26 Utrechtse onderzoekers ontvangen Veni

Bijna dertig Utrechtse onderzoekers krijgen dit jaar een NWO-Veni beurs van ieder 250.000 euro. Hiermee kunnen zij gedurende drie jaar hun eigen onderzoeksideeën verder ontwikkelen. Bijna de helft van de beurzen gaat naar de faculteit Bètawetenschappen; daar sleepten maar liefst tien jonge wetenschappers een Veni in de wacht. Daarnaast ontvangen zes wetenschappers van de faculteit Geesteswetenschappen, twee onderzoekers van de faculteit Geowetenschappen, één iemand van de faculteit REBO, drie wetenschappers van het UMC Utrecht, twee onderzoekers van het Prinses Máxima Centrum en twee wetenschappers van het Hubrecht Instituut een Veni.

Betere publieke verantwoording dankzij een individuele benadering

Deze Veni-beurs is een mooie erkenning van onderzoek wat volgens mij echt heel belangrijk is, maar wat ik ook super leuk vind om te doen.

Het nieuws krijgen dat je een grote beurs hebt binnengehaald, is volgens universitair docent Sjors Overman een beetje een vreemde ervaring tijdens de coronacrisis. "Doordat we thuiswerken heb ik het nieuws in familieverband gevierd, maar nog niet met mijn collega's. Hopelijk komt er de komende drie jaar ook een moment om dat te doen. Het is in ieder geval een super mooie erkenning van onderzoek wat volgens mij echt heel belangrijk is, maar wat ik ook super leuk vind om te doen." Overman gaat de beurs gebruiken voor een onderzoek naar publieke verantwoording. "Als je iemand om verantwoording vraagt, dan moet dat verantwoordelijkheidsgevoel oproepen, maar het leidt in werkelijkheid vaak tot negatieve emoties zoals angst en frustratie. Deze emoties zitten goed werk in de weg en verhinderen de creatie van publieke waarde."

Spannen van plasticbindingen voor geavanceerd recycling

In voorbereiding op dit project heb ik meer dan honderd plastic yoghurtbekers verzameld voor mijn experimenten. Ze dienen als een constante herinnering aan de groeiende afvalberg.

Plastic afval is een belangrijk ecologisch probleem, dat om nieuwe oplossingen vraagt. Traditionele manieren van hergebruik leiden tot waardeverlies. Daarom gaat Ina Vollmer in dit onderzoeksproject de basis leggen voor een nieuwe recyclingmethode waarmee waardeverlies voorkomen kan worden. Ze doet dat met behulp van fundamentele kennis over de gecontroleerde afbraak van polymeren onder spanning. "In voorbereiding op dit project heb ik meer dan honderd plastic yoghurtbekers verzameld voor mijn experimenten", aldus Vollmer. "Ze dienen als een constante herinnering aan de groeiende afvalberg en met deze subsidie kan ik er echt iets aan doen."

Eiwitvervetting als mogelijke regulator in neurologische aandoeningen

Deze Veni-subsidie geeft een enorme impuls aan de ontwikkeling van mijn onderzoek naar de functie van vetten op eiwitten.

Eiwitten in de hersenen die een rol spelen in neurologische aandoeningen, dragen vetstaarten. De functie van deze vetten op eiwitten is veelal onbekend. Met deze Veni-beurs gaat Marc Baggelaar onderzoeken welke rol deze vetstaarten spelen met als doel nieuwe manieren te vinden om neurologische aandoeningen te bestrijden.

Robuuste nikkel katalysatoren voor schonere waterstof productie

Ik geloof dat het produceren van goedkope en duurzame waterstof cruciaal is voor onze toekomst, en dat is waar mijn project om draait. Ik kijk er naar uit om dit ongelooflijke avontuur te beginnen!

