De rol van de kwarttoon in middeleeuwse Gregoriaanse muziek

Op 2 november verscheen een artikel op NRC.nl waarin dr. Leo Lousberg (Muziekwetenschap) vertelt over zijn promotieonderzoek naar de rol van kwarttonen in middeleeuwse Gregoriaanse muziek. 

Dat er kwarttonen in middeleeuwse muziek geschreven werden kunnen we alleen nog afleiden uit handschriften. Die handschriften laten tegelijkertijd zien dat er maar heel spaarzaam gebruik werd gemaakt van deze kwarttonen. Omdat er maar zo weinig kwarttonen voorkomen konden musicologen er tot nog toe geen systeem in ontdekken. Het is dan verleidelijk om te denken dat die tonen op willekeurige momenten gebruikt zijn. Leo Lousberg stond echter sceptisch tegenover dit idee. "We weten uit de antropologie dat ingewikkelde dingen in een orale traditie heel snel vereenvoudigd worden als ze geen functie hebben", vertelt Lousberg op NRC.nl. Het feit dat kwarttonen eeuwenlang in een groot gebied werden genoteerd doet dus vermoeden dat ze wel degelijk een functie hebben gehad. In zijn promotieonderzoek onderzocht hij deze functie. 

heilige tekst meest belangrijk

"Omdat je vanuit de muziek niet kunt verklaren waarom er in het ene geval een kwarttoon gebruikt wordt en in het andere geval niet, moet de verklaring elders gezocht worden. Dus niet in de muziek, maar in de tekst”, aldus Lousberg. In het Gregoriaans van de middeleeuwen draaide het in de eerste plaats om de heilige teksten. Lousberg onderzocht verschillende handschriften en kwam in zijn promotieonderzoek tot de conclusie dat de kwarttonen gebruikt werden bij woorden die gezien werden als sleutelwoorden in de tekst. Kwarttonen hadden dus als functie bepaalde woorden in de teksten te benadrukken.