Amazone herbergt ruim 10.000 verborgen restanten van vroegere beschavingen

In het Amazonewoud liggen mogelijk duizenden verborgen restanten van vroegere beschavingen, die stammen uit de tijd vóór de Europese ontdekking van Amerika. Dat blijkt uit een groot internationaal onderzoek naar de verspreiding van deze verborgen structuren. Bioloog Hans ter Steege werkte mee aan het onderzoek. “Door deze vondst weten we nu dat bepaalde delen van het bos misschien helemaal niet zo oud zijn.”

Het ondoordringbare Amazonewoud herbergt mogelijk veel meer sporen van menselijke bewoning dan gedacht. Een nieuw onderzoek dat scan-gegevens combineert met archeologische data en statistische methoden doet vermoeden dat er 10.000 sporen verborgen liggen uit de tijd vóór de komst van Columbus. Het gaat daarbij om vooral bouwwerk die bestaan uit opgeworpen of afgegraven aarde.  

Het onderzoek verschijnt vandaag in Science en stond onder leiding van de Braziliaanse wetenschappers Vinicius Peripato, Carolina Levis en Luiz Aragão. Ook bioloog Hans ter Steege werkte mee aan het onderzoek, vanuit de Universiteit Utrecht en Naturalis.  Volgens Ter Steege kunnen geogliefen ons veel vertellen over de geschiedenis van het woud. Het onderzoek impliceert bijvoorbeeld dat het Amazonewoud misschien niet zo ongerept is als velen denken.

Scannen door het bladerdak

Het onderzoeksteam bestudeerde de bodem van het Amazonewoud vanuit vliegtuigen. Om door het dichte bladerdak te kunnen kijken, gebruikte het team laserscanners die zeer gedetailleerde 3D-scans van het grondoppervlak kunnen maken. De scantechnologie, genaamd LiDAR, filtert de vegetatie uit het beeld, en maakt zo worden heuvels en geulen zichtbaar die duiden op de restanten van vroegere samenlevingen.

Bij eerdere onderzoeken naar geogliefen in de Amazone zijn zo’n 900 scanner-vluchten uitgevoerd. Dit onderzoek voegt daar nu 36 aan toe, waarbij 24 nieuwe geogliefen opdoken. Op basis van alle tot nu toe gevonden geogliefen voorspellen de onderzoekers dat er veel meer van deze structuren te vinden moeten zijn. Rekening houdend met variabelen zoals temperatuur, neerslag, grondsoort en afstand tot water schatten de onderzoekers dat er mogelijk zelfs nog 16.187 op ontdekking wachten.

Geschiedenis van de Amazone

De kennis over het Amazonewoud is door de vondsten flink opgeschud. Tot nu toe vermoeden veel wetenschappers dat het woud eeuwenlang onaangetast is gebleven, maar de geogliefen wijzen op bewoning van het woud ook al voordat Europeanen op het continent aankwamen. Sommige antropologen beweren zelfs dat het grootste deel van de Amazone ooit bewoond is geweest. 

Aangeplante aanwijzingen

Ter Steege nuanceert het beeld dat de gehele Amazone ooit bewoond is geweest. Volgens hem is het in 80 procent van het woud zeer onwaarschijnlijk dat mensen er grote invloed hadden. Hij doet deze uitspraak op basis van de verspreiding van de tot nu toe gevonden geogliefen én de verspreiding van gedomesticeerde bomen.

In sommige gebieden komen zoveel gedomesticeerde bomen voor, dat ze wel door mensen aangeplant moeten zijn.

Ter Steege: “Er is een overlap te zien tussen de plekken waar de geogliefen zijn gevonden en waar gedomesticeerde soorten staan.” Het gaat om bomen als de paranoot, de bosdruif en cacaobomen, ofwel die nuttig zijn voor menselijke samenlevingen. In sommige gebieden komen deze bomen zo veelvuldig voor, dat ze wel door mensen aangeplant moeten zijn. Een heel groot deel van de Amazone lijkt echter vrij ongemoeid te zijn.

Landrechten behouden

Onderzoek naar de geogliefen is niet alleen wetenschappelijk interessant, maar kan ook op maatschappelijk vlak gevolgen hebben. Met de resultaten van dergelijk onderzoek kunnen inheemse bewoners van het Amazonewoud aantonen de Braziliaanse overheid dat zij al decennialang het bos bewonen en daarom hun landrechten moeten behouden.

Door de vondst van geogliefen weten we nu dat bepaalde delen van het bos misschien helemaal niet zo oud zijn als we eerst dachten.

Daarnaast is geogliefenonderzoek van belang voor het Amazon Tree Diversity Network, waarvan Ter Steege coördinator is. Deze onderzoeksgroep brengt de vegetatie van het Amazonewoud in kaart. Ter Steege: “Door de vondst van geogliefen weten we nu dat bepaalde delen van het bos misschien helemaal niet zo oud zijn als we eerst dachten. Mens en natuur leven daar al eeuwen samen.”