"Het is een grote eer om deze Veni-subsidie te krijgen", aldus onderzoeker Matteo Monai. "Het is zo spannend om de kans te krijgen om mijn onderzoeksidee te realiseren!" In zijn onderzoeksproject streeft Monai naar de ontwikkeling van nieuwe, betere katalysatoren om laagwaardige moleculen, zoals CO₂ en CH₄, om te zetten naar H₂ en CO via hervormingsreacties binnen een circulair economisch schema. Simpel gezegd betekent het dat Monai onderzoek doet naar de ontwikkeling van goedkope en duurzame waterstof. "Ik geloof dat het produceren van goedkope en duurzame waterstof cruciaal is voor onze toekomst en kijk er dan ook naar uit om dit ongelooflijke avontuur te beginnen!”

De invloed van het verleden op conflicten tussen wilde dieren en mensen

Door de Veni-beurs krijg ik de kans de complexiteit van mens-dier conflicten beter te begrijpen, en nieuwe oplossingen te vinden waar zowel mensen als de natuur baat bij hebben

“Mijn onderzoek komt voort uit mijn motivatie om me in te zetten voor een duurzame toekomst", aldus Ine Dorresteijn. "En dan met name om mijn steentje bij te dragen om de menselijke gezondheid en biodiversiteitsbehoud te harmoniseren. Uitdagend daarbij is wanneer mensen en wilde dieren in conflict komen. Als dieren bijvoorbeeld schade aanbrengen aan vee en gewassen. Ik heb gewerkt met zelfvoorzienende boeren in Ethiopië waar zulke conflicten bijdroegen aan voedselonzekerheid en armoede. Vanwege de Veni-beurs krijg ik de kans de complexiteit van mens-dier conflicten beter te begrijpen, en nauw samen te werken met lokale Ethiopische gemeenschappen om nieuwe oplossingen te vinden waar zowel mensen als de natuur baat bij hebben.”

Hoe overleven zaden uitdroging? 

Ik ben erg blij en vereerd dat mijn Veni-voorstel over hoe zaden uitdroging overleven, is gehonoreerd

Tijdens het vormen van zaden verliezen zij bijna al hun water. Om dit te kunnen overleven moeten de cellen beschermd worden tegen onomkeerbare uitdrogingsschade. Het doel van dit project van Mariana Silva Artur, is te achterhalen hoe de accumulatie van beschermings eiwitten, essentieel voor overleving, word gecontroleerd tijdens zaadontwikkeling. "Dat de NWO mijn onderzoek steunt met een Veni-beurs, toont aan dat ik op de goede weg ben. Daarnaast is het een geweldige kans om spannend onderzoek te blijven doen met een brede maatschappelijke impact."

Tropische bossen in het Antropogeen

Ik ben erg blij dat ik door deze Veni de kans krijg mijn onderzoek naar de veerkracht van tropische bossen door te ontwikkelen.

Tropische bossen worden verstoord door branden en ontbossing. Deze verstoringen worden versterkt doordat ze het vermogen van de bossen om bij te dragen aan regenval, ondermijnen. Het onderzoek van Arie Staal richt zich op dit vermogen in verschillende klimaat- en ontbossingsscenario’s. Daarmee zal worden bepaald hoe en waar bosherstel in de tropen, de veerkracht van tropische bossen kan verbeteren. Dit is van belang zowel voor het voorkomen als voor het ondervangen van de gevolgen van klimaatveranderingen. “Ik ben erg blij dat ik de kans krijg mijn onderzoek naar de veerkracht van tropische bossen door te ontwikkelen aan het Copernicus Institute for Sustainable Development,” vertelt Staal. “Hier kan ik mijn ervaring combineren met aanwezige expertise om zo een bijdrage te leveren aan onze kennis naar de veerkracht van het Systeem Aarde in het Antropogeen.”

Hoe het hondsdolheid virus ons zenuwstelsel binnendringt en hoe dit te bestrijden

Elk jaar overlijden er wereldwijd tienduizenden mensen aan hondsdolheid. Door deze Veni kan ik onderzoeken hoe het Rabiësvirus ons zenuwstelsel infecteert.

