Ons denken over vrijheid wordt steeds individualistischer
De roep om vrijheid domineert direct en indirect de verkiezingsstrijd terwijl er hevig wordt terugverlangd naar de vrijheid van voor corona. Maar wat is de vrijheid van toen eigenlijk? Prof. dr. Annelien de Dijn (Geschiedenis en Kunstgeschiedenis) verklaart in de Volkskrant hoe ons idee van vrijheid is ontstaan en werd door De Standaard geïnterviewd over hoe het er nu voor staat.
“Samen verantwoordelijk zijn voor collectief bestuur wordt nu nauwelijks nog als vrijheid ervaren.”
Een geschiedenis van vrijheid
Al 2500 jaar geleden ontwikkelden de Atheners een democratie waarin mannen mochten meebeslissen over het bestuur van het land. “Die Grieken begonnen over zichzelf te praten als een volk van vrije mensen en ontleenden er trots aan,” vertelt De Dijn in de Volkskrant. Maar in de Middeleeuwen verdween het collectief zelfbestuur naar de achtergrond. Pas in de 18e eeuw werd het democratische systeem voor het eerst op grotere schaal geherintroduceerd. Dit was volgens De Dijn niet van lange duur, en na het mislukken van de Franse Revolutie wist een conservatieve elite de macht weer naar zich toe te trekken. Zij stelden dat vrijheid niets te maken had met een volk dat zichzelf bestuurt. “Vrijheid wilde volgens hen zeggen dat je gewoon rustig kon genieten van je eigen bezittingen, je eigen leven.”
Vrijheid in Nederland
“Nederland is volgens mij op twee manieren in verwarring als het om vrijheid gaat,” aldus De Dijn. Enerzijds wordt “samen verantwoordelijk zijn voor collectief bestuur nauwelijks nog als vrijheid ervaren.” Anderzijds wordt vrijheid van meningsuiting niet gebruikt om te strijden tegen de machthebbers, maar om “minderheidsgroepen nog dieper het verdomhoekje in te trappen.” De Dijk vreest dat corona ons denken over vrijheid alleen maar individualistischer zal maken. “Ik denk dat de conclusie van corona moet zijn dat zelfbeschikking onverminderd belangrijk blijft, maar dat vrijheid ook betekent dat je als individu offers moet brengen voor de gemeenschap.”
Het belang van draagvlak
Veel Nederlanders zijn ontevreden over de coronamaatregelen omdat ze het gevoel hebben er niet over mee te kunnen beslissen. Maar volgens De Dijn klopt dat niet helemaal. "Er is niet per referendum over gestemd, maar de regels zijn wel ingevoerd door de mensen die wij verkozen hebben," zegt ze in een interview met De Standaard. "Als we het oneens zijn met hun aanpak, kunnen wij hen afstraffen. De meeste politici willen erg graag herverkozen worden, dat creëert een belangrijke incentive om beslissingen te nemen die breed gedragen worden."
De meeste politici willen erg graag herverkozen worden, dat creëert een belangrijke incentive om beslissingen te nemen die breed gedragen worden.
Protest
Niet iedereen is het eens met elke beslissing die door de regering gemaakt wordt, zeker als de regering zich misdraagt. Daar willen burgers zich natuurlijk niet zomaar bij neerleggen. "Maar wat is het alternatief? Dat we alle belangrijke politieke beslissingen laten nemen door een kleine elite van zelfverklaarde experts? Of dat we helemaal geen beslissingen meer nemen, zoals de voorstanders van een kleine staat willen? Dat werkt natuurlijk ook niet." Het belangrijkste is daarom dat in een democratie de mogelijkheid om te protesteren blijft bestaan. "Dat soort mobilisering is de corrigerende factor waarmee we ons beschermen tegen de mogelijke tirannie van de meerderheid."