“De beroemde ‘Salvator Mundi’ is helemaal niet door Leonardo da Vinci geschilderd”

Afgelopen woensdag was hoogleraar Beeldende kunst van de Renaissance in Italië Michael Kwakkelstein, tevens directeur van het Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut in Florence, te gast bij het BNNVARA-programma Khalid & Sophie, om te praten over de documentaire The Lost Leonardo. Hierin staat het schilderij Salvator Mundi centraal. Dit werk is in 2017 verkocht voor het recordbedrag van 450 miljoen dollar en wordt aan Leonardo da Vinci toegeschreven. Volgens Kwakkelstein gaat het echter over het werk van een leerling.

Waarom de Salvator Mundi niet van Leonardo da Vinci is

“Het werk is teleurstellend – het is leerlingenwerk”, zegt Kwakkelstein. Volgens hem zou Leonardo da Vinci nooit een werk als deze Salvator Mundi maken. De manier waarop Jezus Christus, de Salvator Mundi of Redder van de wereld, is afgebeeld strookt totaal niet met Da Vinci’s manier van schilderen, betoogt hij.

Leonardo da Vinci zou diepte, volume en ruimte weten te creëren, aldus Kwakkelstein, “alsof je je hand in het schilderij kunt steken.” Degene die dit werk heeft geschilderd, zette de figuur van Jezus Christus echter tegen een compleet donkere achtergrond, waardoor het beeld tweedimensionaal blijft. Ook klopt het soft-focuseffect niet: de krullen van de Salvator Mundi is haarscherp, terwijl zijn hand ‘out of focus’ is. “Dat is eigenlijk het tegenovergestelde van hoe wij zien.”

Het werk is teleurstellend – het is leerlingenwerk.

De kristallen bol van de Salvator Mundi

Misschien wel de duidelijkste aanwijzing die bewijst dat de Salvator Mundi geen werk van Leonardo da Vinci zelf kan zijn, is de glazen of kristallen bol die Jezus Christus in zijn hand draagt. Je kijkt er gewoon doorheen, terwijl je, als je door een massieve glazen of kristallen bol kijkt, allerlei vervormingen en brekingen van het licht ziet.

“Leonardo zou nooit zo’n bol hebben geschilderd. Hij was de wetenschapper die van de schilderkunst een wetenschap wilde maken”, legt Kwakkelstein uit. Da Vinci wist heel goed hoe licht zich in een kristallen bol gedraagt. “Dat is hier helemaal afwezig. Leonardo zou die glazen bol hebben gebruikt als een demonstratiestuk van zijn kunnen.”

Een dubieuze rol van de National Gallery

Kwakkelstein zag de Salvator Mundi op de tentoonstelling ‘Leonardo da Vinci: Painter at the Court of Milan’ van de National Gallery in Londen. Hier werd het werk voor het eerst officieel aan Leonardo da Vinci toegeschreven – wat Kwakkelstein verbaasde: “Ik dacht: wat is dit? Wat doet dit werk op een tentoonstelling gewijd aan Leonardo da Vinci?”

Kwakkelstein vindt dat de National Gallery niet zuiver heeft gehandeld. “De rol van de National Gallery is heel dubieus, in het feit dat het schilderij, zonder dat er echt een consensus van een opinie over de toeschrijving is, in zo’n tentoonstelling is neerzet als een Leonardo. Dan gaat de prijs omhoog – het is gewoon nog op de markt.”