Aan hondsdolheid, veroorzaakt door het rabiësvirus, overlijden jaarlijks tienduizenden mensen, vooral kinderen in ontwikkelingslanden. "Een betere behandeling zou helpen", aldus onderzoeker Matti Pronker. In dit project van hem gaat de driedimensionale structuur van het viruseiwit, dat verantwoordelijk is voor binding aan cellen, bepaald worden. Kennis van de structuur kan worden gebruikt om therapie te verbeteren. Pronker: "Ik ben heel blij met de Veni-beurs. Het stelt mij in staat te onderzoeken hoe het Rabiësvirus (de veroorzaker van hondsdolheid) ons zenuwstelsel infecteert en hoe dit geblokkeerd kan worden. Hopelijk draagt dit onderzoek bij aan het WHO-doel om hondsdolheid uit te roeien in 2030."

Exotische meetkundige objecten berekenen

Ik ben erg enthousiast over de mogelijkheid om mijn onderzoek uit te voeren in zo'n rijke omgeving als de Utrechtse en Nederlandse wiskundecommunities

Wiskunde Abelse variëteiten zijn ingewikkelde meetkundige objecten op het snijvlak van algebraïsche meetkunde, getaltheorie en moderne cryptografie. Onderzoeker Stefano Marseglia gaat algoritmen ontwikkelen en uitvoeren op computers om deze variëteiten systematisch te bestuderen en om exotische voorbeelden te produceren die tot nu toe niet berekend konden worden. Marseglia: "Ik ben erg enthousiast over de mogelijkheid om mijn onderzoek uit te voeren in zo'n rijke omgeving als de Utrechtse en Nederlandse wiskundecommunities."

Een charmante getuige van een kleine knal

Ik wil graag begrijpen hoe de natuur tot in de details werkt.

Deeltjes botsen en produceren een soep van quarks en gluonen. Momenten na de oerknal, was het universum in deze nieuwe toestand van materie die het Quark-gluonplasma heet. Deeltjes verliezen energie als ze daardoor heen reizen, maar wetenschappers begrijpen niet hoe. Dit onderzoek van Henrique Correia Zanolizal bestuderen hoe deeltjes in deze soep bewegen. "Ik wil graag begrijpen hoe de natuur tot in de details werkt', aldus Correia Zanolizal. "Het is zo'n voorrecht om door de Veni de kans te krijgen om aan mijn eigen ideeën te werken."

Updaten en downdaten: Hoe laatmiddeleeuwse Ierse kopiisten zich bemoeiden met de orthografie van vroegmiddeleeuwse teksten

Er is bewijs dat laatmiddeleeuwse kopiisten de spelling van oude teksten drastisch veranderden, zodat ze nóg ouder en moeilijker leken. Het is echter onduidelijk waarom ze dat deden.

Hoewel de meeste mensen huiveren als je het woord ‘spelling’ laat vallen, kan spelling ons veel vertellen over de manier waarop men door de eeuwen heen met geschreven teksten is omgegaan. Uit Ierland, bijvoorbeeld, is er steeds meer bewijs dat laatmiddeleeuwse kopiisten de spelling van oude teksten drastisch veranderden, zodat ze nóg ouder en moeilijker leken dan ze al waren. Het is echter onduidelijk waarom ze dat deden en ook hoe goed ze hierin waren. En dat is precies wat Nike Stam gaat onderzoeken in haar Veni-project. Het is belangrijk om dit goed te doorgronden, omdat we anders als wetenschappers niet met zekerheid het onderscheid kunnen maken tussen teksten die echt oud zijn en teksten die ouder gemaakt zijn door hun kopiisten. "Ik vind het een enorme eer om met een Veni-beurs aan dit project te mogen werken en ik heb er ongelooflijk veel zin in!"

De platformisering van het primair onderwijs: publieke waarden in gevaar

Het thuisonderwijs tijdens de lockdown gaf een enorme impuls aan de digitalisering van het Nederlands onderwijs. Mijn project onderzoekt de impact van digitalisering op onderwijswaarden.

