolis in de 15de eeuw veroverden, verhalen bestonden over harems in deze tempel. De beroemde kariatiden, de in het oog springende vrouwenbeelden, hebben hier waarschijnlijk een rol bij gespeeld.
“Eerder antropologisch onderzoek heeft aangetoond dat indrukwekkende standbeelden, zoals de kariatiden, de verbeelding kunnen prikkelen,” legt Van Rookhuijzen uit. “Daardoor kunnen wilde verhalen ontstaan, die soms worden aangezien voor ‘feitelijke’ geschiedenis.”
Oriëntalisme
Daarnaast speelt het oriëntalisme een rol bij het ontstaan en overleven van de mythe. Het verhaal over een harem op de Akropolis past precies in het oude, westerse stereotype van ‘het oosten’. De Turken werden, en worden, gezien als gewelddadige, heiligschennende barbaren en hun cultuur als omringd door mysterie en erotiek. Deze oriëntalistische blik is al lang geleden ontstaan, tijdens de vele eeuwen van oorlogvoering tussen christelijke Europese landen en het islamitische Ottomaanse Rijk.
“Het idee dat de tempel met de kariatiden af was gegleden tot een harem, paste precies in dit negatieve westerse sentiment over de Turken,” legt Van Rookhuijzen uit. Dit sentiment had ernstige gevolgen. “Kort na de verovering van Athene door de jonge Griekse staat in de 19de eeuw, leidde het tot de volledige vernietiging van het Turkse stadje dat eeuwenlang op de Akropolis stond. Het leidde er ook toe dat Lord Elgin, een Britse edelman, aan het begin van de 19de eeuw veel beelden van de Akropolis meenam.” Waaronder een van de kariatiden.
Symbool van de westerse beschaving
Van Rookhuijzen: “Het verhaal van een Turkse harem sluit ook aan bij de huidige betekenis van de Akropolis als belangrijke archeologische site en symbool van Griekenland en de westerse beschaving. Maar deze symboliek heeft een schaduwzijde: anti-oosterse verhalen worden nog steeds verteld ten koste van de Turken.”
Janric van Rookhuijzen deed eerder onderzoek naar het Parthenon op de Acropolis, waarbij hij ontdekte dat het gebouw waarschijnlijk de verkeerde naam draagt.
Nog altijd worden de Turken vaak afgeschilderd als de schurken van de Akropolis. Uit het nieuwe onderzoek van Van Rookhuijzen blijkt echter dat dit een te grove interpretatie is van meer dan drie eeuwen Turkse aanwezigheid. “Het doet geen recht aan de werkelijkheid. Uit historische bronnen blijkt namelijk dat de Turken lang niet altijd gewelddadige barbaren waren. Ze waren eigenlijk net zo gefascineerd door de oude gebouwen en beelden als de moderne toeristen vandaag de dag.”
Gevangen zus
De door Lord Elgin ontvreemde Akropolissculpturen bevinden zich overigens tot op de dag van vandaag in het British Museum in Londen. Maar de onvrede hierover zwelt aan, zowel in Griekenland als daarbuiten. “Ondertussen blijven de kariatiden tot de verbeelding spreken: naar verluidt kan men de meisjes die in Athene zijn achtergebleven ’s nachts horen huilen om hun gevangen zus in Londen.”
Dit bericht is een gedeeltelijke vertaling en bewerking van het Engelstalige nieuwsbericht op The Conversation (met toestemming). Het volledige onderzoek in het academische tijdschrift Opuscula kan worden geraadpleegd via academia.edu.