Een overschilderd 15e-eeuws schilderij wel of niet in originele staat terugbrengen?

Toen het schilderij ‘De kruisiging van de Meester van de Bewening te Lindau’ (van rond 1425) schoongemaakt werd voor een grote tentoonstelling in Museum Catharijneconvent werd duidelijk dat de achtergrond van het schilderij niet altijd donkerblauw is geweest. De vraag die kunsthistorici en restauratoren nu bezighoudt is hoe het schilderij gerestaureerd moet worden. Als we het werk restaureren, verwijderen we deze laag dan wel of niet? Het antwoord op deze vraag is met nieuwe scantechnieken makkelijker te geven. “Voor het eerst in de geschiedenis gebruiken experts nu 3D-reconstructies om te beslissen hoe ze het origineel gaan restaureren” licht kunsthistoricus Sanne Frequin toe. Zij is vanuit de Universiteit Utrecht mede-initiatiefnemer van dit bijzondere project.

Op het schilderij zien we Maria, de gekruisigde Christus en Johannes afgebeeld tegen een donkerblauwe achtergrond, voorzien van gouden ranken.

Gouden achtergrond

Bij het eerste onderzoek bleek dat deze achtergrond oorspronkelijk goud had moeten zijn: goudglanzende ranken op een mat goudkleurig veld. Frequin bezocht afgelopen jaar met kunstgeschiedenisstudenten van de Universiteit Utrecht het Museum Catharijneconvent: “Conservator Micha Leeflang vertelde ons toen over dit schilderij. Er ontstond discussie onder de studenten over de keuze om de blauwe laag, die aan is gebracht in de 16^e eeuw, wel of niet te verwijderen.”

Levensverhaal van een schilderij

Frequin: “De vraag die daarbij speelt is of je een kunstwerk moet vernietigen om een meesterwerk tevoorschijn te halen.” Het schilderij geeft een bloederig tafereel weer. “Zelfs de baard van Christus is doorweekt van het bloed” vertelt Frequin. “Met de overschildering zijn veel bloeddruppels overschilderd. Daarmee verandert de betekenis van het werk. En dat hoort ook bij het levensverhaal van het schilderij. Als je de laag eraf haalt doe je dan niet te kort aan dit levensverhaal? Daarover verschillen de meningen. Tijdens het bezoek aan het Catharijneconvent kwam tijdens de discussie onder de studenten een nieuwe 3D-scantechniek ter sprake. Deze 3D-reconstructie van het gouden origineel en van een opgepoetste variant van het schilderij met blauwe achtergrond kan helpen bij de beslissing om de laag wel of niet te verwijderen. Dat was de basis voor dit project”.

Het scannen zal bepalend zijn voor de manier waarop zowel de materiële als immateriële kwaliteiten van het paneel zullen worden gerestaureerd en geconserveerd.

3D-scan van het schilderij

Door een samenwerking van de Universiteit Leiden, de Universiteit Utrecht en de TU Delft werd een 3D-scan van het schilderij gemaakt. Daarvoor kwam speciaal de Lucida scanner naar Nederland, met dank aan stichting Factum Arte. Zo kunnen de onderzoekers een beeld vormen van de oorspronkelijke bedoeling van de kunstenaars. Op basis van de scans en zowel de digitale als de 3D geprinte reconstructie zal het team bestaande uit kunsthistoricus Sanne Frequin, conservator Micha Leeflang (Museum Catharijneconvent), restaurator Caroline van der Elst en technisch kunsthistoricus Liselore Tissen (TU Delft, Universiteit Leiden) beslissen over de manier waarop het schilderij uiteindelijk gerestaureerd wordt.