Het noodgedwongen thuisonderwijs tijdens de lockdown, gaf een enorme impuls aan de digitalisering van het Nederlands primair onderwijs. Onderwijsplatforms van private tech-bedrijven verwerven in toenemende mate zeggenschap over de organisatie van het publieke basisonderwijs en verbinden via hun platforms nieuwe waarden aan leren, zoals flexibiliteit, personalisatie en kwantificatie. Het project van Niels Kerssens onderzoekt de impact van digitalisering op onderwijswaarden in het Nederlands basisonderwijs en bestudeert hoe publieke waarden zoals gelijkheid, sociale verbondenheid, autonomie en geborgenheid behouden blijven bij het gebruik van digitale onderwijsplatforms. Kerssen: "De Veni vormt een uitzonderlijke mogelijkheid om in deze tijd waarin onderwijs versneld digitaliseert, een bijdrage te leveren aan het doordacht en verantwoord gebruiken van onderwijstechnologie. De planning is dan ook om onderzoeksresultaten snel tot nut te maken voor onderwijsprofessionals."

De Prijs van Veiligheid: Brandgevaar en stedelijke ontwikkeling in de Nederlanden 1250 - 1650

Pre-industriële steden werden geplaagd door branden vanwege houtbouw en het gebruik van open vuur. Ik ga onderzoeken hoe Nederlandse steden hun sociaal-politieke organisatie en omgeving aangepasten om deze risico's te verminderen

Pre-industriële steden werden geplaagd door branden vanwege houtbouw en het gebruik van open vuur. Janna Coomans van de faculteit Geesteswetenschappen, gaat onderzoeken hoe Nederlandse steden hun sociaal-politieke organisatie en omgeving aangepasten om deze risico's te verminderen. Dit geeft inzicht in zowel de impact van (grootschalige) incidenten als die van preventieve praktijken om deze te voorkomen.

Ecologies of Violence: Affirmations of Life in Arab Cultural Production

Mijn onderzoek gaat over de vraag hoe het leven in stand wordt gehouden in een toestand van onleefbaarheid.

In 2012 stelde de Verenigde Naties dat de Gazastrook in 2020 "onleefbaar" zou zijn. Hoe wordt het leven in stand gehouden in een toestand van onleefbaarheid, zowel voor de mens als voor de omgeving? Layal Ftouni: "Mijn onderzoek richt zich op creatieve praktijken (romans, poëzie, film, hedendaagse kunst) die voortkomen uit Syrië en het bezette Palestina. En verkent het vermogen van de kunst om het leven te bevestigen buiten de juridische en politieke oordelen over wat het betekent om 'mens' te zijn vandaag de dag. Ik ben erg enthousiast dat ik door de Veni tijd en aandacht aan het onderzoek kan besteden. "

Hete verleden van de Antarctische ijskap

De Antarctische ijskapveranderingen vormen de meest onzekere factor in projecties van zeespiegelstijging op lange termijn. Ik ga kennis daarover verkrijgen via computersimulaties.

Antarctische ijskapveranderingen vormen momenteel de meest onzekere factor in projecties van zeespiegelstijging op lange termijn. Om kennis over volumeveranderingen van de Antarctische ijskap in een warmer klimaat te verkrijgen, zal Lennart Stap computersimulaties maken van het Mioceen (23-14 miljoen jaar geleden). Gedurende deze tijd was het ijsvolume heel veranderlijk.

Wat zeg je? Taal als voorspeller voor psychose in het 22q11.2 deletiesyndroom

Taal heeft veel impact op een mensenleven, het vormt en verbindt.

Het 22q11.2 deletiesyndroom (22q11DS) is een uniek model voor onderzoek naar risico op psychose. Er zijn sterke indicaties dat psychose voorafgegaan wordt door atypische taalkenmerken. Ten behoeve van inzicht in onderliggende mechanismen en vroege identificatie van deze slopende ziekte, bestudeert dit project van Tessel Boerma taal in relatie tot (pre)psychotische symptomen in 22q11DS.

Sweet Gut O’ Mine

“De Veni-beurs maakt het voor mij mogelijk om te onderzoeken hoe suikermoleculen belangrijke functies vervullen in de darm en hoe ze betrokken zijn bij de ontwikkeling van darmkanker.”

