Het ontstaan van de Utrechtse adel
Renger de Bruin in Noord-Zuid-Oost-West
Het drieluik Adel in Utrecht, gemaakt door RTV Utrecht, wordt nu landelijk uitgezonden in Noord-Oost-Zuid-West bij Omroep MAX. In de serie vertellen nazaten van de Utrechtse adel over hun rijke familiegeschiedenis. Bijzonder hoogleraar Renger de Bruin voegt zijn eigen kennis toe aan het verhaal en vertelt in de eerste aflevering meer over de status van de adellieden en hoe de adel in Utrecht is ontstaan.
Kasteel Sterkenburg
Hoe de Utrechste adel is ontstaan, legt De Bruin uit aan de hand van kasteel Sterkenburg, op de Utrechtse Heuvelrug. “Dat is een van de kastelen die hier in de dertiende, veertiende eeuw zijn gebouwd door adellijke families die hier actief waren.” Hij licht toe dat deze families werkzaam waren als een soort projectontwikkelaars. Zij veranderden het gebied, dat origineel een moeras was, door dijken aan te leggen en sloten te graven.
Langs dat water werden allerlei kastelen gebouwd, waaronder kasteel Sterkenburg, die bewoond werden door de adellijke families. “Die families hebben zich steeds verder vertakt en daaruit is de Utrechtse adel, zoals die in de late middeleeuwen was, ontstaan”, zegt De Bruin.
Verheven
Onder koning Willem I kregen sommigen een adellijke titel op basis van je persoonlijke prestaties, vertelt De Bruin. Zoals het nu nog in België gebeurt, werden mensen die een bijzondere daad hadden verricht verheven in de adelstand. “Maar meestal werd je in adelstand verheven op basis van wat je voorouders gedaan hadden”, zegt hij.
Rechten
Zo’n adellijke titel bracht veel voordelen met zich mee. Zo had de adel bijvoorbeeld tot 1850 recht op een derde van de Provinciale Staten. “De adel kon in het verleden rechtspreken in een dorp”, voegt De Bruin toe. “De ambachtsheer had bijvoorbeeld het recht om de dominee en daarvoor de pastoor aan te wijzen.” Ook was er sprake van het jachtrecht, waarmee de edelman de enige was die het recht had om te jagen in de omgeving.
Het drieluik Adel in Utrecht wordt uitgezonden in Noord-Zuid-Oost-West, bij Omroep MAX. De afleveringen zijn te zien op 6, 13 en 20 september om 18.30 uur op NPO 2.