Birgit Meyer op Duitse radio over ‘heilig afval’: wat te doen met afgedankte religieuze objecten?

Wat moet er gebeuren met religieuze voorwerpen die niet meer als zodanig gebruikt worden, bijvoorbeeld als kerken gesloten worden? Religiewetenschapper prof. dr. Birgit Meyer sprak op 24 januari over ‘heilig afval’ in het radioprogramma Tag für Tag op de Duitse zender Deutschlandfunk. Ze legt uit waarom deze vraag ook actueel is voor onze omgang met religieuze objecten uit voormalige West-Afrikaanse koloniën die nu in westerse musea worden bewaard.

In onze samenleving komt ‘heilig afval’, uiteenlopend van miskelken tot schilderijen en kruisbeelden, niet alleen uit kerken die vanwege de ontkerkelijking hun deuren sluiten, maar vaak ook uit de verzameling van opa en oma, ziet Meyer. Het wordt in veel gevallen verkocht omdat katholieken dit soort voorwerpen vanwege de sacrale betekenis niet zomaar willen vernietigen.

Religieuze objecten verwijderd na bekering

Meyer ziet een parallel tussen dit ‘heilige afval’ dat het gevolg is van ontkerkelijking, en het ‘heilige afval’ dat ontstond in de voormalige koloniën in West-Afrika onder invloed van de christelijke missionarissen. De missionarissen riepen de nieuw bekeerde christenen op om de voorwerpen van hun oorspronkelijke religie weg te doen en zetten zo een heuse beeldenstorm in gang, aldus Meyer. Soms werden zulke objecten zoals amuletten vernietigd, maar een deel kwam ook in westerse musea terecht, waar ze als etnografische voorwerpen werden verzameld.

Bovennatuurlijke krachten in het museum?

Het is verhelderend, stelt Meyer, om deze collecties als ‘heilig afval’ te analyseren en de vraag te stellen wat er gebeurd is met de oorspronkelijke sacrale betekenis van deze voorwerpen. Uit haar onderzoek blijkt dat priesters van de oorspronkelijke Afrikaanse religies nog steeds bovennatuurlijke krachten aan deze objecten toedichten. Zij maken zich zorgen over de geesten die erin huizen, omdat de voorwerpen in musea als ‘dode’ objecten worden behandeld. Deze museumcollecties en onze omgang ermee maken het nodig om koloniale verhoudingen en de rol van missionarissen daarin opnieuw te analyseren, bepleit Meyer.