De binnenkant van de menselijke darmen is bekleed met een dikke laag suikermoleculen. De ontoegankelijkheid van die laag belemmert onderzoek naar de biologische rol. Dit project van Christian Büll ontwikkelt gekweekte mini-darmpjes met een varieerbare suikerlaag. Die darmpjes maken vervolgens onderzoek naar de rol van suikers in normale darmontwikkeling, darmontsteking en kanker mogelijk.

Afgeleiden Berekenen van Complexe Computerprogramma’s

Ik ga met mijn onderzoek de fundering voor toekomstige machine-learning-toepassingen leggen.

Toepassingen van machine-learning hangen veelal af van het berekenen van afgeleiden van computerprogramma’s. Momenteel weten onderzoekers en techbedrijven alleen hoe dat werkt voor programma’s geschreven in sterk beperkende programmeertalen. Dit project van Matthijs Vákár zal de algoritmes ontwikkelen om afgeleiden van willekeurige computerprogramma’s te bepalen. Het legt daarmee de fundering voor toekomstige machine-learning-toepassingen. Volgens Vákár is het een onderwerp waar hij al jaren door gefascineerd is. "Ik ben dan ook heel dankbaar voor deze Veni-beurs!" Vákár voor zijn onderzoeksproject samenwerken met collega’s in New York, Oxford, Edinburgh en Utrecht.

Coalities die Verschil Doorkruisen: Een Studie naar Lesbians and Gays Support the Miners

Mijn onderzoek is belangrijk omdat het ons kan leren hoe coalities kunnen ontstaan in de strijd voor sociale en economische rechtvaardigheid, ondanks de verschillen tussen verschillende groeperingen.

Dankzij de Veni zal Gianmaria Colpani de komende drie jaar onderzoek doen naar het verhaal van Lesbians and Gays Support the Miners (LGSM); een solidariteitsgroep die actief was in Londen tijdens de historische mijnwerkersstaking van 1984-1985. "Ik zal in meerdere archieven graven en ik zal voormalige leden van LGSM en andere activisten die toen betrokken waren bij de solidariteitsbeweging voor de mijnwerkers interviewen", aldus Colpani. "Zo zal ik niet alleen de coalitie tussen LGSM en de mijnwerkers bestuderen, maar ook het netwerk van politieke relaties dat LGSM heeft opgebouwd met andere groeperingen tijdens de strijd tegen de autoritaire regering van Margaret Thatcher. Het verhaal van LGSM laat zien dat de strijd voor sociale en economische rechtvaardigheid effectieve coalities vereist, soms met onwaarschijnlijke partners. Dit verhaal is belangrijk omdat het ons kan leren hoe deze coalities kunnen ontstaan ondanks de verschillen die er zijn, wat vandaag de dag een zeer urgente zaak is in Europa, de Verenigde Staten en wereldwijd."

MR-gebaseerde metingen van de ‘elektromagnetische weefseleigenschappen in radiotherapie (TEMPO)’: een voorspellende tool voor vroegtijdige evaluatie van radiotherapiebehandelingen.

Ik ga onderzoek doen naar een nieuwe MRI-methode die gepersonaliseerde adaptieve radiotherapie behandelingen mogelijk zal maken.

Dit onderzoek van Stefano Mandija ontwikkelt een nieuwe MRI-methode om heel precies electrische eigenschappen van kankerweefsel te kunnen meten. De bruikbaarheid van de methode zal worden getest in de diagnose en radiotherapiebehandeling van hersentumoren. Dit zal gepersonaliseerde adaptieve radiotherapie behandelingen mogelijk maken en de kostenefficiëntie van de behandelingen verbeteren.

Lokale productie is cruciaal voor zenuwcellen

Met mijn onderzoek wil ik nieuwe inzichten krijgen in de ontwikkeling en overleving van zenuwcellen.

Zenuwceluitlopers kunnen grote afstanden verwijderd liggen van hun cellichaam en moeten daarom hun eigen lokale eiwitproductie reguleren, wat cruciaal is voor het functioneren van zenuwcellen. Max Koppers gebruikt innovatieve moleculaire methodes om deze lokale eiwitproductie te bestuderen en daarmee nieuwe inzichten te krijgen in de ontwikkeling en overleving van zenuwcellen. Koppers: "Deze Veni beurs geeft me de mogelijkheid om te werken in de uitstekende omgeving van de afdeling Cell Biologie, Neurobiologie en Biophysics. Daar kan ik mijn eigen onderzoekslijn ontwikkelen waarin ik de lokale eiwitproductie in zenuwcellen verder ga onderzoeken. Dit kan belangrijke inzichten geven in het functioneren van zenuwcellen en neurodegeneratieve aandoeningen."

Afwachten is niet meer nodig? Het effect van een behandeling van een hersentumor voorspellen met een metabole MRI-scan

Ik ga een MRI-scan ontwikkelen die het effect van een behandeling van een hersentumor biochemisch niveau bepaalt.

Tijdens het behandelen van patiënten met een hersentumor is het van cruciaal belang om tijdig het effect van de behandeling te meten. Evita Wiegers gaat in dit onderzoek een metabole MRI-scan ontwikkelen die het effect van een behandeling op biochemisch niveau bepaalt. Uiteindelijk kan dit helpen om de effectiviteit van de behandeling te verbeteren.

De vroege embryonale ontwikkeling in individuele cellen

Ik ga een techniek ontwikkelen om in individuele cellen te meten hoe verschillende celtypes ontstaan tijdens de eerste dagen embryonale ontwikkeling.

De studie van genregulatie gedurende de eerste dagen van embryonale ontwikkeling heeft meerdere toepassingen in het veld van stamcelonderzoek en regeneratieve geneeskunde. Het onderzoek van Isabel Misteli Guerreiro maakt gebruik van een vernieuwende techniek om in individuele cellen te meten hoe verschillende celtypes ontstaan tijdens de ontwikkeling. "De Veni geeft mij de mogelijkheid om drie jaar dit uitdagende onderzoeksproject aan te pakken", aldus Misteli Guerreiro. "Tegelijk is het een opstapje naar mijn eigen onafhankelijke onderzoek."

Hoe worden hart- en vaatziekten voorkomen en behandeld bij patiënten met chronische nierschade?         

Ik ga onderzoek doen naar hart- en vaatziekten bij patiënten met chronische nierschade.

Hart- en vaatziekten komen vaak voor bij patiënten met chronische nierschade. Het is niet duidelijk hoe deze patiënten het best behandeld kunnen worden ter preventie. Dit project van Robin Vernooij onderzoekt in de dagelijkse klinische praktijk hoe richtlijnen gevolgd worden, hoe zorg geregistreerd wordt en wat de effecten zijn van deze behandeling.

Radioresistentie van hersenstamtumoren in kinderen: een rol voor het tumor micro-milieu?

Ik ga onderzoek doen naar zeer agressieve hersenstamtumor bij kinderen en of de uitgroei van resistente tumoren voorkomen kan worden

Diffuus intrinsiek ponsglioom (DIPG) is een zeer agressieve hersenstamtumor bij kinderen. DIPG is ongeneeslijk als gevolg van resistentie tegen radiotherapie. In dit project wordt  door Anoek Zomer onderzocht hoe het micro-milieu van de tumor verandert tijdens radiotherapie en of de uitgroei van resistente tumoren kan worden voorkomen door te interfereren met het micro-milieu.

Vingerafdrukken in bloed

Ik gebruik DNA mutaties als “vingerafdrukken” om humane hematopoietische stamcellen te volgen, om zo te begrijpen hoe bloed wordt gemaakt.

Hematopoietische stamcellen zijn de bron van levenslange bloedaanmaak. De manier waarop zij de verschillende soorten bloedcellen produceren, is nog grotendeels onbekend. Dit onderzoek van Mirjam Belderbos gebruikt willekeurig optredende DNA mutaties als “vingerafdrukken” om humane hematopoietische stamcellen te volgen, om zo te begrijpen hoe bloed wordt gemaakt.